بریده‌هایی از کتاب وقت خشم و وقت شهوت مرد کیست؟

کلید می‌اندازیم و قفل را باز می‌کنیم تا وارد یا خارج شویم، به فتح و گشایش یا رفع نیازی بپردازیم. اما برای آلوده شدن و پلیدی که قفل را باز نمی‌کنیم. امام حسن عسگری علیه السلام فرمود تمام پلیدی‌ها در یک خانه نهاده و کلید آن دروغ قرار داده شده است. جُعِلَتِ الخَبائثُ فی بَیتٍ وجُعِلَ مِفتاحُهُ الکذبَ. (بحار الانوار، ج ۶۹، ص ۲۶۳)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود برای دروغگویی، تو را همین بس که هر چه می‌شنوی بازگو کنی! حَسبُکَ مِن الکذبِ أن تُحَدِّثَ بکُلِّ ما سَمِعتَ. (تنبیه الخواطر، ۲، ۱۲۱)

این حدیث را جدی بگیریم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود جهنم دری دارد که از آن فقط کسانی وارد می‌شوند که خشم خود را با معصیت خدا درمان کنند.

خدایا به ما توفیق کظم غیظ و به کظم غیظ ما چنین برکتی عنایت بفرما. استجابت این دعا مانند دیگر دعاها به همت و تلاش ما بستگی دارد. بیاییم به پیامبر خود اقتدا کنیم و تصمیم بگیریم اگر به خاطر امور دنیا،‌ سیلی یا فحشی نوش جان کردیم، سکوت و کظم غیظ کنیم.

- یا رسول الله مرا تعلیمی بده. - برو و خشمگین مشو. اذْهَبْ وَ لَا تَغْضَب - همین مرا بس است. مرد رفت. وقتی به قبیلهٔ خود رسید، جنگ و نزاعی بر پا بود. شمشیر کشید و آماده مبارزه شد که به یاد فرمایش رسول خدا افتاد. آتش درون مرد فروکش کرد. - جنگ نکنید. هر ضرر و زیانی وارد شده، من از مال خود غرامت می‌دهم. - ما خود سزاوارتریم که آن را تلافی کنیم و غرامت دهیم. آتش جنگ نیز فروکش کرد. آشتی کردند. حکایت فوق را امام صادق علیه السلام روایت کرده است. (کافی، ج ۲، ص ۳۰۴)

ابوبکر نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله نشسته بود. مردی آمد و به ابوبکر ناسزا گفت. ابوبکر سکوت کرد و مرد در دشنام و بدگویی خود افزود. ابوبکر خشمگین شد و به جواب ایستاد. رسول خدا صلی الله علیه و آله از مجلس برخاست. ابوبکر در پی حضرت - یا رسول الله!‌ تا آن مرد ناسزا می‌گفت نشسته بودی و چون من پاسخ دادم برخاستی. این چه حکایتی بود؟ - تا وقتی سکوت کرده بودی، ملکی آمده بود و از تو حمایت می‌کرد و جواب می‌داد اما وقتی تو خشم گرفتی و به انتقام و پاسخ پرداختی،‌ آن ملک رفت و شیطان درآمد. چون شیطان درآمد من برخاستم. (کشف الاسرار و عدة الابرار، ج ۲، ص ۲۷۴)

کاسبی در بازار کاشان، شاگردی استخدام کرد و قرار مهمی با او گذاشت استخدام به این شرط که اگر من دربارهٔ قیمت و جنس کالا به مشتری دروغ گفتم، همان لحظه تف بیندازی به صورتم! اگر این کار را کردی، دو برابر دیگران به تو حقوق می‌دهم و اگر سکوت کردی اخراجت می‌کنم!

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود برای دروغگویی، تو را همین بس که هر چه می‌شنوی بازگو کنی! حَسبُکَ مِن الکذبِ أن تُحَدِّثَ بکُلِّ ما سَمِعتَ. (تنبیه الخواطر، ۲، ۱۲۱)

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود برای دروغگویی، تو را همین بس که هر چه می‌شنوی بازگو کنی!

امام صادق علیه السلام فرمود «أوحَی اللّهُ تَعالی إلی بَعضِ اَنبیائِهِ: یا بنَ‌آدَمَ اذکُرنی فی غَضَبِکَ اَذکُرُکَ فی غَضبی» (کافی، ج ۲، ص ۳۰۳) هنگام غضب به یاد خدا باش تا خدا نیز هنگام غضب خود، به یاد تو باشد و رعایت حالت کند. شیخ حر عاملی ذکر خدا را در حال غضب واجب دانسته است. و شاید مهم‌ترین توصیه این باشد که طرف را ببخش! یعنی اصلاً به‌جای ریختن آب روی آتش، اصل آتش و آتشگیره را خاموش کن. اصل آتش این است که فرد خشمگین آرام نمی‌شود مگر با انتقام. غضب، آتش انتقام است و خاموشی آن با بخشش! این توصیه، مؤید قرآنی دارد. وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ یَغْفِرُونَ (شوری ۳۷)

گفت عیسی را یکی هشیار سر چیست در هستی ز جمله صعب‌تر گفت ای جان، صعب‌تر خشم خدا که از آن دوزخ همی لرزد چو ما گفت از خشم خدا چه بوَد امان گفت ترکِ خشم خویش اندر زمان مثنوی معنوی، دفتر چهارم

داشتند زورآزمایی می‌کردند. - او خیلی قوی است. - چطور؟ - سنگ‌های خیلی بزرگی را بلند می‌کند. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود قوی و نیرومند کسی است که بر خشم خود غالب شود. أشَدُّکُم مَن مَلَکَ نفسَهُ عِندَ الغَضَبِ. (تحف العقول، ص ۴۵) سهل دان شیری که صف‌ها بشکند شیر آن است که خود را بشکند

حضرت علی بن الحسین علیه السلام، به فرزندان خود می‌فرمود بپرهیزید از دروغ کوچک و بزرگ در تمام سخن‌های خود، چه جدّی باشد یا شوخی، زیرا انسان اگر در امر کوچک دروغ گفت، جرأت پیدا می‌کند بر امر بزرگ.

توصیه‌های معصومین علیهم السلام برای این شرایط هم شنیدنی است. فرموده‌اند تغییر حالت بده اگر ایستاده‌ای، بنشین و اگر نشسته‌ای، دراز بکش یا برخیز. فإذا غَضِبتَ فَاقعُدْ (تحف العقول، ۱۳) و اِن کانَ جالِساً فَلیَقُم (امالی صدوق، ص ۳۴۰) و فرموده‌اند وضو بگیر و یا غسل کن، چون غضب از آتش است. اِذا غَضِبَ اَحَدُکُم فَلیَتَوَضّأ و لیَغتَسِل فَاِنّ الغَضَبَ مِنَ النّار. (بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۲۷۲) و فرموده‌اند اگر بر کسی از بستگان و خویشاوندان غضب کردی، نزدیک شو و با دست خود او را لمس کن، آتش غضب فروکش می‌کند.

بین انسان و دیگ زودپز باید فرقی باشد. دیگ زودپز وقتی جوش می‌آورد منفجر می‌شود. اگر انسان هم وقتی جوش آورد منفجر شد، در انسانیت خود شک کند.

ریشه خشم چیست؟ - تکبر، خود بزرگ‌بینی و تحقیر مردم.

عبارت قرآنی "والکاظمین الغیظ" هم این پیام را دارد که به دنبال نابودی خشم و غضب نباشیم. بلکه عقل و ارادهٔ خود را تقویت کنیم که بتوانیم جلوی غضب بی‌جا را بگیریم.

اسلام از ما مخالفت با نفس خواسته نه سرکوب نفس.

بین انسان و دیگ زودپز باید فرقی باشد. دیگ زودپز وقتی جوش می‌آورد منفجر می‌شود. اگر انسان هم وقتی جوش آورد منفجر شد، در انسانیت خود شک کند. (حجت‌الاسلام قرائتی)

مهار کردن خشم ارزش دارد و نه خشمگین نشدن.