کتاب درنگی در سکوت عرفانی

به تعبیر امام محمد غزالی، قلب دارای دو باب است که «یکی از آن دو رو به سوی عالم ملکوت ـ که عبارت از لوح محفوظ است ـ گشوده می‌باشد و دیگری در جهت حواس پنجگانهٔ ظاهری ـ که چنگ بر عالم شهود دارد ـ قرار گرفته است» و با مسدود شدن مجاری حواس پنجگانه ظاهری است که «طبقات حجاب‌ها و موانع ادراک حق از روی قلب آدمی کنار می‌رود و آبشخورهای علوم و معارف حقانی از درون قلب به فیضان و جوشش می‌افتد.»

بر دو قسم است صمت اگر دانی صمت پیدا و صمت پنهانی هست قسم نخست صمت لسان که ببندی زبان زهم نفسان وان دگر صمت دل بود که حدیث نکند در درونه نفس خبیث هرکه را لب خموش و دل گویاست خفّت و وزر خویش را جویاست گرچه بردش حدیث نفس ز راه کم نویسد بر او فرشته گناه وآن که برعکس این گرفت قرار جز به حکمت نمی‌کند اقرار هرکه را شد زبان و دل خاموش معدن حکمت است و مخزن هوش

سلوک عرفانی مبتنی بر مجموعه اعمالی است که غایت آن، معرفتِ حق است؛ امّا این معرفت جز از طریق فرونهادن «من» و اندماج و فروپاشی آن در ذات خداوند، ممکن نمی‌شود. عارفان این ذهول نفس را «فنا» می‌نامند و برآنند که تنها در این صورت است که معرفت حق رخ می‌دهد؛ زیرا تنها خداست که خود را می‌شناسد.