بریده‌هایی از کتاب اصلاحات ارضی

روستاهای مرغوب و دشت‌های وسیع کشاورزی از جانب پادشاهان مسلط بر کشور به‌عنوان پاداش به سرداران نظامی، شاهزادگان، درباریان و روحانیون نافذالکلمه و مراجع شیعه واگذار می‌شد.

در حوزهٔ نفوذ انگلیس قدرت استثمار مالک بیشتر شد و در حوزهٔ حضور نیروهای شوروی قدرت دهقانان افزایش یافت.

بنابراین، باید پرسید که آن گروه از روشنفکرانی که دوران بیست سالهٔ (نخست‌وزیری و سلطنت) رضاشاه را دوران مدرنیسم، شکوفایی آموزش و بهداشت و توسعهٔ فرهنگ قلمداد می‌کنند، چرا به کتاب مالک و زارع لمبتون مراجعه نمی‌کنند تا ببینند چه اوضاع وحشتناکی بر عامهٔ ایرانیان مستولی بود؟

در نتیجهٔ اتحاد نیروهای روسیه تزاری و بریتانیا با مالکین بزرگ، دستاوردهای گران‌بهای انقلاب مشروطه (مجلس شورای ملی، آزادی مطبوعات، قانون‌مداری و دولت پاسخگو) نابود شد و از درون آن غولی به نام رضاخان با کودتای ۱۲۹۹ ظاهر گردید و با حمایت مستقیم نیروهای بریتانیا تحت فرماندهی ژنرال دنستروویل، مالکان بزرگ و بعضی از روحانیون و بورژواملاکان به‌تدریج بر سراسر ایران مسلط گردید. با استقرار وی در صحنهٔ قدرت، تاریخ ایران شاهد ظهور مستبدی نظامی بر ایران شد.

وی فروش انحصاری تریاک، پنبه، تنباکو و گندم را که جنبهٔ صادراتی داشت و در انحصار دولت بود، در پائین آمدن سطح زندگی کشاورزان و شهرنشینان عامل عمده می‌داند. برابر قانون تأسیس شرکت‌های دولتی که علی‌اکبر داور مبتکر آن بود، خرید و معاملهٔ تولیدات کشاورزی مهم (مانند پنبه، گندم، تریاک و

تنظیم قوانین ثبت اسناد و املاک و قشون‌کشی و مبارزه با قدرت‌های ملوک‌الطوایفی، دربار رضاشاه را به بزرگ‌ترین ملاک ایران مبدل ساخت

مصدق در نهایت صراحت و شجاعت بیان نمود که: «این پادشاه قبل از این که سرِ کار بیاید، دیناری نداشت و وقتی که از مملکت رفت، غیر از پول‌هایی که در بانک لندن ودیعه گذاشته بود، ۵۸ میلیون تومان پول به دست شاه فعلی داد. این پادشاه ابقا به جان و مال کسی نکرد و ۵۶۰۰ رقبه از املاک مردم را بدون آن که کسی اعلان ثبت یکی از آنها را در جراید ببیند، بر طبق اوراق رسمی ثبت اسناد به ملکیت خود درآورد ... شاه فقید برای مردم این مملکت ارزشی قایل نبود.»

رضاخان سردارسپه از طریق تصرف اراضی مرغوب و روستاهای حاصل‌خیز مازندران و ترکمن صحرا در اولین سال‌های وزارت جنگ و پس از آن با تصرف بسیاری از اراضی و روستاهای خراسان، آذربایجان و غرب ایران (اراضی کرمانشاه و گیلان غرب) و اطراف تهران (اراضی وسیع گرمسار، ورامین، شهریار، جاجرود، رودهن و بومهن) یکی از بزرگ‌ترین زمین‌داران جهان شد

اما مبارزهٔ دهقانان با سیستم ارباب-رعیتی و بهرهٔ مالکانه روز به روز آگاهانه‌تر شد و آنها نه به تهدید ژاندارم و مباشر وقعی نهادند و نه به موعظهٔ واعظ و حدیث «الناس مسلطون علی اموالهم»، و گفتار واعظان در حدیث عذاب و گناه غصب سهم مالک و باطل بودن نماز بر اراضی‌ای که در آن سهم مالک پرداخت نشود. آن‌زمان در ماه‌های محرم و صفر واعظانی به دعوت بورژواملاکان به شهرها و قصبه‌ها می‌رفتند. هیچ‌یک از منابر وعظ آنان خالی از اندرز و هشدار به دهقانان نبود که از مال حرام و غصب اجتناب کنند.

در پی به قدرت رسیدن و تثبیت انقلاب سوسیالیستی روسیه و تحولات جهانی که در سیاست و اقتصاد جهانی رخ داد، اصل مالکیت بر اراضی بزرگ در ایران مورد تهدید جدی قرار گرفت. این بزرگ‌مالکان در حدود ۷۵ درصد اراضی کشاورزی ایران را در تصرف داشتند. انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ روسیه موجب اعتصابات گسترده کارگری و دهقانی در جهان شد. لغو مالکیت فئودالی بر اراضی کشاورزی در روسیه شوروی اصل مالکیت بر ابزار تولید (از جمله مالکیت بر زمین) را متزلزل کرد و در معرض تهدید جدی قرار داد. مجموعهٔ خان‌ها و صاحبان املاک و اراضی بزرگ ایران با کودتای ۱۲۹۹ رضاخان به‌علت ترس از تهدید انقلابی تفاهم و توافق کردند، در پناه او قرار گرفتند و وی را تأیید کردند.

سرنیزهٔ قشون و ژاندارم و نصایح و احادیث روضه‌خوان ده و تأکید آنان به پرداخت حق مالک و اجتناب از غصب زمین و حقوق اربابی، ضامن ادامهٔ این زندگی رنج‌آور بود. چنین وضعی گاه موجب عصیان و جنبش‌های دهقانی می‌شد، اما به‌علت پراکندگی روستاها و فقدان سازمان‌دهی سرکوب می‌شدند.