بریده‌هایی از کتاب برگ‌ریزان

«آنچه بر دانش می‌افزاید، بر رنج می‌افزاید». زیرا دانش می‌تواند بی‌خبری سرخوشانه را از بین ببرد و بسیاری از اوهام تسلی‌بخش یا الهام‌بخش را بر باد دهد.

جوانی خستگی‌ناپذیر است، در لحظه زندگی می‌کند، افسوسِ دیروز را نمی‌خورد و دلهره هیچ فردایی را ندارد. شادمان از کوهی بالا می‌رود که قله‌اش آن سوی دیگر را پنهان کرده. جوانی دوران حس‌های قوی و خواست‌های فرونکاهیده است.

می‌دانم که زندگی درذاتِ خود، یک راز است. رودخانه‌ای است که از سرچشمه‌ای پنهان می‌جوشد و در پیدایش آن ظرافتی است تمام‌ناشدنی؛ «گنبدی متشکل از هزاران آبگینه رنگین»، برای تفکر بسیار پیچیده است و برای بیان پیچیده‌تر.

برای گوش سپردن به دلالانِ امید و تسکین‌های فراطبیعی بیشتر از مردان آمادگی دارند، چون نگرانی‌ها و غم‌هایشان به‌راحتی در هیاهوی پرشتاب جهان فراموش نمی‌شود

تأکید می‌کنم یک مرد بزرگ‌منش از سوءاستفاده از هر بانوی جوانی که فتح گذرای او باعث آسیب دیدن فرصت‌های ازدواج آن بانو می‌شود، پرهیز می‌کند.

جامعه صنعتی ما به‌تدریج، اخلاق سکولار را شکوفا خواهد کرد که ـ با کاسته شدن از فقر و گسترش آموزش ـ به اندازه اخلاقیات الهیّاتی کارآمد خواهد بود

همسرش خود را برای او نمی‌آراید، مگر زمانی که او دور است و در ذهنش حضور ندارد. همسرش را مدام در لباس راحتی ژولیده‌ای می‌بیند، درحالی‌که در تمام طولِ روز زن‌هایی می‌بیند که خود را آراسته و موها را فر داده‌اند، که زانوهای دلربا، مانتوهای جذاب و عطرهای اغواکننده‌شان هر ساعت او را به ورطه خیانت می‌خواند. اما او سخت می‌کوشد عاشق همسرش باشد و به‌طور منظم و دقیق روزی دو بار او را می‌بوسد.

اکثریت تنگدستان، قربانی تبعیض نژادی و نارسایی‌های محیطی‌اند.

بدون شک، طغیان حق مادرزادی جوان‌هاست؛

نوزاد تجسم تهدیدی است بر کیفیت، چون او ممکن است محصول بی‌ملاحظه‌گی پدر و مادری باشد که صلاحیت زایش و بارآوردن کودک را ندارند.

در آزمون انسانی، اگر یک چیز به‌روشنی آشکار شده باشد، این است که انقلابیون پیروز دیری نمی‌پایند که مانند انسان‌هایی رفتار می‌کنند که خود خلع‌شان کرده‌اند: روبسپیر، بوربون‌ها را سرمشق قرار می‌دهد و استالین، تزارها را. همین است که تاریخ به انقلاب‌ها می‌خندد، آن‌ها را واکنش‌هایی قابل فهم اما گذرا و بی‌فایده می‌داند؛ آن‌ها ممکن است دریچه‌هایی باشند برای تخلیه انزجار و کینه، اما تنها تغییراتی سطحی ایجاد می‌کنند؛ واقعیت‌های قدیمی، نام‌ها و صورت‌های تازه می‌گیرند و باقی می‌مانند.

لُرد بولینگ‌بروک به‌نقل از توسیدید گفت: «تاریخ، آموزش فلسفه با مثال است.» و همین‌گونه هم هست. تاریخ آزمایشگاهی پهناور است، جهان کارگاهش است، انسان موضوعش، و تاریخ‌نوشته‌ها شرح آزمایش‌هایش هستند. انسان دانا می‌تواند از تجربیات دیگران بیاموزد؛ یک ابله از تجربیات خود نیز نمی‌آموزد. تاریخ، تجربه‌های انسان‌های دیگر است، انسان‌هایی بی‌شمار در قرون بسیار. با افزودن ذراتی از آن تصویر گَردان به بینش خود، می‌توانیم بر زندگی‌هایمان چندباره بیفزاییم و درکمان را دوبرابر کنیم. اکنون پیشنهاد می‌کنم به انسان در مراحل متوالی زندگی و جنبه‌های مختلف کنشگری‌اش نگاه کنیم و بپرسیم آیا تاریخ، نوری برای تاباندن بر گرفتاری‌های عصر ما دارد؟

روشن است که آموزش نمی‌تواند در مدرسه و دانشگاه کامل شود؛ این‌ها فقط به ما ابزار و نقشه‌های آن مطالعات فراگیرتری را ارائه می‌کنند به کنترل، لذت و فهم زندگی می‌رسند.

راه خوشایندتر برای درک زندگی، فلسفه است. از دید افلاطون، این «دلخوشی عزیز» نباید برای جوانان مجاز باشد. این استاد می‌گوید بحث جوان‌ها بر سر مسائل زندگی، خالی از شوق حقیقت‌جویی و تنها عطشی کور است برای پیروزی؛ آن‌ها در مجادلات خود با چنگ و دندان به جان یکدیگر می‌افتند و در پایان، حقیقت، چون پیکری خونین جلوی پایشان بر زمین می‌افتد.

ناپلئون در سَنت‌هلنا گفت: «خوب است پسرم تاریخ بخواند، زیرا تاریخ تنها فلسفه حقیقی است و تنها روان‌شناسی حقیقی.»

از هیئت‌های محترمی که کار مهم گزینش معلمان برای مدارس را برعهده دارند می‌خواستم تا آن‌ها را نه صرفاً براساس مهارت فنی‌شان در فلان تخصص مبهم، که براساس تأثیری که شخصیت، اخلاق و رفتارشان بر کودکان خواهد داشت انتخاب کنند ـ و تا جایی که ممکن است آنان را آموزش دهند. اخلاق و رفتار را به‌آسانی نمی‌توان آموزش داد، اما می‌توان به آن‌ها شکل داد

آموزشْ به کمال رساندن زندگی است

سه شرط اصلی، آموزش را تعریف و اهداف آن را مشخص می‌کنند: نخست، کنترل داشتن بر زندگی از طریق سلامت، مَنش، هوش، و فناوری؛ دوم، لذت بردن از زندگی از طریق دوستی، طبیعت، ادبیات و هنر؛ و سوم، درک زندگی از طریق تاریخ، علم، دین و فلسفه.

آموزگاران آگاه ما این را می‌فهمند که، پس از نسل‌ها آموزش مدرسه‌ای، در پرورشِ هم افراد متخصص و هم افراد متمدن بازمانده‌اند؛ که تجهیزات گزاف مدارس ما نتوانسته از فساد سیاسی، ناهنجاری‌های جنسی، و جنایت و خشونت بکاهد؛ که آن فضیلت‌های خاصی که زمانی نزد پیشینیان ما برجسته بود، در نسلی که در زرنگی‌های غیراخلاقی، از هر زمان دیگری، ماهرتر شده، انگار جایگاهش را از دست داده است؛ و اینکه تأکید و تکیه بر علم، آرامش روحی را به بار نیاورده است. این وضعیت‌ها، بیش از آنکه مربوط به بی‌ملاحظگی آموزشی باشد مربوط به تغییرات اقتصادی است؛ با این حال اما این اندیشه به ذهن آموزگار راه می‌یابد که شاید مدارس، بیش از آنکه باید، در برابر افسونِ عقل خود را تسلیم ساخته و در برابر نیروهای بی‌نظمی و تباهی، زیاده از حدکوتاه آمده‌اند.

(همان‌طور که کارلایل یک قرن پیش اندیشید) آیا اگر در مزرعه‌ای قرون وسطایی، خو گرفته به فقر ازلی زندگی می‌کردیم، و هیچ‌چیز خارج از دهکده‌مان آشفته‌خاطرمان نمی‌ساخت و دل در گرو دانایی و اراده خدا داشتیم، شادتر نبودیم؟