بریده‌هایی از کتاب انسان و عبادت

اجتهاد به‌معنای متخصص شدن در علوم دین است و تقلید به‌معنای اعتماد به متخصص.

تقلید به‌معنای یادشده در فروع دین واجب است؛ اما همین تقلید در اصول دین حرام است. اسلام اجازه نداده است که مکلف در اعتقادات اساسی دین از کسی تقلید کند. آنچه شرع درباره اصول دین از مکلف خواسته، این است که خود، به پروردگار، پیامبر، روز جزا، دین و امام، علم و یقین پیدا کند.

اجتهاد به‌معنای متخصص شدن در علوم دین است و تقلید به‌معنای اعتماد به متخصص.

هر امر نسبی و محدودی که آدمی از آن حقیقتی مطلق بسازد و خود را به آن پیوند بزند، به‌دلیل همین محدود و نسبی بودن، در مرحله جدید از رشد ذهنی، به مانعی برای ذهن سازنده‌اش تبدیل خواهد شد.

حرکتی که با وجودی مطلق پیوند ندارد، حرکتی کورکورانه است؛ همچون حرکت پَر در مسیر وزش باد که تحت تأثیر عوامل بیرونی است و هیچ تأثیری بر محیط پیرامون خود ندارد.

(یا أَیهَا الْإِنْسانُ إِنَّک کادِحٌ إِلی رَبِّک کدْحاً فَمُلاقیهِ) ای انسان، همانا تو با تلاشی سخت به‌سوی پروردگار خود در حرکتی و او را ملاقات خواهی کرد. حرکت به‌سوی حقیقت مطلق آرمان‌هایی را پیش روی مسیر بشریت قرار می‌دهد که از ویژگی‌های آن حقیقت مطلق برگرفته شده است؛ آرمان‌هایی چون درک، دانش، توانایی و دادگری. بنابراین حرکت به‌سوی حقیقت مطلقی که دانش، توانایی، دادگری و بی‌نیازی محض است، یعنی سراسر مسیر بشریت مبارزه پی‌درپی و همیشگی در برابر هر گونه نادانی، ناتوانی، ستم و فقر است.

آری، انسان بدوی گرایش درونی خود را به قبیله‌اش پیوند زد؛ زیرا به‌خاطر شرایط ویژه زندگی‌اش، قبیله نیازی واقعی برای او بود. سپس گرفتار زیاده‌روی شد و قبیله را حقیقتی مطلق پنداشت که همه‌چیز را از منظر آن می‌دید و بدین‌سان قبیله مانع پیشرفت او شد. درباره علم نیز، چنین شد. انسان مدرن به‌درستی، گرایش درونی خود را به علم پیوند زد؛ زیرا علم راه چیرگی بر طبیعت را پیش روی آدمی گشود. اما انسان در مواردی در گرایش به علم نیز زیاده‌روی کرد، تا آن‌جا که علم به گرایش مطلق او تبدیل شد و انسان در کوران فریفتگی به علم، آن را از مرزهای واقعی‌اش فراتر برد؛ به اندازه‌ای که از آن، حقیقتی مطلق برساخت که آن را می‌پرستید و آیین فرمانبرداری و وفاداری را در برابرش به‌جا می‌آورد و به خاطر آن، همه ارزش‌ها و حقایقی را که با متر و میکروسکوپ سنجیده و دیده نمی‌شدند، زیر پا گذاشت.

خدای متعال اجتهاد و تحمل سختی در راه تحقیق و تلاش علمی برای شناخت حکم شرعی را بر دوش همه انسان‌ها ننهاده است تا افراد بشر فرصت داشته باشند در همه زمینه‌های زندگی به کوشش بپردازند. همچنین خداوند متعال اجازه نداده که فرد غیرمتخصص و نامجتهد به دریافت مستقیم حکم شرعی از کتاب و سنت بپردازد و به تلاش خود در این زمینه اعتماد کند؛ بلکه بر او واجب کرده تا از راه تقلید و اعتماد به عالمان مجتهد، به حکم دست یابد؛ از این‌رو، تقلید فریضه واجب دینی است.

در عین حال، ارتباط با مطلق حقیقی، تنها وقتی ممکن است که شیوه‌ای عملی و کاربردی به تقویت و نهادینه‌سازی این ارتباط بپردازد. این شیوه عملی همان عبادت است

ایمان به خدا، چشم‌داشت به عالم غیب و کشش به‌سوی حقیقت مطلق، احساس عمیقی است که از سویی نیاز به جهت‌دهی دارد که شیوه ارضای آن را مشخص کند و از سوی دیگر، باید همراه با رفتاری باشد که این احساس را به‌نحوی در وجود آدمی تقویت و نهادینه سازد که با دیگر احساسات اصیل در وجود او سازگار باشد.

در اسلام، کار وقتی شریف و نیکو شمرده می‌شود که با انگیزه‌های فراشخصی و در راه خدا و بندگانش انجام شود. به هر میزانی که این انگیزه‌ها از خود شخص فراتر رود و بیشتر در راه خدا و بندگان او قرار بگیرد، تعالی و ارزش آن کار هم بیشتر خواهد بود.

تاریخ مسیر بشریت نیز نشان‌دهنده ارتباط منسجم میان پیوند آگاهانه به خداوند متعال و انکار معبودهای ساختگی است؛ به هر میزانی که آدمی از معبود حقیقی دور می‌شود، گرفتار سردرگمی در میان خدایان و معبودهای پراکنده می‌گردد.