بریده‌هایی از کتاب فدک در تاریخ

یکی از نکات بسیار مهم این کتاب نیز همین است که به‌رغم آنکه فدک از موضوعات اختلافی میان مذاهب اسلامی است، شهیدصدر در این کتاب با رویکرد و ادبیاتی تقریبی به بحث پرداخته است،‌ به‌گونه‌ای‌که می‌توان بدون نگرانی از آسیب رسیدن به فضای وحدت اسلامی، مطالعه این کتاب را به پیروان همه مذاهب اسلامی پیشنهاد داد.

اگر قرآن کریم به مالکیت فاطمه بر فدک تصریح می‌نمود و سخن او را در این ادعا که پدرش فدک را به وی بخشیده، تصدیق می‌کرد، برای هیچ مسلمانی جای تردید در این زمینه باقی نمی‌ماند و هیچ یک از دادگاه‌های اسلامی نمی‌توانست در آن شک ورزد. روشن است که تصریح قرآن به عصمت فاطمه نیز مانند همان تصریح به بخشش فدک است؛‌ زیرا معصوم دروغ نمی‌گوید و هر گاه چیزی را ادعا نماید، بی‌شک ادعایش راست است.

در همهٔ تاریخ انسانیت، نمونه‌ای از توان نظامی والا همچون توان یگانهٔ علوی در تاریخ قهرمانان نمی‌یابیم که تا این اندازه دارای آثار خیر در زندگی زمین باشد. به حق می‌توان گفت که پایمردی‌های امام در میدان‌های نبرد و کارزار، استوانهٔ بنای جهان اسلام و تاریخ شکوه‌مند آن بوده است. علی نخستین مسلمان در آن اولین لحظهٔ تاریخ نبوت است که صدای الهی از دهان محمد (ص) برآمد. از آن پس نیز نخستین مرد غیور و اولین مدافعی بود که آسمان برای تصفیهٔ حساب با کفر، بر او تکیه نمود.

مسأله در دیدگاه فاطمه، مطالبهٔ زمین و خانه نبود؛ بلکه از نگاه او مسأله، مسألهٔ اسلام و کفر، ایمان و نفاق، و نص (تعیین صریح) و شورا بود.

اگر کسی ماجرای فدک و تحولات و گونه‌های مبارزاتی آن را به دقت بررسی کند، رویدادی از قبیل مطالبهٔ یک زمین را در آن نمی‌بیند؛ بلکه مفهومی گسترده‌تر در ذهنش تجلی می‌یابد؛ مفهومی که خواسته‌ای بلندهمتانه را در دل خود دارد که برانگیزانندهٔ انقلاب است و در پی بازپس گرفتن قدرت غصب‌شده و حاکمیت از دست رفته و شکوه بزرگ و به راه آوردن امتی است که به قهقرا بازگشته بودند.

ای خاطرات پدر عزیزم! با من بگو: آیا ابوبکر همان کسی نیست که وحی خداوند، او را برای تبلیغ آیه‌ای به مشرکان امین نشمرد و علی را برای این مأموریت برگزید؟ آیا تنها مفهوم این کار آن نیست که فقط علی نمایندهٔ طبیعی اسلام است که باید در هر کار مهم که زمینهٔ انجام آن برای رسول خدا (ص) فراهم نیست، به او تکیه نمود؟

با من از کارزارهای پدرم بگو! مگر همو نبود که جلوه‌های دلاوری برادر و دامادش و پایداری وی در جهاد و چیرگی‌اش بر حریفان و ایستادگی‌اش در کنار رسول خدا (ص) در سخت‌ترین لحظه‌ها و دشوارترین معرکه‌ها را بازمی‌گفت؛ همان لحظه‌هایی که فلان و بهمان گریختند و دلیران از مبارزه درماندند؟ آیا از این پس، رواست که ابوبکر را بر منبر پیامبر برنشانیم و علی را از مقامی که شایستهٔ اوست،‌ فرواندازیم؟

اسلام برای زن حریم برشمرده و حرمتش را پاسداری نموده و اجازه نداده است که به وی آزار رسانند!

فدک مفهومی نمادین دارد که به معنایی بزرگ اشاره می‌کند و مقصود از آن، فقط همان قطعه‌زمین غصب‌شده در حجاز نیست

گاهی ناکامی در دستیابی به آرزویی نزدیک، رسیدن به توفیقی بزرگ را در پی دارد.

«کار فکری ایجابی و مستقل، از ورود به بحث و جدل‌های مذهبی بهتر است، حتی اگر آن بحث‌ها بسیار موفق و عمیق نیز باشد».

آن گاه که به سراغ تاریخ می‌آییم، دو حالت دارد. گاه می‌خواهیم واقعیت را، خواه خیر و خواه شر، ثبت کنیم و پژوهش خود را در قلمرو شیوه‌های بررسی علمی ناب سامان دهیم و همهٔ احتمال‌های قابل فرض را در نظر گیریم و سپس با معیارهای پژوهشی، برخی از آن‌ها را کنار نهیم و برخی را که سزاور ارزیابی هستند، به بحث و نقد بگذاریم. اما گاهی می‌خواهیم از احساسات و عواطفی که میراث برده‌ایم،‌ الهام گیریم و در پرتو الهامات آن‌ها، تاریخ نسل‌های پیشین خود را شکل دهیم. در این حال، تاریخی که می‌سازیم، تاریخ زندگی آن مردمی که روزی بر این زمین می‌زیسته‌اند و مانند دیگر انسان‌ها با انواع احساسات و دریافت‌ها دست به گریبان بوده‌اند و در جانشان انگیزه‌های مختلف خیر و شر وجود داشته، نیست، بلکه شرح حال افرادی است که در ذهن ما زیسته‌اند و خودمان آن‌ها را بر افق‌های خیالی بلند نشانده‌ایم.

آن گاه که به سراغ تاریخ می‌آییم، دو حالت دارد. گاه می‌خواهیم واقعیت را، خواه خیر و خواه شر، ثبت کنیم و پژوهش خود را در قلمرو شیوه‌های بررسی علمی ناب سامان دهیم و همهٔ احتمال‌های قابل فرض را در نظر گیریم و سپس با معیارهای پژوهشی، برخی از آن‌ها را کنار نهیم و برخی را که سزاور ارزیابی هستند، به بحث و نقد بگذاریم. اما گاهی می‌خواهیم از احساسات و عواطفی که میراث برده‌ایم،‌ الهام گیریم و در پرتو الهامات آن‌ها، تاریخ نسل‌های پیشین خود را شکل دهیم. در این حال، تاریخی که می‌سازیم، تاریخ زندگی آن مردمی که روزی بر این زمین می‌زیسته‌اند و مانند دیگر انسان‌ها با انواع احساسات و دریافت‌ها دست به گریبان بوده‌اند و در جانشان انگیزه‌های مختلف خیر و شر وجود داشته، نیست، بلکه شرح حال افرادی است که در ذهن ما زیسته‌اند و خودمان آن‌ها را بر افق‌های خیالی بلند نشانده‌ایم.

کنار نهادن پیش‌داوری‌ها، درنگ در صدور حکم و آزاداندیشی سه شرط اصلی حیات فکری ثمربخش و مهارت فنی در هر پژوهش عقلی با هر گونه و هر موضوع به شمار می‌روند

اگر می‌خواهی در اندیشیدن آزاد باشی و دنیای مردم در تاریخ را به تصویر بکشی، نه آن که داستان بپردازی و از دنیای ذهن خویش چیزهایی را الهام بگیری و بنگاری، احساسات خود را کنار بگذار!