بریده‌هایی از کتاب محکم بایست

اِپیکْتِتوس به‌صراحت و به‌طور خاص توصیه می‌کند هر بار که موقع شب به‌خیر گفتن فرزندانمان را می‌بوسیم، به فناپذیربودنشان فکر می‌کنیم. ممکن است این موضوع بیش‌از اندازه به نظر برسد، اما باید این احتمال را در نظر بگیریم که ممکن است فرزندمان صبح روز بعد دیگر از خواب بیدار نشود. (۱۲) این موضوع ما را به‌یاد فانی‌بودن انسان‌ها می‌اندازد و در انجام این کار، پیوندهای خانوادگی‌مان را تقویت می‌کند و باعث می‌شود بتوانیم اشتباهات فرزندانمان را بهتر بپذیریم. بسیاری از والدینْ حس ناامیدیِ ناشی از کودک گریانی که نمی‌خوابد را می‌شناسند، اما اگر مرگ فرزند را به خودمان یادآوری کنیم، این ناامیدی می‌تواند به‌سرعت به شادی‌ای بابت وجود فرزندمان تبدیل شود. اپیکتتوس می‌گوید بهتر است طفلی گریان در آغوشت باشد تا اینکه طفلی بی‌جان. تجسم منفی به ما کمک می‌کند دربرابر جیغ‌وداد بردبار باشیم.

در نامه‌ای دیگر، سنکا هشدار می‌دهد که نباید دربارهٔ مرگ به‌عنوان چیزی در آیندهٔ دور فکر کنیم. دراصل، مرگ می‌تواند در هر زمانی حمله کند: بنابراین اجازه دهید همیشه به‌خاطر داشته باشیم که ما و همهٔ کسانی که به آن‌ها اهمیت می‌دهیم، فناپذیریم. […] به این خاطر که من این‌طور فکر نمی‌کردم، سرنوشت به‌طور ناگهانی به من ضربه زد و من آماده نبودم. حالا فکر می‌کنم همه‌چیز فانی است و از هیچ قانون خاصی پیروی نمی‌کند. هرچیزی که ممکن است در یک لحظه رخ دهد، ممکن است امروز اتفاق بیفتد.

کتابی معمولی برای بهبود اعتمادبه‌نفسْ خواننده را تشویق می‌کند که با رؤیاهای مثبت سرگرم شود. مثلاً «اعتمادبه‌نفس» خود را با تصورِ اینکه به‌شیوه‌ای تحسین‌برانگیز و فوق‌العاده با مشکلات مقابله و پاداش دریافت می‌کنید، افزایش دهید. (۹) به‌عنوان نقطهٔ تعادل دربرابر این خیال‌پردازی‌های مثبت، می‌توانید به‌جای آن دائم شکایت کنید؛ اما این کار به‌زودی اطرافیانتان را خشمگین می‌کند، به‌خصوص اگر در این کار احتیاط نکنید. تجسم منفی در فلسفهٔ رواقی یک روش مناسب‌تر برای تمرین و اجرای منفی‌بودن فراهم می‌کند. بسیاری از رواقیون با تجسم منفی کار کرده‌اند. در نامهٔ سنکا به مارسیا که هنوز پس‌از سه سال از مرگ پسرش در اندوه او بود، سنکا می‌نویسد او باید درک کند که همه‌چیز در زندگی فقط به‌صورت «وام» است. تقدیر بدون هیچ‌گونه هشداری می‌تواند هرآنچه را او دوست دارد ببرد. این اتفاقْ تمام دلایلی را که برای عشق‌ورزیدن به چیزی که در زمان کوتاهی آن را داریم فراهم می‌کند.

بهتر است با واقعیت روبه‌رو شوید تا اینکه «در بهشت حماقت» زندگی کنید. همان‌طورکه جان استوارت میل، فیلسوف بریتانیایی در قرن نوزدهم گفت: «بهتر است سقراط ناراضی باشد تا احمقی خرسند». همه‌چیز ممکن نیست. همه‌چیز به سعادتِ قطعی منجر نمی‌شود. بااین‌حال، جنبه‌های دیگری از زندگی مانند شأن و مفهومِ حقیقت نیز هست که ارزش تلاش دارند. نکته اینجاست که شما باید جرئت مقابله با نکات منفی را داشته باشید. ممکن است بتوانید چند تغییر مثبت ایجاد کنید، اما به‌طور ساده، جنبه‌های منفیِ زندگی باقی مانده‌اند. قبول کنید. بااین‌حال، ما باید اجازهٔ شکایت و انتقاد را داشته باشیم. اگر همواره دقت کنیم، مثبت و خوش‌بین باشیم، خطر شوکه‌شدن در زمانی‌که همه‌چیز برخلاف خواسته‌مان پیش می‌رود، بیشتر می‌شود. تمرکز روی چیزهای منفیْ شما را برای سختی‌های آینده آماده می‌کند.

بهتر است با واقعیت روبه‌رو شوید تا اینکه «در بهشت حماقت» زندگی کنید. همان‌طورکه جان استوارت میل، فیلسوف بریتانیایی در قرن نوزدهم گفت: «بهتر است سقراط ناراضی باشد تا احمقی خرسند». همه‌چیز ممکن نیست. همه‌چیز به سعادتِ قطعی منجر نمی‌شود. بااین‌حال، جنبه‌های دیگری از زندگی مانند شأن و مفهومِ حقیقت نیز هست که ارزش تلاش دارند. نکته اینجاست که شما باید جرئت مقابله با نکات منفی را داشته باشید. ممکن است بتوانید چند تغییر مثبت ایجاد کنید، اما به‌طور ساده، جنبه‌های منفیِ زندگی باقی مانده‌اند. قبول کنید. بااین‌حال، ما باید اجازهٔ شکایت و انتقاد را داشته باشیم. اگر همواره دقت کنیم، مثبت و خوش‌بین باشیم، خطر شوکه‌شدن در زمانی‌که همه‌چیز برخلاف خواسته‌مان پیش می‌رود، بیشتر می‌شود. تمرکز روی چیزهای منفیْ شما را برای سختی‌های آینده آماده می‌کند.

اگر چیزی غلط باشد، ما باید روی خودمان و چیزهایی که به ما انگیزه می‌دهند کار کنیم. همه‌چیز تقصیر ماست. افراد بیکار حق ندارند از سیستم رفاهی شکایت کنند؛ آن‌ها فقط لازم است باهم کار کنند، به‌طور مثبت فکرکنند و شغلی پیدا کنند. همهٔ این‌ها دربارهٔ «باورداشتن خودتان» است؛ اما این مفهومی کاملاً متفاوت است. این مسئله مشکلات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مهم را به موضوعی انگیزشی و نوعی مثبت‌گرایی فردی تقلیل می‌دهد.

نقد مثبت‌بودن اجباری، یکی از نتایجِ تمرکزِ بلامنازع بر مثبت‌بودن می‌تواند «سرزنش قربانی» باشد؛ یعنی توضیح شکل‌های رنج انسانی یا کفایت‌نداشتنْ با ارجاع به فقدان نگرشِ به‌اندازهٔ کافی خوش‌بینانه و مثبت به زندگی، یا کمبود «توهم مثبت»، که روان‌شناسان مثبت (ازجمله سلیگمن) طرف‌دار آن هستند. توهمات مثبت شامل نوعی خودِ تخیلی‌اند که از واقعیت بهتر است. شما فکر می‌کنید به‌نسبت آنچه در واقعیت هستید کمی باهوش‌تر، شایسته‌تر یا مؤثرترید. تحقیقات نشان می‌دهند (اگرچه نتایج کاملاً واضح نیستند) افراد مبتلا به افسردگی درواقع خود را واقع‌بینانه‌تر از افرادی می‌بینند که دچار افسردگی نیستند. بااین‌حال، یکی از ترس‌ها این است که رویکرد مثبت‌گرا نیاز فرهنگی برای مثبت‌بودن و شادی را تشویق می‌کند. در فرهنگ پرشتاب، این تناقض باعث رنج می‌شود؛ چون افراد از اینکه به‌طور مداوم خوش‌حال و موفق نیستند احساس گناه می‌کنند

به‌عنوان رئیس انجمن روان‌شناسی آمریکا، سلیگمن از مقامش برای ترویج روان‌شناسی مثبت‌گرا استفاده کرد. او به‌حدی موفق شد که درحال حاضر برنامه‌های تحقیقاتی، مراکز و مجلات علمیِ مختص این موضوع وجود دارند. مفاهیم روان‌شناسیِ اندکی در روان‌شناسی هستند که تصور عموم آن‌ها را به‌سرعت پذیرفته‌اند. این مسئله جای فکر دارد که روان‌شناسی مثبت‌گرا به‌آسانی در فرهنگ شتاب‌زده به‌عنوان ابزاری برای بهینه‌سازیِ زندگی و انواع توسعه به کار رفته است. البته انجام تحقیقات درخصوص عواملی که باعث افزایش به‌زیستی می‌شوند، ارائهٔ «تجارب بهینه» و بهبود سطح عملکردْ کاملاً قانونی‌اند. بااین‌حال، در دستان مشاوران و مربیان یا مدیران مشتاق که در دوره‌های کوتاه «رهبری مثبت‌گرا» شرکت کرده‌اند، روان‌شناسی مثبت‌گرا به‌سرعت به ابزاری برای خاموش‌کردنِ انتقادات تقلیل پیدا کرده است.

اگر مثل من فکر می‌کنید چیزها خارج از دسترس‌اند، پس بخوانید تا یاد بگیرید چطور با برجسته‌کردن تأثیرات منفی، استبداد مثبت را از بین ببرید. این امر باعث می‌شود آمادگی داشته باشید در جایی‌که هستید محکم بایستید. ما باید این حق را به دست بیاوریم که فکر کنیم مسائل بدند؛ هیچ مانعی وجود ندارد. خوشبختانه روان‌شناسان از این بابت هوشیار شده‌اند، ازجمله روان‌شناس انتقادی، بروس لِوین. در صدر فهرست او از روش‌هایی که متخصصان درمانی با آن به مجموعِ بدبختی‌های انسان اضافه کرده‌اند، این وردِ روان‌شناسی مثبت‌گرا قرار دارد که قربانیان باید نگرش‌شان را تغییر بدهند. (۳) فقط باید مثبت فکر کنید! این یکی از توهین‌آمیزترین حرف‌هایی است که می‌توانید به افرادِ نیازمند بگویید. اتفاقاً گزینهٔ دهم در فهرست لوین، «سیاست‌زدایی از رنج انسان» است که منظور او از این حرف، نسبت‌دادن تمام مشکلاتِ افراد به ناکفایتی آن‌هاست (نداشتن انگیزه، چشم‌انداز بدبینانه و...)، نه به شرایط خارجی.

باربارا هلد، استاد روان‌شناسیِ آمریکایی‌ای که برندهٔ جایزه شده است، مدت‌ها از آنچه آن را «استبداد مثبت» می‌نامد، انتقاد کرده است. (۱) او فکر می‌کند مثبت‌بودن به‌ویژه در ایالات متحده بسیار گسترده است؛ اما به‌نوعی به روان‌شناسیِ جهانیِ پذیرفته‌شده در بسیاری از کشورهای غربی تبدیل شده است. همهٔ ما باید مثبت فکر کنیم، منبع‌گرا باشیم و مشکلات را به‌عنوان «چالش‌های جالب» ببینیم. این پدیده اکنون به جایی رسیده است که انتظار می‌رود افرادِ مبتلا به بیماریِ سختْ از بیماری‌شان بیاموزند و به‌عنوان فردی قوی‌تر، در طرفِ مقابل ظاهر شوند.

باتوجه‌به تمام چیزهای منفی‌ای که ممکن است برایتان اتفاق بیفتد و به‌ناچار خواهد افتاد (حتی روان‌شناسان مثبت‌گرا درنهایت می‌میرند)، این مسئله به درکِ بیشتری از زندگی‌تان منجر خواهد شد. این یکی از ایده‌های اصلی در فلسفهٔ زندگیِ رواقی است و دلیل اصلیِ علاقهٔ رواقیون به نتیجهٔ منفیِ نهایی، یعنی مرگ است. من نمی‌گویم آن‌ها مرگ را عاشقانه کردند یا فکر می‌کردند شایستهٔ جشن‌گرفتن است؛ برای رواقیون مرگ چیزی بود که باید درباره‌اش فکر کرد، اما منحصراً در خدمت زندگی.

در امور خیریه شرکت کنید. اگر نتیجه در درازمدت این است که احساس خوبی به شما می‌دهد، چه بهتر؛ مطمئناً هیچ مشکلی دراین‌باره وجود ندارد؛ چون حالا شما می‌دانید در درونتان احساسی وجود ندارد که مشخص کند آیا کارِ درست را انجام می‌دهید یا خیر. البته یک رواقی به خود این اجازه را می‌دهد که احساس خوبی داشته باشد، ازجمله دربارهٔ اعمال خودش. این مسئلهٔ «چه احساسی دربارهٔ خودتان دارید» نیست که به‌عنوان معیارِ سنجشِ موضوع موردبحث به کار می‌رود؛ معیار این است: آیا دارید کار صحیح را انجام می‌دهید یا خیر.

زمانی‌که صدای هیجانات جسمی آن‌قدر بلند می‌شود که شنیدنشان ناممکن است، ما باید قدرت اراده دربرابر آن‌ها را در هر زمان که دادنِ این پاسخ مناسب است، داشته باشیم. رواقیون معتقد بودند: قدرت اراده مانند قدرت عضلات است؛ هرچه بیشتر از آن استفاده کنیم، بهتر و قوی‌تر می‌شود. مهم نیست چقدر چنین نمونه‌هایی احمقانه به نظر برسند، تمرین‌کردن با نخوردنِ یک دسر، چندان احمقانه نیست. خویشتن‌داری یکی از فضایل بسیار کلیدی برای رواقیون است؛ هرچند در فرهنگ پرشتابِ ما با درجه‌ای از ناملایمات مواجه می‌شود و میل به «زندگی در لحظه» و شعارِ «فقط این کار را انجام دهید!» را تبلیغ می‌کند. به‌بیان ساده‌تر، ما اگر یاد بگیریم دربرابر تمام انواع مشوق‌های غیرتصادفی (یا ازسوی معده یا هر منبع دیگری که ممکن است به حواستان حمله کند) مقاومت کنیم، در اصرار بر آنچه مهم است بهتر عمل می‌کنیم.

سوم، زمانی قدرِ داشته‌هایمان را خواهیم دانست که مدتی بدون آن‌ها سر کنیم. با دوچرخه‌سواری در باران، قدر بلیت اتوبوستان را خواهید دانست. بعداز سفری طولانی با اتوبوس، قدر ماشینتان را خواهید دانست. این یک واقعیت است (و موضوعی که بسیاری از فیلسوفان باستان می‌دانستند) که هنگام گرسنگی، شکرگزاری ما برای یک وعدهٔ غذایی به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌یابد. اگر یاد بگیریم همیشه غذا نخوریم، حتی اگر غذایی خوش‌مزه جلوی ما باشد، بلکه تا وقتی گرسنه شویم صبر کنیم، غذا مزهٔ بهتری برایمان خواهد داشت. این کار را انجام دهید؛ یک تمرین ساده است.