بریده‌هایی از کتاب هانا آرنت؛ زندگی یک روایت است

امروزه منتقدان آرنت کانت‌گرایی و ارسطوگرایی وی را در مقابل افلاتون‌گرایی هایدگر قرار می‌دهند یعنی عدم‌عقلانیت سیاسی ادعا شده در آثار آرنت را به اندیشه‌ی سیاسی هایدگر مربوط نمی‌کنند! من در صددم این دو خوانش متضاد و شماتیک را مورد بحث قرار دهم: (۱) در واقع آرنت راهبرد هایدگریِ شالوده‌شکنی (Abbau) متافیزیک، همراه با مضامینی چون گشودگی، پیدایی و شیاع و نیز تاکید وی بر تناهی، امکان خاص و بی‌جهانی را به عنوان ساختارهای ذاتی آزادی بشر و غیره به خدمت می‌گیرد اما آن‌ها را از بافتار وجودی‌شان جدا و به بافتاری سیاسی منتقل می‌کند. با این همه، این دقیقاً خوانشی دوباره از ارسطو و کانت است که ریشه در آشنایی وی با نیچه و هایدگر دارد، چشم‌اندازی که آرنت را در کار انتساب و انتقالش رهنمون می‌شود.

جانیان توتالیتر به این خاطر خطرناک‌تر از دیگرانند که برایشان اهمیتی ندارد زنده‌اند یا مرده

«باید بخشید و گذشت تا با رها کردن دایمی انسان‌ها از بند آنچه نادانسته مرتکب شده‌اند زندگی بتواند ادامه پیدا کند»

«با این همه، اندیشیدن شاعرانگی است... اندیشیدن می‌گوید حقیقت هستی بر چه امر می‌کند. این امر کردن اصیل است. اندیشیدن همان شاعریِ ازلی است»

آرنت به گونه‌ای انضمامی‌تر، از میان نویسندگان قرن بیستم آن‌هایی را انتخاب می‌کند که در داستان‌هایشان ناظران کنش تاریخی‌اند، کنشی که معنایش را- که بر معاصران‌شان پوشیده است- آشکار می‌سازند.

آرنت به گونه‌ای انضمامی‌تر، از میان نویسندگان قرن بیستم آن‌هایی را انتخاب می‌کند که در داستان‌هایشان ناظران کنش تاریخی‌اند،

تفسیر روان‌کاوانه بخششی است که به همان اندازه که نامحدود است تاکیدی است بر بازگشت‌ناپذیری زمان انسانی و بر میل به تحلیل و حقیقت که سوژه‌‌ی روان‌کاوی ابراز می‌کند استوار می‌شود. (۲۰)

قضاوتی را که آرنت در کتابش درباره‌ی محاکمه‌ی آیشمن توصیف می‌کند باید در این بافتار مورد توجه قرار داد. او به هیچ وجه این جنایتکار را نمی‌بخشد دقیقاً به این خاطر ‌که در «این شخص» یک غیرشخص را می‌یابد، یعنی فقدان کیستی یا «کسی» ، رباتی فرمانبر که ناتوان از قضاوت افعالش است و لذا خود را از سپهر بخشش بیرون می‌گذارد.

«باید بخشید و گذشت تا با رها کردن دایمی انسان‌ها از بند آنچه نادانسته مرتکب شده‌اند زندگی بتواند ادامه پیدا کند» .

«سیاست در زمانه‌ی ما کسب‌وکار ناامیدی است و من همواره با این وسوسه دست به گریبان بوده‌ام که از آن بگریزم» (۱۲) با این‌حال بررسی دقیق و کاملی نه تنها از سیاست که از انسان‌شناسی ملازم آن به عمل می‌آورد.

«فرد» خود را با تبدیل شدن به «کیستی» که درون فضای سیاسی عمل می‌کند نامیرا می‌سازد و لذا تنها یک روایتِ به خاطر سپردنی را شکل می‌دهد.

شعر به این خاطر که جوهره‌اش زبان است «برترین هنر انسانی» محسوب می‌شود و به اندیشه‌ای که از آن الهام می‌گیرد نزدیک است. بنابراین شعر شیء‌واره و ابژه‌ی فایده‌گرایی نمی‌شود. شعر با «ایجاز» و جهت‌گیری به سمت «یادآوری» جوهره‌ی زبان را تحقق می‌بخشد. با این وجود شعر از حیث در میان- بودن در پس‌زمینه باقی می‌ماند. سؤال اینجاست که چگونه این کلام شاعرانه خود را به منظور نشان دادن فضیلت‌مندی قهرمانانش درون پولیس آشکار می‌کند؟

زندگی خود را در صورتی متحقق می‌کند که هیچ‌گاه از غور در معنا و کنش بازنایستد: «ویژگی روشنگرانه‌ی کنش و نیز توانایی خلق داستان‌ها و تاریخی‌شدن توأمان منبعی را شکل می‌دهند که وجود انسانی را مالامال از معنا و روشنی می‌کند.» (۱۱)

از این رو، آرنت با بازگویی اندیشه‌های سن آگوستین درباره‌ی زندگی «جاهلانه» ، زندگی‌ای که با زندگی سعادت‌مندانه (beate vivere) و اصل جوهر والا (summum esse) کاری ندارد، سخت به مصرف‌گرایی که زندگی بشر را به ابتذال می‌کشاند می‌تازد چرا که این نوع زندگی نتوانسته آنچه را جاوید و ابدی است درک کند. (۷) وی از کیش «زندگی خصوصی» و حتی بیشتر، «زندگی انواع» انتقاد می‌کند که می‌کوشد خود را به منزله‌ی خیر برتر مدرن تحمیل کند اما کمکی به میل به جاودانگی نمی‌کند. «فرایند» حیاتی جایگزین جستجوی جاودانگی می‌شود و به صورت یک ارزش نیهیلیستی بنیادین درمی‌آید.

می‌توان گفت شر بنیادین در نظامی پدید ‌آمده که همه‌ی انسان‌ها را زاید ساخته‌ است. گردانندگان این نظام خود را همچون دیگران اضافی می‌دانند و جانیان توتالیتر به این خاطر خطرناک‌تر از دیگرانند که برایشان اهمیتی ندارد زنده‌اند یا مرده، زندگی کرده‌اند یا اصلاً به دنیا نیامده‌اند. اگر از نظرگاهی فایده‌گرایانه به جهان خود بنگریم، خطر کارخانه‌های جسدسازی و سرداب‌های فراموشی این است که امروزه با افزایش بی‌خانمان‌هایی که در همه‌جا به چشم می‌خورند، توده‌های مردم پیوسته در حال زاید شدن هستند