بریده‌هایی از کتاب اینترنت ما؛ اطلاعات زیاد و فهم کم در عصر کلان‌داده

«تک‌تک تکنولوژی‌ها پیش از آنکه به طور جامع و کامل فهم شوند، به کار گرفته شده‌اند.»

تکنولوژی‌های اطلاعات با همهٔ کاربری‌های هیجان‌انگیزشان، این حقیقت ساده اما مهم را پنهان می‌کنند که دانشِ بیشتر لزوما به فهمِ بیشتر منجر نمی‌شود.

ایدهٔ راسل سرراست و ساده بود: رشد دانش بدون رشد حکمت خطرناک است.

اما اگر خیال کنیم که می‌توانیم هر مهارت مورد نیازی را صرفا با دانلود کردن به دست آوریم، شک نکنید که خودمان را گول زده‌ایم. برای کسب هر مهارتی باید با جهانِ خارج از کله‌هایمان تعامل کنیم.

ایدهٔ سورویکی این است که در وضعیت معینی، پاسخ‌های تجمیع‌شدهٔ گروه‌های بزرگ عاقلانه‌تر از پاسخ افراد منفرد، و حتی متخصصان، است. مشهورترین مثال سورویکی برآمده از کارهای یکی از دانشمندان بریتانیایی به نام فرانسیس گالتون است. گالتون مسابقه‌ای طراحی کرد که در آن از ۷۸۷ شرکت‌کننده‌ای که در یک مرتع حاضر شده بودند خواست که وزن یک گاو نر را تخمین بزنند. میانگین تخمین‌ها ۱.۱۹۷ پوند بود و وزن واقعی آن گاو نر ۱.۱۹۸ پوند. یکی دیگر از مشهورترین نتایج علوم اجتماعی کمک می‌کند

چالش اساسی در عصر «اینترنت ما» این است که اجازه ندهیم دسترسی فوق آسان به این‌همه اطلاعات ما را به ورطه‌ای بکشاند که صرفا ظرفی منفعل و پر از دیدگاه‌های دیگران باشیم.

فیس‌بوک می‌داند، اما نمی‌فهمد.

پس نباید گفت که اینترنت به‌خودی‌خود از معقول بودن ما می‌کاهد. احتمالا درست‌تر این است که بگوییم ما با کمک اینترنت از معقول بودن خود می‌کاهیم. یا حتی دقیق‌تر، اینترنت این چالش‌ها را تشدید کرده است و ضرورت بررسی آن‌ها را بیشتر می‌کند. در هر دو چالش، بخشی از مشکل به همین برمی‌گردد که انبوهی از اطلاعات در دسترس ماست، طوری که انگار همهٔ ما درون کتابخانهٔ بزرگی زندگی می‌کنیم. این همان نکته‌ای است که هایت هم بر آن تأکید می‌کند: «چه بخواهید دربارهٔ علل گرمایش زمین باوری پیدا کنید چه دربارهٔ درد کشیدنِ جنین‌ها، فرقی نمی‌کند: صرفا باورتان را گوگل کنید.» همهٔ ما تمایل داریم که واقعیت‌ها را با اندیشه‌های فعلی‌مان منطبق کنیم. دسترسی به این‌همه اطلاعات باعث شده است که راحت‌تر بتوانیم این حس خود را ارضا کنیم.

در مقام «دلیل‌آوری» صرفا صغری‌کبری می‌چیند تا همان چیزی را باور کنیم که مؤیدِ باورهای کنونی ماست؛ روان‌شناس‌ها اسم این وضعیت را سوگیری تأییدی گذاشته‌اند. این سنخ تمایلات و سوگیری‌ها فقط به عرصهٔ سیاست منحصر نیست. مثلا وقتی به آدم‌ها می‌گویند که در تست آی‌کیو نمرهٔ پایینی گرفته‌اند، به احتمال زیاد در اینترنت دنبال مقالاتی می‌گردند که در اعتبار چنین تست‌هایی تردید دارند. در مقابل، اگر نمره‌شان بالا باشد، احتمالا مقاله‌هایی می‌خوانند که حامی این نوع تست‌ها باشند. مَخلص کلام اینکه احتمالا «شواهدی» را دوست دارند که به آن‌ها حس خوب القا می‌کند. این همان چیزی است که هایت «توهم دُمِ سگ‌جُنبان» می‌نامد. او می‌گوید عقل دُمی است که به‌اشتباه خیال می‌کنیم دارد سگِ داوری‌های ارزشی‌مان را تکان می‌دهد.

اگر استانداردها و معیارهایمان هم‌پوشانی نداشته باشد، چطور بفهمیم که دیدگاه فلانی «معقول» است و دیدگاه بهمانی «نامعقول»؟ و اگر نتوانیم دلایلمان را به هم منتقل کنیم، چطور می‌توانیم با آدم‌هایی با جهان‌بینی‌های متفاوت گفت‌وگو کنیم؟ در اینجا گفت‌وگو نقطهٔ مقابل کارهایی مثل اِعمال فشار به آن‌ها، دست‌کاری در آرائشان یا فریاد کشیدن بر سرِ آن‌هاست. پاسخ این است: نمی‌توانیم. این ماجرا به ما می‌گوید که جوامع متمدن نه‌تنها به وجه رایجی برای تبادل مالی نیاز دارند، بلکه برای تبادل دلایل نیز معیار و وجه رایجی می‌طلبند. خب قرار نیست همه با هم موافق باشیم. ما مبانی تجربی متفاوتی داریم و همین نشان می‌دهد که اگر بر سرِ شواهد هم با هم توافق داشته باشیم، باز هم می‌توانیم آن شواهد را به شیوه‌های گوناگونی به کار ببریم. اما اگر به توافق نرسیم که چه چیزهایی شاهد به حساب می‌آیند و کدام اصول معرفتی معتبرند، پس دیگر قاعدهٔ بازی‌هایمان یکسان نیست. و وقتی این اتفاق می‌افتد، بازی به پایان می‌رسد.