بریده‌هایی از کتاب آفرینش پرمخاطره

این کاملا درست است که برای مردی که تمام روز با وسیلهٔ کارش دست‌وپنجه نرم می‌کند و وقتی غروب به خانه برمی‌گردد خود و خانواده‌اش در اتاقی محقر می‌چپَند، صحبت از آزادی بی‌معناست، اما این امر، جامعه، طبقهٔ اجتماعی خاص و برده‌داری‌هایش را زیر سؤال می‌برد، نه الزاماً خود مفهوم آزادی را.

این‌که امروزه آزادی خوار شمرده می‌شود و در غل‌وزنجیر است، به این خاطر نیست که دشمنانِ این بزرگوار در حق او خیانت کرده‌اند؛ بلکه در اصل به این دلیل سرراست است که حامیان و مدافعان راستینش را از دست داده. بله! آزادی بیوه شده؛ و باید این‌را نیز افزود (چون عین حقیقت است): بیوه‌شدنش زیر سر تک‌تکِ ماست!

هنوز که هنوز است عده‌ای از روزنامه‌ها و جراید خود را وقف خشونت و توهین می‌کنند، حال آن‌که این خود، نوعی بازندگی در برابر دشمن است. اما نباید نگذاریم جای‌گاه انتقاد تا حد توهین تنزل یابد. باید تحمل پذیرفتن این‌را داشته باشیم که چه‌بسا حق با مخالفان‌مان است یا این‌که شاید استدلال‌های‌شان ـ هرچه‌قدر هم باطل ـ بی‌غرض باشند. خلاصه، این یک ضرورت است که ذهنیت سیاسی‌مان را از نو بسازیم.

فرانسویان هنوز هم با ته‌مانده‌ای از خشم و کینه یک‌دیگر را می‌نگرند. واضح است که پیش از هرچیز باید بر این فائق شویم. دل‌های مسموم‌مان باید التیام یابند. در آینده دشوارترین نبرد با دشمن باید درون خودمان رخ دهد، و تلاش وافرمان باید این باشد که اشتهای‌مان را برای نفرت تبدیل کنیم به میل و اشتیاق برای برقراری عدالت. تسلیم نفرت نشدن، مقهور خشونت نبودن و چشمهٔ جوشان شور را نخشکاندن؛ این‌ها اقداماتی‌ست که همواره می‌توان برای برقراری آشتی و دوستی و مبارزه با هیتلریسم انجام داد.

اِمِرسون به‌درستی گفته بود که «هر دیوار یک در است.»

گفته شده که نیچه پس از جدایی‌اش از لو سالومه در دوره‌ای مالامال از تنهایی و در آنِ واحد مشعوف و قدخم‌کرده زیر بار آثار سترگی که جبراً دست تنها عهده‌دار خلق‌شان شده بود، عادت داشت شب‌هنگام در کوهستان مُشرِف به خلیج جِنوا قدم بزند، بر تلّی از شاخ‌وبرگ درختان آتش بیفروزد و سوختن‌شان را تماشا کند. من اغلب تصویر آن آتش را در ذهن می‌پرورم و گهگاه آن‌را به‌مثابهٔ آزمون و امتحانی برای مردان و آثارشان در نظر می‌گیرم. باری، زمانهٔ ما آن زمانه‌ای‌ست که هُرم طاقت‌فرسای آن آتش‌ها بی‌شک بسیاری آثار را به خاکستر بدل می‌کرد! اما آن‌هایی که آتش را پشت‌سر می‌گذارند، گوهرهای برجامانده‌شان بی‌گزند خواهد بود و با تماشای‌شان خواهیم توانست بدون خودداری و احتیاط، در سرخوشی اعلای خرد و اندیشهٔ ناب، خود را غرق کنیم و این خواهد بود یگانه «تحسین.»