بریده‌هایی از کتاب غناء و موسیقی

هیچ دلیلی نداریم بر اینکه صدا اگر طرب‌انگیز شد، حرام است. طرب چیست؟ طرب آن حالت خفّتی است که انسان پیدا میکند، چه در حال سرور، چه در حال حزن. فرض بفرمایید که یک روضه‌خوانی روضه‌ای میخواند، انسان از حال طبیعی خودش خارج میشود، ازبس این روضه سوزناک است، انسان بی‌اختیار خودش را میزند مثلاً. این، همان طَرَب است. یا یک نفری لطیفه‌ای تعریف میکند، حرف زیبایی، خوشمزه‌ای میزند، انسان از خود بی‌خود میشود، میخندد. طرب معنایش این است. دلیلی بر حرمت این‌گونه موارد نداریم.

چنانچه قبلاً بحث کرده‌ایم، اگر این صوتِ برآمدهٔ از آلات لهو یا از حنجرهٔ انسان، صوت لهوی مُضِلّ عن سبیل اللّه باشد، فهو محرّم وَإلّا فلا. بنابراین نمیشود به‌طورمطلق بگوییم موسیقی حرام است، یا به‌طورمطلق بگوییم حلال است. موسیقی وقتی‌که بر صوت ناشی از حنجره منطبق باشد که همان غناء است، یا بر صوتی که صادر از آلات عزف و معازف است، منطبق باشد دو حالت دارد: یا این است که این صوت، لهوی مُضِلّ عن سبیل اللّه است یا نیست. اگر بود، حرام است، وَالّا حرام نیست.

آیا صحیح است غناء را حلال بدانیم و شعبه‌ای از آن را که مشخّصات خاص دارد، حرام بدانیم؟ جواب: تأیید سؤال جواب: بله، این اشکال ندارد. البتّه با این تعبیر که «الغناء حلالٌ» نباید هیچ‌وقت بیان بشود؛ چون این حرف گمراه‌کننده‌ای است که انسان بگوید غناء حلال است. نه، غناء حرام است با آن خصوصیّاتی که ذکر شد، و مشخّصاتش را عرض کردیم.

دلیلی بر حرمت طرب به این معنا که شخص بشدّت خوشحال شود، یا بشدّت محزون شود وجود ندارد، جزو مناطات حرمت غناء هم نیست؛ چون در روایات غناء مطلقاً کلمهٔ مُطرِب یا اطراب وجود ندارد. گفتیم در کلمات لغویّین تطریب آمده است و آن هم به‌معنای ترجیع است.

اگر آهنگ، آهنگ فرح باشد. که هیچ اشکال ندارد: «قل من حرّم زینة الله التی أخرج لعباده»؛ یکی از زینتهای طبیعی همین مسئلهٔ صدای خوش، زدن خوش، اینها جزء زینتهای طبیعت است. فطرت انسان مایل به این است. شارع نمیتواند این را حرام کند؛ اصلاً حرام نمیکند؛ چرا؟ «لأنّه خلقها لهم»؛ اصلاً همهٔ اینها را «أخرجها لعباده». از پیغمبر، یک حدیثی است مسلّم، سندش هم معتبر، میفرماید: «الهوا والعبوا؛ فإنّی أکرهُ أن یریٰ فی دینکم غلظة»... این دین اسلام است...». این سخن مشتمل بر یک مدّعا و چند دلیل است. مدّعا اینکه غناء و موسیقی فی‌نفسه حلال است و دلیلی بر حرمتش نیست.

در زمان سابق، حتّی در دوره‌ای که ما آن دوره را در اوایل زندگی‌مان درک کردیم، غناء بود، لکن این‌طور شایع نبود، چون امکانش نبود. بعضی از افراد لاابالی مثلاً عروسی داشتند، جشنی داشتند، مطرب یا مغنّی می‌آوردند، سازی میزدند. مخصوص یک عدّهٔ معدودی از مردم بود. بعد که این وسایل ارتباط‌جمعی آمد، برای همه قابل دسترسی شد. این وسایل، هم در کشور ما و هم در کشورهای اسلامی، یک سوغات غربی بود و چون اختراع، اختراع غربی و اروپایی بود لذا با محتوای اروپایی‌اش آمد.

گاهی خود این ظاهرالصّلاح بودن شما، زمینه‌های گناه را از بین میبَرد.

قرآن را اهل معنا و اهل حقیقت و اهل توحید بدون اینکه رو به قبله باشند، بدون اینکه با طهارت باشند، بدون اینکه دو زانو نشسته باشند، بدون اینکه تکیه نداده باشند، تلاوت نمیکنند. این به‌خاطر قداست قرآن است. قرآن را با آداب باید تلاوت کرد.

گریهٔ ناشی از غناء با گریهٔ ناشی از توجّه به مصیبت امام حسین (علیه‌السّلام) خیلی متفاوت است. برخی از اوقات احساسات بشری و هیجانات نفسانی، انسان را به گریه می‌آورد، مثلاً یک منظرهٔ غم‌انگیز را میبیند، متأثّر میشود، یا شخصی با یک آلت موسیقی یک آهنگی مینوازد، اشک انسان جاری میشود، بنا میکند به گریه کردن. این گریه، آن گریهٔ نورانی نیست. اینها اغلب گریه‌های ظلمانی است، ناشی از آن احساسات و هیجانهای نفسانی شیطانی است، غالباً این‌طور است، هیچ نورانیّتی در آن نیست.

غناء ازجملهٔ چیزهایی است که زمینهٔ گناه در آن زیاد است. یک مقدار بی‌توجّهی بشود در لحن و در آهنگ، انسان را به گناه میکشاند. واقعاً موسیقی این خصوصیّت را دارد. اگرچه موسیقی حلال هم داریم، امّا طبیعت این کار، آن‌چنان طبیعتی است که احتمال لغزش در آن زیاد است.