بریده‌هایی از کتاب بیست گفتار

مؤمن به قرآن باید از هر کاری که لغو و بی‌ثمر و بی‌فایده است دوری کند (وَ الَّذینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضونَ) هر چند به صورت یک بحث علمی یا به صورت یک بحث دینی باشد.

هرکسی مطابق آنچه که فکر می‌کند و عقیده دارد و مطابق حالاتی که در روحش هست عمل می‌کند. ریشه اعمال آدمی در روح اوست.

مکرر از رسول خدا شنیدم که می‌فرمود: هرگز ملتی به قداست و پاکی نخواهد رسید مگر آنکه در میان آنها حق ضعفا از اقویا و نیرومندان بدون لکنت و پروا گرفته شود.

بسیاری از مردم از بس خوبشان را و مدحشان را گفتند فاسد شدند، بسیاری از مردم چون از عیبشان چشم‌پوشی شد و مورد انتقاد قرار نگرفتند مغرور شدند، بسیاری از مردم هم چون به آنها احسان شد و از راه احسان زندگی و کارشان اداره شد متدرّجا در غفلت فرو رفتند.

بسیاری از مردم از بس خوبشان را و مدحشان را گفتند فاسد شدند، بسیاری از مردم چون از عیبشان چشم‌پوشی شد و مورد انتقاد قرار نگرفتند مغرور شدند، بسیاری از مردم هم چون به آنها احسان شد و از راه احسان زندگی و کارشان اداره شد متدرّجا در غفلت فرو رفتند.

جامعه را هرگز با جود و احسان نمی‌توان اداره کرد. پایه سازمان اجتماع، عدل است. احسان و جودهای حساب‌نشده و اندازه‌گیری‌نشده کارها را از مدار خود خارج می‌کند. امام سجاد علیه‌السلام فرمود: کمْ مِنْ مَفْتونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فیهِ، وَ کمْ مِنْ مَغْرورٍ بِحُسْنِ السَّتْرِ عَلَیهِ، وَ کمْ مِنْ مُسْتَدْرَجٍ بِالاِْحْسانِ اِلَیهِ. بسیاری از مردم از بس خوبشان را و مدحشان را گفتند فاسد شدند، بسیاری از مردم چون از عیبشان چشم‌پوشی شد و مورد انتقاد قرار نگرفتند مغرور شدند، بسیاری از مردم هم چون به آنها احسان شد و از راه احسان زندگی و کارشان اداره شد متدرّجا در غفلت فرو رفتند.

خداوند این عالم را طوری ساخته است که همواره از کسانی که حق و حقیقت را حمایت کنند، حمایت می‌کند. حق همواره یک تأیید معنوی با خود دارد.

آنجا که می‌فرماید حکمت گمشده مؤمن است پس آن را به چنگ آورید ولو اینکه بخواهید از دست مشرکان بگیرید، معنی ندارد که خصوص علوم دینی باشد. مشرک را با علوم دین چکار؟

هر علمی که متضمن فایده و اثری باشد و آن فایده و اثر را اسلام به رسمیت بشناسد یعنی آن اثر را اثر خوب و مفید بداند، آن علم از نظر اسلام خوب و مورد توصیه و تشویق است.

اگر نظر اسلام از علم، علم دین باشد در حقیقت به خودش توصیه کرده و درباره علم به معنی اطلاع بر حقایق کائنات و شناختن امور عالم چیزی نگفته و اشکال به حال اول باقی می‌ماند، زیرا هر مسلکی هر اندازه هم ضد علم باشد و با آگاهی و اطلاع و بالا رفتن سطح فکر و معلومات مردم مخالف باشد با آشنایی با خودش مخالف نیست، بلکه خواهد گفت با من آشنا باشید و با غیر من آشنا نباشید. پس اگر منظور اسلام از علم، خصوص علم دینی باشد باید گفت موافقت اسلام با علم صفر است و نظر اسلام درباره علم منفی است.

کسی از علی مرتضی (سلام‌اللّه علیه) پرسید: آیا جود بهتر است یا عدالت؟ أیهُما اَفْضَلُ؟ اَلْعَدْلُ أوِ الْجودُ؟ فَقالَ علیه‌السلام: اَلْعَدْلُ یضَعُ الاُْمورَ مَواضِعَها، وَ الْجودُ یخْرِجُها مِنْ جَهَتِها. فرمود: عدل بهتر است از جود، به دلیل اینکه عدل هر چیزی را در جای خود قرار می‌دهد و هر حقی را به ذی‌حق واقعی خود می‌رساند، اما جود و بخششْ امور را و جریانها را از محل خودشان و مدارشان خارج می‌کند. جود این است که آدمی از حق مسلّم خود صرف‌نظر کند، به دیگری که ذی‌حق نیست ببخشد، پس جود اشیاء را از موضع خود خارج می‌کند. عدل وضع نعمتی در موضعش نی به هر بیخی که باشد آبکش موضع رخ شه نهی ویرانی است موضع شه پیل هم نادانی است

نکته غریبی است! ذات حق چون هیچ وقت پنهان نیست، از نظرها پنهان است. اگر گاهی پنهان بود و گاهی آشکار، از نظرها پنهان نبود

هر چه به نظرت عجیب و غریب می‌آید، به صرف اینکه عجیب است انکار مکن، مگر آنکه برهان علمی قاطعی در کار باشد.

او تنها عادل نبود، عدالتخواه بود.

وقتی که تمام اعمال خود را نوشته و ثبت‌شده و حاضر می‌بینند، با کمال تعجب می‌گویند: این چه نوشته‌ای است که کوچک و بزرگی باقی نگذاشته مگر آنکه جمع‌آوری کرده است؟

در حدیث است که جاثلیقی (عالمی از علمای مسیحی) به امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام گفت: اَخْبِرْنی عَنْ وَجْهِ الرَّبِّ یعنی به من بگو «چهره حق» که قرآن می‌گوید به هر طرف روکنید رو به خدایید و روی خدا با شماست، یعنی چه؟ روی خداوند کدام طرف است؟ فَدَعا عَلی بِنارٍ وَ حَطَبٍ فَأضْرَمَهُ علی علیه‌السلام دستور داد هیزم و آتش آوردند؛ هیزم را آتش زد، مشتعل شد، فضا را روشن کرد. فَلَمَّا اشْتَعَلَتْ قالَ: أینَ وَجْهُ هذِهِ النّارِ یا نَصرانِی؟ پرسید: چهره این آتش کدام طرف است؟ گفت: همه طرف و همه جا چهره است. فرمود: هذِهِ النّارُ مُدَبَّرَةٌ مَصْنوعَةٌ لا یعْرَفُ وَجْهُها این آتش با این کیفیت که دیدی مصنوعی و مخلوقی است از مخلوقات خدا و همه طرف روی اوست، تو می‌خواهی خداوند جهت معین داشته باشد

بعد از من اینها را نکشید، اینها با معاویه و اصحابش فرق دارند، اینها حق و دیانت را می‌خواستند و چون جاهل و بی‌تمیز بودند به اشتباه افتادند، اما معاویه و عمرو عاص و یارانشان از اول دنبال دنیاطلبی رفتند و به دنیای خود هم رسیدند.

شداید و سختیهاست که قهرمان می‌آفریند، نبوغ می‌بخشد، باعث تهییج نیرو و بروز قدرت می‌گردد. شداید و سختیهاست که نوابغ عظیم و نهضتهای بزرگ به دنیا تحویل داده است.

یک سبب گمراهی مردم جاهلیت همین بود که قوه درک خوبی و بدی از آنها سلب شده بود و هر قبیح و زشتی را تحت عنوان دین قبول می‌کردند و نام امر دینی و شرعی روی آن می‌گذاشتند. قرآن کریم این جهت را از آنها انتقاد می‌کند و می‌گوید شما باید اینقدر بفهمید که کارهای زشت در ذات خود زشتند و ممکن نیست خداوند کار زشتی را تجویز کند و به آن دستور دهد.

عدالت بیش از هرچیز دیگر گنجایش دارد که همه را راضی کند؛ یگانه ظرفیت وسیعی که می‌تواند همه را در خود جمع کند و زمینه رضایت عموم واقع گردد عدالت است. اگر کسی در اثر انحراف طبیعت و در اثر حرص و آز، به حق خود و حد خود قانع نباشد و قناعت به حق بر او فشار بیاورد، جور و ظلم به او بیشتر فشار خواهد آورد.