بریده‌هایی از کتاب نابخردی‌های پیش‌بینی‌پذیر

این درسی آموزنده برای همگی ماست: هر چه بیشتر داشته باشیم، بیشتر دلمان می‌خواهد. و تنها درمان آن در هم شکستن حلقهٔ نسبیت است.

ما همواره به چیزهای پیرامون‌مان بر حسب چیزهای دیگر می‌نگریم. دست خودمان هم نیست. این امر نه تنها برای چیزهای فیزیکی ــ تُسترها، دوچرخه‌ها، عروسک‌ها، غذای اصلی رستوران‌ها، و همسران ــ بلکه برای تجربیاتی نظیر گزینه‌های تعطیلات و تحصیل، و در مورد چیزهای زودگذر مانند عواطف، طرز برخورد، و دیدگاه‌ها نیز صدق می‌کند.

آدمی درگیر کارها و تصمیم‌گیری‌هایی است که اغلب از خردمندی به دورند، و گاهی از ایده‌آل فرسنگ‌ها فاصله دارند.

آدم‌ها به ندرت چیزها را در عبارت‌های مطلق انتخاب می‌کنند. ما فاقد سنجه‌ای درونی برای ارزش هستیم تا به ما بگوید چیزها چقدر می‌ارزند. در عوض، ما بر روی مزیت نسبی یک چیز به چیزی دیگر تمرکز می‌کنیم و بر حسب آن ارزش را تخمین می‌زنیم. (مثلاً، ما نمی‌دانیم که یک سواری شش سیلندر چقدر می‌ارزد، ولی می‌توانیم حدس بزنیم که از مدل چهار سیلندر گران‌تر است.)

سرانجام، تمایل دارم بگویم: در ذهن من هیچ جای تردیدی برای این نکته وجود ندارد که یکی از شگفتی‌های گیتی عبارت است از این‌که رفتار آدمی تا چه اندازه پیچیده، عجیب، و همیشه در حال دگرگونی است. اگر بتوانیم پذیرای هومر سیمپسون درون‌مان شویم، با همهٔ کاستی و ناتوانایی‌هایمان، و به هنگام طراحی مدرسه‌ها، برنامه‌های بهداشتی، بازارهای سهام، و هر چیز دیگری در محیط زندگی‌مان، آن‌ها را به حساب آوریم،

پذیرفتن همهٔ اصول اقتصادی از سر ایمان، کاری است نسنجیده و حتی خطرناک. اگر می‌خواهیم از رفتار آدمی سر در بیاوریم و از این دانش برای طراحی دنیای اطراف‌مان ــ از جمله نهادهایی همچون مالیات، نظام‌های آموزش، و بازارهای مالی ــ استفاده کنیم، نیازمند به کارگیری ابزارهای اضافه و سایر رشته‌های علمی، از جمله روانشناسی، جامعه‌شناسی، و فلسفه هستیم. اقتصاد خردگرا سودمند است

دریافتیم که وقتی آدم‌ها به صدای بلند پی در پی سفارش می‌دهند، انتخابی متفاوت از زمانی دارند که وقتی به‌طور خصوصی سفارش می‌دهند. هنگام سفارش‌دادن پی در پی (عمومی)، آنان برای هر میز انواع بیشتری ماءالشعیر سفارش می‌دهند ــ در اصل برگزیدن تنوع. شیوه‌ای پایه برای درک آن، اندیشیدن به سامر ویت ایل است. این ماءالشعیر برای خیلی‌ها چندان جالب نبود، ولی هنگامی که دیگر ماءالشعیرها «برداشته شدند»، شرکت‌کنندگان احساس می‌کردند که باید چیزی متفاوت را برگزینند ــ شاید تا نشان دهند که آنان نیز برای خودشان نظری دارند و نمی‌خواهند از دیگران تقلید کرده باشند ــ و در نتیجه ماءالشعیری متفاوت بر می‌گزیدند.

ایران نمونهٔ دیگری است از ملتی درگیر بی‌اعتمادی. یک دانشجوی ایرانی در MIT به من گفت که کسب و کار در آنجا فاقد بستری از اعتماد است. به همین دلیل، هیچ کس پیش‌پرداخت نمی‌پردازد، هیچ کس اعتبار پیشنهاد نمی‌کند، و هیچ تمایلی به ریسک کردن ندارد. افراد باید در کسب و کارهای خانوادگی، که هنوز مقداری اعتماد در آن هست، به کار مشغول شوند. آیا دوست دارید در چنین جهانی زندگی کنید؟

نکته در آن است که دارونماها بر مبنای قدرت تلقین کار می‌کنند. آن‌ها به این دلیل مؤثرند که مردم به آن‌ها باور دارند. شما دکترتان را می‌بینید و حالتان بهتر می‌شود. قرصی بالا می‌اندازید و حالتان بهتر می‌شود. و اگر دکترتان یک متخصص پر آوازه باشد، یا نسخهٔ شما داروی شگفت‌انگیز تازه‌ای باشد، حتی حال بهتری پیدا می‌کنید.

همهٔ این آزمایش‌ها به ما می‌آموزد که چشمداشت‌ها به مراتب ژرف‌تر از توقع سادهٔ سرحال شده از نوشیدن یک قوطی کوکا هستند. چشمداشت‌ها ما را قادر می‌سازند که از گفتگوهای درون یک اتاق شلوغ سر در بیاوریم، هر چند بعضی از حرف‌ها را اینجا و آنجا نمی‌شنویم، و به همین ترتیب، ما را قادر می‌سازند که پیام‌های کوتاه روی تلفن همراه‌مان را بخوانیم، هر چند که برخی از واژه‌ها در هم ریخته هستند. و گرچه چشمداشت‌ها می‌توانند هر از چند گاهی ما را نادان جلوه دهند، توانمندی و سودمندی آن‌ها را نباید از یاد برد.