بریده‌هایی از کتاب نردبان شکسته

وقتی عطش انسان‌ها برای رسیدن به موقعیت‌های اجتماعیِ بهتر را بررسی می‌کنیم، در کنار این حقیقت که بسیاری از اقتصادهای دنیا در دهه‌های اخیر به‌طرز شگفت‌آوری نابرابر شده‌اند، چشم‌اندازمان نسبت‌به نابرابری تغییر می‌کند. اگر واکنش ما به نابرابری تحت‌تأثیر نیازمان به موقعیت بهتر شکل می‌گیرد، بنابراین نمی‌توان به‌سادگی گفت نابرابری به میزان پولی که داریم مربوط است؛ نابرابری دربارهٔ موقعیت ما نسبت‌به دیگران است. از این منظر، پول، یکی از روش‌هایی‌ست که با استفاده از آن امتیازات‌مان را محاسبه می‌کنیم. حسِ فقیربودن است که اهمیت دارد، نه صرفاً فقیر «بودن»

بیش‌ترِ مردم در اعماقِ قلب‌شان می‌دانند که در بسیاری از کارها بهتر از حد متوسط‌اند، اما تا جایی‌که همه می‌دانند، این موضوع غیرممکن به نظر می‌رسد. این یافته را «اثرِ لیک ووبگون» خوانده‌اند

موقعیت اجتماعی همیشه هدفی متحرک است، چون براساس مقایسهٔ مداوم با دیگران تعریف می‌شود.

«انگیزهٔ من موقعیتِ اجتماعی است.»

چرا احساس فقر به‌اندازهٔ فقرِ واقعی از سال‌های عمرتان می‌کاهد؟ چرا اندازهٔ خانهٔ همسایه هورمون‌های اضطراب‌تان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؟ چرا نابرابریِ مالی شما را به تصمیمات متناقضی وامی‌دارد که تنها به ناامنیِ بیش‌تر ختم می‌شوند؟ چرا موفقیت مالی‌تان باعث می‌شود با کسانی‌که با شما موافق نیستند، مثل احمق‌ها رفتار کنید، به‌جای این‌که خیلی ساده آن‌ها را افرادی با عقیدهٔ متفاوت بدانید؟

یکی از پابرجاترین یافته‌ها در کل روان‌شناسی این است که مردم با تکیه‌کردن بر توقعات‌شان شرایط غیرقطعی یا مبهم را معنا می‌کنند. هر چقدر زمان کم‌تری برای با دقت فکرکردن وجود داشته باشد، بیش‌تر به توقعات‌شان تکیه می‌کنند.

وقتی مردم احساس ناتوانی یا عقب‌افتادگی داشته باشند، با احتمالِ بیش‌تری به سیستم‌های باوری متوسل می‌شوند که جهان را عادلانه و قابل‌پیش‌بینی و معنادار جلوه می‌دهند. بنابراین تصورِ این‌که با افزایش نابرابری، حس ناامنی در افراد افزایش می‌یابد و جاذبهٔ مذهب بیش‌تر خواهد بود، جهش چندان بزرگی محسوب نمی‌شود.

وقتی موفقیت‌های‌تان رشد می‌کنند، استانداردهای مقایسه‌تان هم رشد می‌کنند. برخلاف ستون‌های دقیقِ ارقام که دفتر کل بانک را تشکیل می‌دهند، موقعیت اجتماعی همیشه هدفی متحرک است، چون براساس مقایسهٔ مداوم با دیگران تعریف می‌شود.

درست همان‌طور که مردم اغلب نابرابری را با فقر اشتباه می‌گیرند، غالباً هدفِ کاهشِ نابرابری را با هدف تقویت رشد اقتصادی اشتباه می‌گیرند.

تحقیقی سطح نابرابری در هر ایالت را با بیش‌ترین جست‌وجوهای گوگل در هر ایالت مقایسه کرده است. پژوهشگرانِ این تحقیق متوجه شدند قوی‌ترین رابطهٔ نابرابری مرتبط است با جست‌وجوی کالاهای لوکس. هرچه نابرابری در ایالت فرد بیش‌تر باشد، مردم بیش‌تر به‌دنبال نمایش ثروت خود با جواهرات، ماشین و لباس‌های چشمگیرند.

چنان به قضاوت دربارهٔ موقعیت اجتماعی خو کرده‌ایم که مثل راندنِ دوچرخه یا رانندگی با ماشین، بعد از سال‌ها تجربه، به‌شکل خودکار در ذهن‌مان اتفاق می‌افتد.

افراد میزان سیریِ خود را نه براساس کالری مصرفی، بلکه براساس سهم خود از کل غذا قضاوت می‌کنند.

جفری باتلرِ اقتصاددان با الهام از آزمایش‌های لرنر به‌تازگی این سؤال را مطرح کرده است که آیا دستمزد بالا کاری می‌کند که مردم خود را دست‌بالاتر بگیرند یا نه. او برای آزمایش این ایده از گروهی از سوژه‌ها خواست یک آزمون استدلال منطقی را کامل کنند. در هر گروه، به نیمی از اعضا گفته شده بود بابت هر پاسخِ صحیح چهار دلار دریافت خواهند کرد و به نیمی دیگر گفته شد برای هر پاسخ صحیح تنها دو دلار خواهند گرفت. درست مثل آزمایش لرنر، محققان به سوژه‌ها اجازه دادند آزادانه مشاهده کنند که انتخابِ میزانِ پرداخت برای هر نفر کاملاً تصادفی انجام می‌شود. بعد از پاسخ به ده سؤال، از سوژه‌ها خواسته شد به توانایی‌های استدلالیِ خودشان امتیاز بدهند. هرچند سوژه‌هایی که چهار دلار گرفته بودند، عملکرد بهتری در آزمون استدلال نداشتند، خود را استدلال‌کنندگانی برتر و سخت‌کوش‌تر از سوژه‌های دودلاری دانستند. نکتهٔ غافلگیرکننده این حقیقت بود که سوژه‌های دودلاری هم موافق بودند و خود را صاحب مهارتِ کم‌تری می‌دانستند.

اگر تابه‌حال ترفیع گرفته‌اید، ظرف چند ماه به درآمد جدیدتان عادت کرده‌اید و دوباره حس کرده‌اید مثل گذشته زنده‌اید تا چک دستمزدتان را نقد کنید، پس خودتان هم آن‌را تجربه کرده‌اید. وقتی موفقیت‌های‌تان رشد می‌کنند، استانداردهای مقایسه‌تان هم رشد می‌کنند. برخلاف ستون‌های دقیقِ ارقام که دفتر کل بانک را تشکیل می‌دهند، موقعیت اجتماعی همیشه هدفی متحرک است، چون براساس مقایسهٔ مداوم با دیگران تعریف می‌شود. ما در هر موقعیتی خودمان را ازنظر اجتماعی با انواع آدم‌ها مقایسه می‌کنیم؛

وقتی مشتریان می‌فهمند یک شرکت نابرابریِ زیادی بین مدیرعامل و کارگران عادی دارد، می‌خواهند با خرید از یک رقیب با نابرابریِ کم، آن‌را مجازات کنند.

از دیدِ یک اقتصاددان، فقر با نابرابریِ اقتصادی بسیار متفاوت است. فقر به آن‌چه شخص دارد یا ندارد مربوط است، درحالی‌که نابرابری نحوهٔ توزیعِ پول را توصیف و فاصلهٔ میان دارا و ندار را ترسیم می‌کند. بااین‌حال از منظر روان‌شناسی، فقر و نابرابری تفکیک‌ناپذیرند. ما ثروت‌مان را در مقایسه با زمینه می‌سنجیم، چون از نظر بصری هم درکِ ما از همه‌چیز تحت‌تأثیرِ زمینه است. مقایسهٔ اجتماعیِ همیشگیِ ما به این معناست که ثروت‌مان هرگز واقعاً از ثروتِ داراها و ندارهایی که اطراف ما هستند، جدا نیست. وقتی ثروتمند ثروتمندتر می‌شود، دیگران حس می‌کنند فقیرتر شده‌اند.

یکی از معتبرترین یافته‌های روان‌شناسیِ اجتماعی این است که اگر شما آگاهانه به شخصی فکر کنید که به‌وضوح در زمینه‌ای بر شما برتری دارد، احساس‌تان نسبت‌به خود در مقایسه با زمانی‌که هرگز به آن شخص فکر نکرده‌اید، بدتر خواهد شد. به‌همین‌ترتیب، اگر به کسی فکر کنید که به‌نوعی از شما پایین‌تر است، این مقایسه باعث می‌شود احساس بهتری نسبت‌به خودتان پیدا کنید.

پول، قدرت و تحسینِ دیگران درست به‌اندازهٔ غذا برای بسیاری از ما مقاومت‌ناپذیر به نظر می‌رسند. شاید فروتنان سرانجام میراث‌دار زمین باشند، اما متکبران تاکنون در تصاحب آن قدرتمندانه‌تر عمل کرده‌اند.

نشنویم. در نظرسنجی‌ای که به‌تازگی انجام شد، نیمی از امریکایی‌های زیر سی سال گفته‌اند «رؤیای امریکایی» مُرده است.

این پژوهش درخصوص میزان خشم در پروازهای هوایی، تحقیق مهمی‌ست؛ نه فقط به این دلیل که نشان می‌دهد نابرابری چطور باعث تفاوت میان دارا و ندار می‌شود. آن‌چه این پژوهش را از نظر من شگفت‌انگیز می‌کند، تصدیق وقوع خشم حتا در مواقعی‌ست که هیچ انسانِ نداری در پرواز حضور ندارد. ازآن‌جاکه میانگین هزینهٔ بلیت کلاسِ اقتصادی چندصد دلار است، تعداد معدودی از آدم‌های واقعاً فقیر، استطاعت سفر با هواپیماهای تجاریِ مدرن را دارند. بااین‌حال، حتا تفاوت‌های نسبی میان افراد محترمِ طبقهٔ متوسط هم می‌تواند به درگیری و هرج‌ومرج منجر شود.