بریده‌هایی از کتاب حقّ‌النّاس

اتلاف عمر و وقت انسان‌ها، یکی از مصادیق حقّ‌النّاس فرهنگی است. گذران عمر و زندگی، با اعمال لغو و بیهوده، مسئولیّت‌آور است و در قیامت مؤاخذه دارد. قرآن کریم در ابتدای سورهٔ مؤمنون و در توصیف و بیان ویژگی‌های مؤمنان، می‌فرماید: (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ، قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ، الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاَتِهِمْ خَاشِعُونَ، وَ الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ) مؤمن و رستگار، آنست که نماز با حضور قلب و با رعایت ادب، نماز می‌خواند و نیز، از لغو و بیهوده، اعراض دارد.

کم‌فروشی معلّم‌ها و اساتید در تعلیم و تعلّم، یک مثال از «حقّ‌النّاس فرهنگی» است

قرآن کریم، یأس و ناامیدی از رحمت خداوند را در حدّ کفر دانسته است: (وَ لا تَیأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا ییأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکافِرُونَ) هرچه گناه انسان، بزرگ و فراوان باشد، حق ندارد از از بخشش و چشم‌پوشی پروردگار متعال ناامید گردد؛ چراکه رحمت و عفو خداوند، از گناه او بزرگ‌تر است و خدای تبارک و تعالی وعدهٔ حتمی داده است که گناهان را می‌بخشاید

«حقّ‌النّاس»، به‌معنای «حقّ مردم» نیز، اصطلاحی است که معمولاً در نقطهٔ مقابل «حقّ‌الله» به‌کار می‌رود؛ یعنی همان‌طور که خداوند متعال، حقوقی دارد که باید توسّط بندگان مراعات گردد، آدمیان نیز نسبت به همدیگر حقوقی دارند و رعایت و به‌جا آوردن آن حقوق، واجب و لازم است؛ با این تفاوت که حقوق مردم نسبت به یکدیگر، متقابل است، ولی حقوق خداوند با بندگان، متقابل نیست. از امیرالمؤمنین (ع) چنین روایت شده است که: «هیچ‌کس بر دیگری حقّی نخواهد داشت، مگر آنکه آن دیگری نیز بر او حق دارد و حقّی از دیگری بر عهدهٔ کسی نیست، جز اینکه برای او بر گردن وی حقّی است؛ و آنکه به دیگران حقّی ثابت دارد، بدون اینکه آنها بر وی حق داشته باشند، تنها خداوند سبحان است، نه غیر او؛ چراکه بر بندگان تسلّط و احاطه دارد و عدالتش در تمام امور نمایان است.»

انسان نسبت به خودش سلسله وظایفی دارد که حقّ نفس نامیده می‌شود. از آنجا که مهم‌ترین هدف از خلقت انسان، نیل او به مقام بندگی و عبودیّت خداوند و نیز آدم‌شدن و رسیدن به لقای الهی است، وظیفه دارد تمام تلاش خود را در راستای تأمین هدف خلقت به‌کار گیرد. قرآن کریم می‌فرماید: انسان همواره در حرکت به سوی پروردگار هستی است تا به مقام لقاء دست یابد: (یا أَیهَا الْإِنْسانُ إِنَّک کادِحٌ إِلی رَبِّک کدْحاً فَمُلاقیهِ) پس یکی از حقوق نفس، حرکت به سوی خدا و رسیدن به کمال است.

ورشکسته‌ترین افراد در روز قیامت پدر و مادری هستند که باید به خاطر اولاد به جهنّم روند. گاهی در تربیت و مواظبت اخلاقی کوتاهی کرده‌اند و گاهی با غذای حرام، باعث انحراف و گمراهی اهل خانه شده‌اند. قرآن می‌فرماید: چقدر آنها ورشکسته و بدبخت هستند که برای اولاد به جهنّم می‌روند