بریده‌هایی از کتاب سقوط

در حال ظاهر سلفیت را نمی‌توان به آن تاریخ و یا گرایشی از حنابله محدود کرد زیرا گرایش‌های مختلف اصلاح‌طلب در جهان اسلام وجود دارند که داعیه بازگشت به سنت سلف صالح را در خود پرورانیده‌اند و می‌توان آنان را در دایره سلفیت قرارداد. اخوان المسلمین در مصر، جماعت تبلیغ، حزب تحریر، العداله و التنمیه در ترکیه، النهضه در تونس نمونه بارزی از این جریان‌ها هستند. لیکن در حال حاضر در گفتمان اسلامی به‌طورمعمول سلفیت را با نام وهابیت می‌شناسند؛ شاید دلیل آن حجم گسترده تبلیغات وهابیون و جریان‌های وابسته به آن دانست.

وهابیان اصلاحی یا میانه‌رو شخصیت‌های هستند که به‌طور انفرادی و به‌مرورزمان شکل‌گرفته‌اند. این گروه دارای گرایش‌های مختلف انتقادی نسبت به وهابیت سنتی و جهادی است. بسیاری از شخصیت‌های جهادی که از طریق مجازات در کشورهای عربی به ویژه عربستان سعودی قرارگرفته‌اند به این شاخه تغیر مشی داده‌اند. شاید بتوان گفت که وهابیت میان رو توانسته بهترین و کامل‌ترین تشکیلات برای ترمیم و نشان دادن وهابیت در جهان اسلام به شمار آید. مفتیان مانند سلمان العوده، ناصر العمر، سفر الحوالی، سعود الفنیسان و ... ازجمله این شخصیت‌ها به شمار می‌روند.

امروزه می‌توان این گروه را به دو دسته تقسیم کرد: بخش اجرای و عملیات جهادی که بیشتر در سازمان‌های مانند القاعده، طالبان، داعش و ... دیده می‌شوند و بخش‌های نظری که با محدودیت‌های در حال فعالیت هستند. برخی از این شخصیت‌های جهادی مانند ابوبکر الجزایری، سلیمان العوان، ابو محمد المقدسی و ابو بصیر طرطوسی و ... بوده‌اند.

وهابیان حکومتی عموماً در بخش‌های مانند تشکیلات امر به معروف و نهی از منکر حضور ویژه‌ای دارندو چندان به مناظره با مخالفان خود نیز معتقد نیستند و در ارائه و بیان نظریات تند و رادیکالی خود بسیار پافشاری می‌کنند. فیصل نور، عثمان الخمیس، محمد الشقره و عبدالله الغفاری از این گروه هستند.

ویژگی مشترک این افراد که هریک از آن‌ها در ادامه و ترویج وهابیت نقش به سزایی را ایفا کرده‌اند در "شیعه ستیزی،"وابستگی مطلق به نظریات و ایدئولوژی وهابیت سنتی و رادیکالی و در آخر "توانایی علمی نسبتاً عالی در موضوعات مذهبی متعارف اهل سنت است. تمامی کتب و مبانی نظری این افراد هم چنان در پایگاه وهابی‌های تندرو و سنتی دیده می‌شود

می‌توان گفت وهابیت یکی از قدرتمندترین جریانات ساختگی و بی‌اساس با مدیریت قدرت‌های استکباری است که اتحاد امت اسلامی را به تفرقه و تزلزل کشانیده است. دانشنامه "بریتنیکا همانند بسیاری از مصادر دیگر وهابیت را نه در تقسیم‌بندی سلفیت قرار داده بلکه آن را به شکلی موضع‌گیری خاصی از سلفیت معرفی کرده است. باید توجه داشت که سلفی گری جنبش جدید دینی نیست، بلکه یک جریان ریشه‌دار تاریخی است که از رهبران دینی اهل سنت هم چون " احمد بن حنبل و " ابن تیمیه ریشه گرفته است.

دعوت وهابیان را می‌توان به دو دوره زمانی تقسیم‌بندی کرد: دوره نخست، یک دوره تقریباً ۸۰ ساله است که از سال ۱۱۶۰ ق شروع‌شده و تا سال ۱۲۳۵ ق که خاندان آل سعود حکومت کردند ادامه می‌یابد. این حرکت با کشته شدن عبدالله بن سعود توسط ابراهیم پاشای عثمانی به مدت ۸۰ سال در خفا و عزلت روزگار خود را گذراندند. مرحله دوم؛ دعوت وهابیان توسط عبدالعزیز بن عبدالرحمن در سال ۱۳۱۹ ق آغاز شد؛ زمانی که وی از کویت به نجد آمد و پس از تسلط بر نجد و توسعه قدرت خود، کشور عربستان سعودی را ایجاد کرد و تاکنون فرزندان و نوادگان وی قدرت را در این کشور در دست دارند

اصلی‌ترین عامل، عدم دانش و ایدئولوژی صحیح در بین جوانان اسلامی به ویژه جوانان مصری و از سوی دیگر تفسیرهای غیرمنطقی و افراطی برخی از رهبران سلفی بود. لیکن فقدان مرجعیت، مهم‌ترین و بارزترین عامل شکل‌گیری سازمان‌ها و گروه‌های جهادی کوچک بود که تنها به تفکرات و نظریه‌های خود پای بند بودند و مرجعیت آن‌ها درواقع همان کتاب‌ها و آثار و رساله‌های شخصی جهادی‌های گذشته بود.

بدون هیچ‌گونه تردیدی می‌توان گفت بسیاری از گروه‌های جهادی پس از واقعه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و حمله ایالات‌متحده آمریکا به عراق شکل‌گرفته اندو سازمان‌های مانند القاعده و طالبان در عراق و افغانستان شروع به ترویج این‌گونه اندیشه‌های جهادی کردند. فعالیت و اقدامات جهادی که ریشه در سلفیه و وهابیت داشت بازتاب گسترده‌ای در این دو کشور به ویژه عراق داشت تا حدی که دولت مصر با جوانان افراط طلب مصری روبه‌رو شد که تنها اقتدار اسلام را در جهاد در عراق می‌دانستند. با گسترش شبکه‌های مجازی در کشورهای عربی و مسلمان؛ جوانان رفته‌رفته با تفکرات و اندیشه‌های سازمان‌های جهادی به ویژه القاعده بیشتر آشنا شدند و به این ترتیب عصری موسوم به عصر «گروه‌های کوچک» شکل گرفت.

هدف طالبان ایجاد امارت اسلامی، تنها در افغانستان است و حاکم آن را امیرالمؤمنین می‌دانند. طالبانی ها معتقدند اعلام جنگ، صلح، عفو، مجازات و ... در دست امیرالمؤمنین است و امیرالمؤمنین قابل عزل نیست، مگر این‌که انحراف از دین پیدا کند و یا در ادای وظایف خود ناتوان شود و یا بمیرد. قرآن، قانون اساسی حکومت است، احزاب، انتخابات، مشارکت سیاسی و اجتماعی در قالب نهادهای مدنی خلاف شرع به شمار می‌رود. طالبان وقتی به حکومت رسیدند استفاده از کلیه ابزارهای علمی نظیر اطلس‌ها، اسکلت‌ها و ماکت‌ها را ممنوع کردند و همه مدارس و مراکز اجتماعی زنان را بستند و از زنان خواستند هرگز از خانه خارج نشوند، مگر برای موارد ضروری که در آن صورت هم باید طوری بروند و بیایند که صدای راه رفتنشان را کسی نشنود. (روزنامه اطلاعات، ۷۵/۹/۱۷)

از دیگر گروه‌هایی که از درون پیروان سلفیت دیو بندی به وجود آمد گروه شورشی وهابی طالبان است. این گروه از قوم پشتون را «ملامحمد عمر» در سال ۱۹۹۴ میلادی در قسمت جنوبی افغانستان، جایی در حوالی شهر قندهار تأسیس کرد و از سال ۱۹۹۶ میلادی تا سال ۲۰۰۱ قسمت‌های مهمی از افغانستان را در اختیار داشت.

به عقیده رهبران و علمای جماعه التبلیغ هر مسلمان باید سه روز در ماه و چهل روز در سال و چهار ماه در طول عمر خود را به تبلیغ بپردازد و همسر و فرزند نباید مانع از تبلیغ او شوند. جماعه التبلیغ دارای دو مرکز اصلی در منطقه نظام‌الدین واقع در دهلی، پایتخت هندوستان و رائیوند پاکستان است و در بیش از صد کشور جهان شعبه دارد. این جماعت با توجه به افکار تند وهابیت و سلفی گری، شفاعت، احترام به مرشد و مراسم سوگواری، جشن تولد و مراسم عید نوروز، طواف دور قبور، تعظیم زیارتگاه‌های اولیای الهی را بدعت و شرک در اسلام می‌داند.

لشگر طیبه از گروه‌های تروریستی مهم جنوب آسیاست که بر اساس ایدئولوژی وهابیت در سال ۱۹۹۰ میلادی برای آزادی کشمیر تأسیس شد. این گروه علیه شیعیان در پاکستان، هند و افغانستان نیز به عملیات تروریستی فراوانی دست زده است. این سازمان در کشورهای هند، پاکستان، ایالات‌متحده، انگلستان، اتحادیه اروپا، روسیه و استرالیا به عنوان سازمان تروریستی شناخته‌شده است.

جیش محمد، گروهی اسلام‌گرا و رادیکالی است که با حمایت‌های مستقیم عربستان سعودی و سازمان اطلاعات پاکستان در سال ۲۰۰۰ میلادی باهدف جدایی کشمیر از هندوستان تأسیس گردید. رهبر این گروه مولانا مسعود ازهر بوده که در شهر کراچی شروع به فعالیت می‌کند. در سال ۲۰۰۱ میلادی مولانا مسعود ازهر دستگیرشده و در غیاب وی مولانا قاری منصور احمد رهبری گروه را بر عهده می‌گیرد. این گروه تندگرای اسلامی با سازمان‌های تروریستی مانند القاعده، طالبان و سپاه صحابه نیز در ارتباط است.

لشکر جهنگوی، یک گروه تروریستی است که تاکنون هزاران نفر از مسلمانان، به خصوص شیعیان را به شهادت رسانده است که ازجمله آن‌ها صادق گنجی وابسته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در لاهور در سال ۱۱۴۱ قمری، محمدرحیمی، دیپلمات ایرانی به همراه ۷ نفر دیگر در سال ۱۴۱۸ قمری و عارف حسین حسینی، رهبر نهضت فقه جعفری پاکستان است. این گروه در فهرست سیاه سازمان‌های تروریستی کانادا و ایالات‌متحده آمریکا و استرالیا قرار دارد. (علی بخشی، ۱۳۹۴: ۸۰ و ۸۱)

گروه تروریستی «لشکرجهنگوی» در دهه ۱۹۹۰ میلادی توسط سه تن از اعضای برجسته سپاه صحابه پاکستان بهنام‌های ریاض بسرا، اکرم لاهوری و مالک عشاق تأسیس شد. این گروه نام خود را از «حق نواز جهنگوی» مؤسس سپاه صحابه گرفته است.

- سپاه صحابه یکی از اهداف مهم خود را مبارزه با عزاداران امام حسین (ع) و درواقع، تخطئه قیام آن حضرت می‌داند و بارها از دولت پاکستان خواسته است تا ضمن برچیدن تمامی امام باره‌های شیعیان از برگزاری مراسم عزاداری در کلیه مدارس و دانشگاه‌ها جلوگیری شود؛ - از دیگر اهداف مهم این گروه، مقابله و مبارزه با گروه شیعی به نام (تحریک جعفری) است که در پاکستان در سال ۱۹۷۹ میلادی توسط شیعیان این کشور تأسیس‌شده است، - جلوگیری و مبارزه با رشد و توسعه مذهب شیعی در پاکستان و از سوی دیگر ترس از قدرت گرفتن رهبران شیعه در حکومت و نظام سیاسی پاکستان، - یکی دیگر از شعارهای بارز و اهداف شکل دهند سپاه صحابه، دفاع از ماهیت صحابه و همچنین مبارزه با تفکرات و اندیشه‌های شیعیان است.

۶. سجده کردن مسلمان در مقابل قبور از دید وهابیان کفر بوده؛ اما دیو بندی‌ها میان سجده عبادت و سجده تعظیمی تفصیل قائل‌اند و سجده تعظیمی را موجب کفر نمی‌دانند. ۷. دیو بندی‌ها بر حیات پیامبر (ص) پس از مرگ معتقدند، اما وهابیان بی هیچ عنوان قائل به حیات پیامبر اسلام (ص) پس از مرگ نبوده و بر این نظرند که با مرگ همه چیز به پایان می‌رسد.

۲. وهابیان از لحاظ فقهی پیرو احمد بن حنبل هستند، اما دیو بندی با توجه به سنت‌های خود پایبند به ابوحنیفه می‌باشند. ۳. محمد بن عبدالوهاب افکار تکفیری داشته، اما شاه والی الله تقرب گراست. ۴. دیو بندی‌ها معتقدند که پیامبر (ص) دارای علم غیب است اما وهابی علم غیب را برای پیامبر (ص) انکار می‌کنند. (سهارانپوری، المهند، ۱۲۲ و ۱۱۱ و ۱۱۲) ۵. وهابیان ساختن قبه و زیارت گاه روی قبور را حرام دانسته و شرک تلقی می‌کنند و تخریب آن را واجب کرده‌اند، اما دیو بندی‌ها اگرچه ساختن قبه روی قبور را جایز نمی‌دانند اما درعین‌حال تخریب و از بین بردن آن را نیز جایز و مجاز نمی‌دانند. (نظر علماء دیو بندی، توسط علامه احمد عثمانی)

نگاهی اجمالی بر عقاید و افکار محمد بن عبدالوهاب و شاه ولی‌الله دهلوی، نشان‌گر این است که در عین وجود اشتراک‌های زیاد بین این دو جریان، تفاوت‌ها و اختلاف‌های فقهی، اعتقادی و سیاسی قابل‌توجهی نیز بین آن‌ها وجود دارد. (علی بخشی، ۱۳۹۴: ۶۴) برخی از این اختلاف‌ها را به‌اختصار بیان می‌کنیم: ۱. محمد بن عبدالوهاب با توجه به ایدئولوژی نا به خردانه خویش عقل را در تمامی زمینه‌های دینی کنار می‌گذارد و مخالفت تندی با آن دارد؛ اما شاه ولی‌الله در بسیاری از موارد عقل را مبنای تفسیر می‌داند و عقل‌گراست.