بریده‌هایی از کتاب زان تشنگان

من همراهش بودم وقتی در کرمانشاه پولش تمام شد و یک سال کارگری کرد تا بقیهٔ پول راه کربلا جور شود.

یک روز بی‌بی از بند زنان پیغام داد که خواب جدم سِد اسماعیل را دیده‌ام که پیش امام صادق (ع) بودند و به امام گفتند «گفته بودین تذکرهٔ این دو نفر رو بدیم. اما الان سی و نه روزه موندن در حبس.» آقا هم فرموده بودند «محمدرحیم را دوست داریم. می‌فرستیم آزادشان کنند.»

با خودم می‌گویم شاید از لحظه‌ای که این جملهٔ «جز زیبایی ندیدم» به زبان آمده و به گوش‌ها رسیده، دیگر هر حرفی اضافی است، از آن به بعد باید سکوت می‌کردیم.

دلم می‌خواهد آنچه می‌کنم، واقعی باشد، نه نمایش. به ادب روضه فکر می‌کنم. به این‌که چقدر اجازه دارم این‌جا خودم باشم

در خاطرات خیلی از ما یک سوم‌شخصِ پنهان هست که بخش زیادی از نسبت امروزمان با محرم و عاشورا را به او مدیونیم.

اگر اطرافیانت در هیئت نگاه کنند، تو هم تماشاگر می‌شوی اما اگر کنار دل‌شکسته‌ای بنشینی، دست خالی نمی‌مانی. حسین اشک می‌ریخت و شانه‌های من مثل شانه‌های او می‌لرزید. غزل حاجی به بیت‌های آخر رسید «جان مرا هم طلب کن ز خدا، یا حسین.»

. این راز را حالا می‌دانم که در هنر برای واسطه بودن بین رؤیا و مخاطب باید ناخودآگاه روایت کرد.

آدم عزادار چشم و گوشش پیش عزیز از دست رفته‌اش است. هر طرف می‌چرخد عزیزش را می‌بیند و هر صدایی دلش را هوایی می‌کند. چشم آدم عزادار خیس است اما فروغ ندارد. دست‌هایش را هم گاه به سر می‌کوبد گاه به سینه و گاه به صورت.

هر وقت حاجی صدایش پایین می‌آمد یا بین بیت‌های شعری مکث می‌کرد، همه با هم زمزمه می‌کردند «حسین جان.» نمی‌دانم چه رازی در زمزمهٔ جمعیِ این دو کلمهٔ ساده بود که همان ابتدای مجلس، حصار چشم خیلی‌ها را باز می‌کرد و بغض‌شان را می‌شکست.

با همان صدای دورگهٔ گرفته خواند «سر زد از جیب فلک باز هلال قمری.» و با چشم‌های متأثر و غمگینش که انگار آمادهٔ گریه بود، از پشت عینک ته‌استکانی‌اش به من خیره شد، سرش را تکان داد و ادامه داد «که محرم شد و گردید حسینم سفری.»

یاد بابابزرگ افتادم که می‌گفت «بابا جان، اگر کربلا رفتی، درِ حرم رو که بوسیدی، صورتت رو بذار روی در، شاید آقا هم صورتت رو ببوسه.» وقتی از حرفش تعجب کردم، گفت «بابا جان، مگه توی اذن دخول نمی‌خونی که ای امام، من به تو سلام می‌کنم و تو جوابم رو می‌دی. پس عجیب نیست وقتی آقا رو ببوسی، صورتت رو ببوسن. دلت رو محکم کن بابا.» این همه عاشقی را کجا یاد گرفته بود کربلایی محمدرحیم؟

صبح تا ظهر عاشورای سال ۶۱ هجری سرجمع هفت هشت ساعت است. هفتاد و دو نفر جنگیده‌اند و هفتاد و دو نفر شهید شده‌اند. ولی همین آدم‌های اندک در نصف روز آن‌قدر جزئیات و داستان‌های کوچک فراموش‌نشدنی خلق کرده‌اند که می‌توانی سال‌ها دل به دل‌شان بدهی، بهشان فکر کنی و هر پیشامد سخت و ناگوار را بنشانی در برابر سختی‌های آن‌ها و آرام بگیری.

امام حسین (ع) در تمام زندگی ما جایی حضور دارد. جایی که جز معجزه امیدی برایمان نمانده است.

این جهان بر اساس تصورات و ترس‌های ما بنا نشده. هیچ کس نگفته زندگی قرار است کار ساده‌ای باشد. همان‌طور که از قدیم گفته‌اند سفر کربلا بدون تجربهٔ سختی‌هایش پذیرفته نمی‌شود و تجربهٔ خود بودن چیزی نیست که بدون بها به دست آید. زندگی کردن و مردن کارهایی نیستند که بشود انجام‌شان داد. واکنش‌هایی به آشوب زیبا و غمناک جهان‌اند.

پرسید «می‌دونی حسین‌جوشکار کیه؟» به نشانهٔ «نه» سرم را بردم بالا. گفت «حسین‌جوشکار همون امام حسینه دیگه.» حالا علاوه بر ترس، حس نفرت هم به حس‌هایم اضافه شده بود. از بی‌ادبی‌اش بدم آمد. اگر تا آن لحظه شک داشتم گریه‌های بلند و طولانی‌اش به خاطر روضه است، با حرف زدنش مطمئن شدم همه‌اش اداست. مغزم قفل شده بود و نمی‌دانستم باید چه واکنشی نشان بدهم. «می‌دونی چرا می‌گم جوشکار؟ چون جوش زدنِ کاری که از دستت دراومده کار خودشه. حتی وقتی از اون بالایی می‌بُری، باز اونه که واسطه می‌شه و دوباره وصلت می‌کنه.»

دست‌هایی که برای سینه‌زنی بالا و پایین می‌روند صدایی عجیب دارند. هم مارش نظامی است و هم موسیقی سوگ. هم آهنگ عزاست هم نوای جنگ. عزاداران سینه می‌زنند و جماعت توی خیابان را به سینه زدن وا می‌دارند. انگار دستهٔ عزاداری کش آمده. جمعیت صدنفرهٔ توی حسینیه جلوی میدان سیصد چهارصد نفر شده. نخل که به میدان اول می‌رسد کار علامت‌ها و هیئت‌ها تمام است. باید پشت نخل باشند و نماز بخوانند. دیگر از سلام علم‌ها در میدان خبری نیست. نخل اگر چرخید بقیه جامانده‌اند.

دلم را قرص کردم و اذن دخول خواندم. یادم آمد که می‌گفت اذن دخول این‌جا گریه است. حالا گریه از کجا می‌آوردم؟ گریه کردن سخت بود. هر چه سعی کردم نشد. دوباره تندی زیر لب اذن دخول خواندم. عربی‌اش را بلد بودم ولی زبانم به عربی نمی‌چرخید. همان‌جور فارسی زمزمه کردم «خدایا، من به حُرمت صاحب این حرم باور دارم. من نمی‌شنوم ولی او سلامم رو جواب می‌ده. یا رسول‌الله، هماهنگ کنید من برم تو. ای فرشته‌هایی که این‌جا هستید، منم بیام تو؟»

با خودم می‌گویم شاید از لحظه‌ای که این جملهٔ «جز زیبایی ندیدم» به زبان آمده و به گوش‌ها رسیده، دیگر هر حرفی اضافی است، از آن به بعد باید سکوت می‌کردیم. یک بار و برای همیشه در آن بیابان، زیبایی درخشیده است و بعد از آن در برابر حجم این زیبایی، غیر از تماشا کاری از ما برنمی‌آید.

آب‌ها همیشه عزادار تشنگان این مسیرند. روی همهٔ چشمه‌ها کتیبه‌هایی حک شده است «چون آب نوشیدی سلام کن بر شهید کربلا و لعنت کن قاتلان او را.» چشمه‌ها بهترین رسم سوگواری‌اند.

«شاه گفتا کربلا امروز میدان من است، عید قربان من است.»