بریده‌هایی از کتاب سرزمین نامادری

می‌گن یه جایی هست به‌نام «خارج»، که هرجور شده باید بری

تصویر ما از جهان بیرون ــ و عمدتاً کشورهای غربی ــ تصویری گزینش‌شده است که با واقعیت زندگی یک مهاجر فاصلهٔ زیادی دارد.

کسی که نتواند در سرزمین مادری‌اش از فرصت‌ها استفاده کند، در سرزمین نامادری‌اش نیز به‌بن‌بست خواهد خورد.

به‌نظرات کسانی که مهاجرت کرده‌اند باید تأکید کرد که برای اکثر افراد «ایران» آن جهنّمی نیست که پیش از خروج می‌پنداشتند و «خارج» نیز آن بهشتی نبوده که تصوّر می‌کردند.

مثلاً من دوستی آلمانی دارم که تا جای ممکن ملّیتش را فاش نمی‌کند. اگر هم از او بپرسند، به‌جای آلمانی، خودش را اطریشی معرّفی می‌کند. علّت این است که وی بارها در برخورد با دیگران راجع به‌جنایات هیتلر و نازی‌ها جواب پس داده است. آدم‌ها مایل‌اند مستقل از سرگذشت آبا و اجدادشان مورد پذیرش قرار گیرند. کسی دوست ندارد پاسخگوی مسائلی باشد که نقشی در بروز آنها نداشته است.

گاهی تمام محاسن ایران را فراموش می‌کنیم و تنها بدی‌هایش را به‌یاد می‌آوریم. از سوی دیگر، گاهی چنان تصویر مخدوش و نادرستی از آن‌سوی آب‌ها می‌سازیم که گویی هیچ بدی به‌آن راه ندارد و بهشتی‌ست یکسر نیکی.

یک خانه را صد بار هم که خراب کنید یا خراب کنند، باز می‌توانید بسازیدش، چون زمین از آن شماست. تا وقتی زمینتان را از دست نداده‌اید، هزار بار بسازید و بکوبید و دوباره بسازید.

«غربت» بخشی از تجربهٔ مهاجرت است؛ بخش بزرگی از آن.

البته عدم‌تعلّق و چون سرو آزاده بودن خیلی هم خوب است، ولی واقعیت این است که روح آدمی برای لذّت بردن نیاز به‌احساس تعلّق دارد. بدون حسّ تعلّق، از چیزی بهرهٔ چندانی نمی‌برید، چون اینها «مال» شما نیست. تصاویر از برابر شما می‌گذرند، شما می‌بینیدشان، امّا عمق حس جاری در محیط، در روحتان نفوذ نمی‌کند و در یک کلام: «حال نمی‌دهد». اینکه می‌بینید کسی در بهترین ساحل دنیا نشسته، مارگاریتا می‌خورد و هوس ساندویچ فری کثیف  را دارد، ادا نیست؛ واقعیت مضحک روح آدمی است.

راه من یا امثال مرا طی کند، باید چه نکاتی را مدّ نظر قرار دهد؟ چه مسائلی وجود دارد که آگاهی از آنها می‌تواند روند مهاجرت را بهبود بخشد؟ پس از مهاجرت به‌استرالیا نیز دوستان بسیاری دربارهٔ این موضوع سؤالاتی می‌کردند. اکثر آنها ــ متأسّفانه ــ هدف مشخّصی در سر نداشتند. تصوّرات بسیاری از آنها چنان خام و عجیب بود که پرسشی دیگر برایم به‌وجود آمد: آیا مهاجرت واقعاً برای همه ضرورت دارد؟

«زبان مردم هر کشوری راه نفوذ به‌قلب و به‌اجتماع آنهاست».

مطمئن باشید آدم‌ها اینقدر وقت و توان ندارند که تا ابد در باب ناکامی‌های شما سخن بگویند.

اینکه می‌بینید کسی در بهترین ساحل دنیا نشسته، مارگاریتا می‌خورد و هوس ساندویچ فری کثیف  را دارد، ادا نیست؛ واقعیت مضحک روح آدمی است.

از قانون تا اجرای قانون همواره فرسنگ‌ها فاصله است.

هر گاه شرایط خود را مکتوب کنیم، امکان خیال‌پردازی محدود شده و «منطق» کارکرد جادویی خود را نمایان خواهد کرد.

در فارسی ضرب‌المثل ساده، ولی عمیقی وجود دارد که می‌گوید «جلوی ضرر را هر وقت بگیری، منفعت است». از اینکه دیگران شما را فردی شکست‌خورده تلقّی کنند، نهراسید. اگر تا به‌امروز برایتان اهمّیت داشت که آنها دربارهٔ شما چه می‌گویند، امروز سرنوشت و هستی شما به‌اینکه خودتان چه می‌گویید وابسته است. بازگردید. کسی از شما نخواهد پرسید که چرا، ولی اگر پرسید، اگر مجبور به‌گفتن شدید، صادقانه بگویید که نشد. نشد بیش از این بمانید، چرا که با اهداف قبلی شما سازگار نبود.

برای پدر و مادرهایی که قصد مهاجرت دارند و نگران این هستند که فرزندشان چگونه از پس زبان انگلیسی برخواهد آمد، باید گفت که شما نگران خودتان باشید! روزی خواهد آمد که به‌بچّه‌هایتان غبطه خواهید خورد.

گاهی ممکن است در اوج شادی و خوشگذرانی در سرزمین جدید، ناگهان از خودتان بپرسید که به‌ازای این لحظهٔ شاد، چه چیزها و چه کسانی را از دست داده‌ام؟ این احساس ــ خصوصاً در اوایل دوران حضورتان در غربت ــ ممکن است بارها و بارها به‌سراغتان آید. باید سختی‌ها را شناخت، پذیرفتشان، و در نهایت بر آنها غلبه کرد. زندگی بسیاری از مهاجران نه از نقطهٔ صفر، بلکه گاه از زیرصفر آغاز می‌شود. باید با این شرایط کنار آمد.

ضمن اینکه اگر فرد در جوانی و بزرگسالی از ایران خارج می‌شود، بهتر است اندکی تحصیلات دانشگاهی را به‌پیش برده باشد. به طور کلی نظام دانشگاهی ایران برگرفته از نظام دانشگاهی در امریکاست که خود ریشهٔ اروپایی دارد. کسانی که تحصیلات دانشگاهی دارند، بهتر می‌توانند خود را با شرایط کشورهای غربی وفق دهند.

اینکه کسی دلایلی برای نماندن داشته باشد، به‌خودی خود کافی نیست؛ مهاجرت در صورتی موجّه است که آدمی هدفی موجّه برای «رفتن» پیدا کند.