بریده‌هایی از کتاب پیامبر اُمّی

مشّائین از حکما را از آن جهت «مشّائین» گفته‌اند که معلم در حالی که راه می‌رفت و قدم می‌زد به دانشجویان تعلیم می‌کرد

اگر محمّد یک دانشمند بود، نزول این آیات در غار (حرا) تولید حیرت نمی‌کرد، چون دانشمند قدر علم را می‌داند؛ ولی او سواد نداشت و نزد هیچ آموزگاری درس نخوانده بود. من به مسلمانها تهنیت می‌گویم که در مبدأ دین آنها کسب معرفت اینقدر با اهمیت تلقی شده.

کونستان ویرژیل گیورگیو در کتاب محمّد پیغمبری که از نو باید شناخت می‌گوید: با اینکه امّی بود، در اولین آیات که بر وی نازل شده صحبت از قلم و علم، یعنی نوشتن و نویسانیدن و فراگرفتن و تعلیم دادن است. در هیچ یک از ادیان بزرگ این اندازه برای معرفت قائل به اهمیت نشده‌اند و هیچ دینی را نمی‌توان یافت که در مبدأ آن، علم و معرفت اینقدر ارزش و اهمیت داشته باشد.

ابن خلدون آنگاه موضوع امّی بودن رسول خدا را طرح می‌کند و خلاصه سخنش این است: پیغمبر، امّی بود. امّی بودن برای او کمال بود، زیرا او علم خویش را از بالا فرا گرفته بود. اما امّی بودن برای ما نقص است، زیرا مساوی است با جاهل بودن ما

عارف از پرتو می رازِ معانی دانست گوهر هرکس از این لعل توانی دانست شرح مجموعه گل مرغ سحر داند و بس که نه هر کو ورقی خواند معانی دانست ای که از دفتر عقل آیت عشق آموزی ترسم این نکته به تحقیق نتانی دانست

ی و فراموشی حفظ می‌کند. سواد داشتن از این نظر نظیر زبان دانستن است. انسان به هر اندازه زبانهای بیشتری بداند وسیله بیشتری برای کسب معلومات بشرهای دیگر در اختیار دارد. هیچ‌یک از زبان دانستن و سواد داشتن، «علم» به معنی واقعی نیست، اما مفتاح و کلید علم هست. علم این است که انسان به یک حقیقت و یک قانون که در متن هستی واقعیت دارد آگاه گردد.

پیغمبر در عبادت، فداکاری، تقوا، راستی، درستی، حُسن خلق، دموکراسی، تواضع و سایر اخلاق و آداب حسنه پیشقدم بود، زیرا همه آنها برای او کمال بود و نداشتن آنها نقص بود؛ اما موضوع به اصطلاح سواد داشتن از این قبیل نیست.

در حدیث است که رسول خدا سه نوبت پشت سر هم فرمود: خدایا! جانشینان مرا رحمت کن. گفتند: یا رسولَ الله! جانشینان شما کیانند؟ فرمود: کسانی که بعد از من می‌آیند و گفته مرا و سنت مرا می‌گیرند و به مردم دیگر تعلیم می‌کنند. ایضآ می‌فرمود: مِنْ حَقِّ الْوَلَدِ عَلَی الْوالِدِ اَنْ یحَسِّنَ اسْمَهُ وَ اَنْ یعَلِّمَهُ الْکتابَةَ وَ اَنْ یزَوِّجَهُ اِذا بَلَغَ. از حقوق فرزند بر پدر این است که نام نیک برایش انتخاب کند، نوشتن به او بیاموزاند، و وقتی که بالغ شد همسر برایش انتخاب کند. قرآن کریم در کمال صراحت می‌فرماید: یا اَیهَا الَّذینَ امَنوا اِذا تَداینْتُمْ بِدَینٍ اِلی اَجَلٍ مُسَمًّی فَاکتُبوهُ وَلْیکتُبْ بَینَکمْ کاتِبٌ بِالْعَدْلِ. ای اهل ایمان! هنگامی که نسبت به یکدیگر تعهداتی برای مدت معینی پیدا می‌کنید آن را بنویسید. باید نویسنده‌ای به درستی و انصاف و عدالت آن را بنویسد