بریده‌هایی از کتاب دوپامین، مولکولی با خواص شگفت انگیز

«ما چیزی را که می‌شنویم باور نمی‌کنیم، چیزی را باور می‌کنیم که بر زبان خودمان جاری شود.»

اگر بتوانی در زمانه‌ای که همه سرافکنده‌اند و تو را مقصر می‌دانند سربلند بمانی ... اگر بتوانی زمانی که همه تو را ترک کرده‌اند از دل و جسم و جانت مدد بگیری و به راهت ادامه دهی و چنان شوی که جز اراده هیچ از تو برجا نماند و اراده ات فریاد برآورد «استوار و پایدار بمان!» زمین و هرچه در آن است به تو تعلق خواهد یافت.

موفقیت واقعی از راه فریب به دست نمی‌آید. اگر کسی مرتکب اشتباه شود شاید دیگران او را ببخشند، اما اگر کسی رفتاری غیرصادقانه در پیش گیرد ننگی بر دامانش می‌نشیند که با گذشت زمان پاک نمی‌شود.

خواست و دوست داشتن نتیجه فعالیت دو سیستم متفاوت مغز هستند. لذا در بسیاری از موارد چیزهایی را می‌خواهیم که قادر به دوست داشتن آن‌ها نیستیم.

وقتی چیزی که وجودش برای بقای ما مهم باشد برابر ما ظاهر شود، نیازی نیست به آن فکر کنیم. دوپامین ما را وادار می‌کند به طرف آن جلب شویم. مهم نیست که به آن چیز علاقه داشته باشیم یا در آن لحظه بدان احتیاج داشته باشیم یا نه.

دوپامین زمینه ساز اعتیاد است. چون با هر بار نشئه شدن مقدار کمتری دوپامین در بدن فرد معتاد ترشح می‌شود و او ناگزیر است بر مقدار مصرف مواد اضافه کند. بعضی از آدم‌ها به همین دلیل است که به موفقیت اعتیاد پیدا می‌کنند و به طور خستگی‌ناپذیر به کار کردن ادامه می‌دهند تا به هدف خود برسند، البته حتی پس از رسیدن به هدف هم از کار کردن دست بر نمی‌دارند و لختی به خود استراحت نمی‌دهند که از ثمرات موفقیت خود بهره‌مند شوند. حتی بابت موفقیت‌های خود لاف هم نمی‌زنند. فقط به محض اتمام یک کار، برنامه و کار جدیدی را آغاز می‌کنند.

پدیده‌های جدیدی که سبب تحریک ترشح دوپامین می‌شوند به مرور زمان خاصیت‌شان را از دست می‌دهند. در مورد عشق، فرونشستن اوج عواطف دیر یا زود اتفاق می‌افتد و آنگاه نوبت یک انتخاب است.

سامانتا به یاد می‌آورد که اول آشنایی‌اش با شان نیز همین احساس را داشت. با خود فکر کرد شاید در کنار دمارکو خوشبخت‌تر باشد. اما با درک نقش دوپامین روشن می‌شود که این رابطه چیز جدیدی نیست. فقط تکرار هیجان ناشی از ترشح دوپامین است.

آغاز آنجاست که پایان زاده شود.

بنابراین سه راه‌حل ممکن رفع پشیمانی پس از خرید عبارتند از: ۱) با خرید بیشتر همچنان سطح ترشح دوپامین را بالا نگاه داریم، ۲) با خرید کمتر از افت ناگهانی ترشح دوپامین به دنبال خرید جلوگیری کنیم و ۳) توانایی گذار از مرحله آرزوهای دوپامینی به علاقه‌های «اینجا و اکنون» را در خود تقویت کنیم.

می‌توانیم از زاویه دیگری به قضیه نگاه کنیم. هدف سیستم دوپامین پیش‌بینی آینده است و این سیستم وقتی پاداشی غیرمنتظره از راه می‌رسد سیگنالی می‌فرستد و می‌گوید «توجه کن. چیز تازه‌ای در راه است.» به این ترتیب مدارهای عصبی مغز تحت تأثیر دوپامین قرار می‌گیرند و آرایش جدیدی پیدا می‌کنند. حافظه جدیدی به وجود می‌آید و ارتباط‌های نوینی شکل می‌گیرند. مدار دوپامین می‌گوید «خوب یادت باشد چه شد. شاید در آینده همین به دردت بخورد.»

بزرگترین تفاوت مغز افراد نوجوان با بزرگسال مربوط به لب‌های پیشانی است که کامل شدن آن‌ها تا بیست سالگی به طول می‌انجامد. این یکی از نقاط ضعف مغز افراد نوجوان است، چرا که وجود همین لب‌های پیشانی تکامل یافته است که به بزرگسالان امکان قضاوت صحیح را می‌دهد. این لب‌ها به هنگام انجام کارهایی که شاید پیامدهای خوبی نداشته باشند به ما هشدار می‌دهند و مثل ترمز عمل می‌کنند. در افراد نوجوان که لب‌های پیشانی هنوز درست کار نمی‌کنند، فرد حتی در صورت داشتن آگاهی کافی دست به انجام رفتارهای تکانه‌ای و خطرناک می‌زند و تصمیم‌های غلط می‌گیرد.

طبق مطالعه محققی به نام رونالد جی.گریفیت، استاد روانپزشکی و علوم رفتاری دانشگاه جان هاپکینز می‌گوید «اگر به کسی نیکوتین بدهید، برای بار نخست از آن خوشش نمی‌آید. از این لحاظ نیکوتین با سایر داروهای اعتیادآور که افراد از همان بار اول مصرف به آن‌ها علاقه‌مند می‌شوند و به مصرف ادامه می‌دهند، فرق دارد.» نیکوتین آدم را مثل ماری جوانا نشئه یا مثل الکل مست یا مثل سرعت، تحریک نمی‌کند. بعضی می‌گویند مصرف نیکوتین سبب آسودگی یا هشیاری آن‌ها می‌شود. اما در واقع مهم‌ترین تأثیر آن تحریک مصرف بیشتر نیکوتین و ایجاد چرخه‌ای معیوب است.

عواطف ما وقتی به اوج می‌رسند که به دنیایی سرشار از احتمال‌های دلخواه فکر کنیم و زمانی دستخوش افول می‌شوند که با واقعیت مواجه شویم.

عواطف ما وقتی به اوج می‌رسند که به دنیایی سرشار از احتمال‌های دلخواه فکر کنیم و زمانی دستخوش افول می‌شوند که با واقعیت مواجه شویم.

ممکن است روزی ساعت کاری ما زودتر به پایان رسد یا موجودی حساب ما خیلی بیشتر از آنچه حدس می‌زدیم باشد. خطاهایی که ترشح دوپامین را فعال می‌کنند موجب شادی ما می‌شوند. زمان به دست آمده یا پول بیشتر به خودی خود چندان مطرح نیستند. هیجان برخاسته از اخبار خوب و غیرمنتظره است که اهمیت دارد.

و طولی نکشید که دیدارهای آن‌ها مفهوم خاصی یافت. وقتی همدیگر را می‌دیدند سرشار از شور و شعف می‌شدند. وقتی یکی از آن‌ها حرف می‌زد دیگری سراپا گوش بود. وقتی با هم بودند زمان سریع مثل برق می‌گذشت. یاد و حالات ایام قدیم تازه شده بود. سامانتا به یاد می‌آورد که اول آشنایی‌اش با شان نیز همین احساس را داشت. با خود فکر کرد شاید در کنار دمارکو خوشبخت‌تر باشد. اما با درک نقش دوپامین روشن می‌شود که این رابطه چیز جدیدی نیست. فقط تکرار هیجان ناشی از ترشح دوپامین است.

ما به طور ناخودآگاه می‌دانیم چه موقعی فرد خاصی دارای احتمال موفقیت بالاست و در اینطور مواقع خودمان را از سر راه او کنار می‌کشیم و تسلیم اراده و قدرت غالب او (که از دوپامین کنترل سرچشمه می‌گیرد) می‌شویم.

خواست و دوست داشتن نتیجه فعالیت دو سیستم متفاوت مغز هستند. لذا در بسیاری از موارد چیزهایی را می‌خواهیم که قادر به دوست داشتن آن‌ها نیستیم. این درست همان نکته‌ای است که در صحنه‌ای از سریال کمدی ست کام به نام اداره می‌بینیم، صحنه‌ای که ویل فرل، رییس موقت دینجلو ویکرز دارد کیک بزرگی را می‌برد: دینجلو: من عاشق گوشه‌های کیکم. گوشه‌ای از کیک را می‌برد و با دستش می‌خورد.

وداع با شور و هیجان دوپامینی ناشی از آشنایی با شریکی جدید و ورود به مرحله عشق صمیمانه چندان آسان نیست. اما داشتن توانایی این کار نشانه رسیدن به بلوغ عاطفی و برداشتن گامی به سوی سعادت پردوام است.