بریده‌هایی از کتاب دوپامین، مولکولی با خواص شگفت انگیز

«از هر انسانی که چیزی فرا می‌گیرم، او استاد من می‌شود و من شاگرد او.»

در بیشتر زوج‌ها وقتی عشق دوپامینی به عشق صمیمانه تبدیل می‌شود تعداد دفعات رابطه جنسی کاهش می‌یابد و این طبیعی است، چون ترشح اکسی‌توسین و وازوپرسین ترشح تستوسترون را سرکوب می‌کنند. تستوسترون نیز رهاسازی اکسی‌توسین و وازوپرسین را سرکوب می‌کند. لذا معلوم می‌شود که چرا مردانی که سطح تستوسترون خون آن‌ها بالاتر است تمایل کمتری به ازدواج دارند. به همین ترتیب در بدن مردان مجرد نیز تستوسترون بیشتری نسبت به مردان متأهل وجود دارد. همچنین اگر ازدواج مردی دچار تزلزل شود، وازوپرسین خون او افت می‌کند و تستوسترون خون او بالا می‌رود.

اگر دوپامین نباشد، تلاشی هم در میان نخواهد بود.

موفقیت نیاز به سال‌ها کار سخت و تجدید نظرهای مکرر در اختراع نخستین دارد.

یک قضاوت منصفانه بهتر از ده مشاوره عجولانه است.

انگیزه بدون دلیل کافی نیست و دلیل نیز بدون انگیزه ره به جایی نمی‌برد.

در کشورهای در حال توسعه نیز این نرخ رو به نزول است. برزیل، چین، کاستاریکا، ایران، لبنا، سنگاپور، تایلند، تونس و ویتنام همگی به سطحی پایین‌تر از نرخ جایگزینی جمعیت رسیده‌اند

با وجود این همه راه‌های متنوع برای تفریح و سرگرمی و این همه عمر که باید صرف آموختن کنیم و این همه کار که روی سر ما ریخته، ناگزیریم برای حفظ تعادل چیزی را فدا کنیم و آن چیز «خانواده» است.

یافته‌های آزمایشگاهی این نکته را تأیید می‌کنند. وقتی دانشمندان سلول‌های خونی افرادی را بررسی کردند که در مرحله عشق سودایی بودند متوجه شدند که در آن‌ها در مقایسه با افراد معمولی و سالم سطح پایین‌تری از گیرنده‌های سروتونینی که مربوط به اینجا و اکنون است وجود دارد و این شاخصی بود که نشان می‌داد نوروترنسمیترهای اینجا و اکنون در آن‌ها دچار پسرفت شده است.

دوپامین در نهایت مولکول لذت نیست، مولکول پیش‌بینی است

از دید دوپامین، داشتن مهم نیست، به دست آوردن مهم است. اگر مثل یک آواره زیر یک پل زندگی می‌کنید دوپامین کاری می‌کند که هوس داشتن یک خیمه به سرتان بزند. اما اگر در گران‌ترین عمارت جهان زندگی می‌کنید، دوپامین کاری می‌کند آرزو کنید که قصری روی ماه داشته باشید. دوپامین استانداردی برای خوب ندارد و دنبال رسیدن به هیچ خط پایانی نیست. مدارهای دوپامینی مغز را فقط با احتمال بروز پیشامدهای جدید و دلپذیر می‌توان تحریک کرد. حتی اگر اوضاع فعلی خوب و بر وفق مراد باشد دوپامین شعار «بیشتر» را سر می‌دهد.

ما از هجوم عاطفه، تمرکز بر موضوعی خاص، هیجان و ترس و شورو شوق نهفته در عشقی جدید لذت می‌بریم. تفاوت ما با مایک و جورج در این است که بیشتر ما در برهه‌ای از عمر خود سرانجام به این نکته پی می‌بریم که دوپامین دارد ما را سرکار می‌گذارد. برخلاف جورج و مایک ما درک می‌کنیم که فلان زن زیبا یا آن مرد خوش‌تیپ بعدی هم نمی‌تواند دردی از ما دوا کند!

اولین شعار دوپامین این است: «بیشتر». روی این حساب اگر جناب سر مایکل نیم قرن دیگر هم به دنبال ارضاء باشد، به آن نمی‌رسد. تصوری که او از ارضاء دارد واقعی نیست. ارضاء نوعی سرکاری و دنبال‌بازی است که توسط مولکولی به نام دوپامین که مایه عدم رضایت دائمی است به وجود می‌آید. سامانه دوپامین هر بار که عاشقی را به مسلخ می‌برد بلافاصله دنبال نفر بعد می‌گردد.

پدیده‌های جدیدی که سبب تحریک ترشح دوپامین می‌شوند به مرور زمان خاصیت‌شان را از دست می‌دهند. در مورد عشق، فرونشستن اوج عواطف دیر یا زود اتفاق می‌افتد و آنگاه نوبت یک انتخاب است. می‌توانیم وارد مرحله سپاس هر روزه از شخصی شویم که در «اینجا و اکنون» حضور دارد یا به رابطه پایان دهیم و دنبال بازی هیجان‌انگیز دیگری باشیم. البته انتخاب مسیری که با تحریک ترشح دوپامین همراه است کار سختی نیست. اما این تحریک نیز مثل لذت ناشی از خوردن یک پیراشکی خیلی زود به پایان می‌رسد. اگر عشق تداوم داشته باشد، تأکید و تمرکز از پیش‌بینی به تجربه انتقال می‌یابد و فرد از خیال واهی ممکن بودن همه چیز، به مرحله درگیری با واقعیت و درک نارسایی‌های آن می‌رسد.

دوپامین وظیفه روشن و مشخصی دارد: افزایش دادن منابع در درسترس بشر در آینده و جستجوی چیزهای بهتر.

. اما وقتی این رویدادها تکرار می‌شوند و دیگر تازگی ندارند، نمی‌توانند موجب افزایش ترشح دوپامین شوند و دیگر یک پیام دلخواه یا نامه‌ای طولانی‌تر یا میزی جذاب‌تر نمی‌تواند آن حجم قبلی ترشح دوپامین را ایجاد کند. این ایده ساده می‌تواند پاسخ علمی مناسبی برای آن سوآل قدیمی باشد: چرا عشق با گذشت زمان رنگ می‌بازد و سستی می‌گیرد؟ مغز انسان طوری طراحی شده که شیفته امور غیرمنتظره و چشم به راه امور آینده باشد. آینده‌ای که آبستن رویدادهای هیجان‌انگیز بسیار است. اما وقتی همه چیز عادی و روزمره شود و از هیجان عاری باشد، مغز به مسایل جدیدتر گرایش می‌یابد.

دانشمندان پی بردند کار اصلی دوپامین ایجاد لذت نیست. بلکه وظیفه دوپامین ایجاد احساسی به مراتب عمیق‌تر است و درک دوپامین می‌تواند کلید فهم و حتی پیش‌بینی طیف گسترده‌ای از رفتار و اعمال انسان: از هنرهای خلاق گرفته تا ادبیات و موسیقی؛ دستیابی به موفقیت؛ و کشف دنیاهای جدید و قوانین طبیعت؛ تفکر درباره خدا - و دل سپردن به عشق باشد.

در ابتدا آن را صرفا پیش‌نیاز تولید اپی‌نفرین یا آدرنالین در مغز می‌پنداشتند. اما خواص شگفت‌انگیز آن به زودی آشکار شد. فقط ۰.۰۰۰۵ درصد سلول‌های مغز دوپامین تولید می‌کنند (یعنی یک سلول در میان دومیلیون سلول مغز). ولی این سلول‌ها تأثیر مهمی بر رفتار انسان دارند. داوطلبان تحقیق، به هنگام ترشح دوپامین دچار احساس لذت می‌شوند و سعی می‌کنند از هر راهی شده دوباره سلول‌های ترشح‌کننده دوپامین را فعال کنند.

این ماده هم برکت است و هم نفرین. هم محرک است و هم پاداش. ماده‌ای است متشکل از کربن، هیدروژن و اکسیژن به علاوه یک اتم نیتروژن - ساختاری ساده دارد ولی نتایجی بس پیچیده به بار می‌آورد. این ماده، همان دوپامین است و داستان آن، داستان رفتار آدمی است.

ماده است که سبب می‌شود جستجو کنیم تا به موفقیت برسیم و در پی کشف و ظفر باشیم. نیز به دلیل خواص همین ماده است که هیچ‌گاه نمی‌توانیم به مدت طولانی شاد و خوشحال بمانیم. این مولکول برای مغز آدمی وسیله چندمنظوره مهمی است که از راه‌های بسیار ما را وادار می‌کند از قلمرو لذت صرف بگذریم و به جستجوی انبوه فرصت‌ها و امکان‌هایی برویم که به مدد تخیل در ذهن ما جان می‌گیرند. این ماده در مغز همه پستانداران، خزندگان، پرندگان و ماهی‌ها وجود دارد. اما میزان آن در انسان از همه موجودات بیشتر است