بریده‌هایی از کتاب دوپامین، مولکولی با خواص شگفت انگیز

این ایده ساده می‌تواند پاسخ علمی مناسبی برای آن سوآل قدیمی باشد: چرا عشق با گذشت زمان رنگ می‌بازد و سستی می‌گیرد؟ مغز انسان طوری طراحی شده که شیفته امور غیرمنتظره و چشم به راه امور آینده باشد. آینده‌ای که آبستن رویدادهای هیجان‌انگیز بسیار است. اما وقتی همه چیز عادی و روزمره شود و از هیجان عاری باشد، مغز به مسایل جدیدتر گرایش می‌یابد

توانایی تلاش و کوشش با واسطه ترشح دوپامین به وجود می‌آید. البته عوامل بسیاری بر کیفیت این تلاش مؤثر هستند اما اگر دوپامین نباشد هیچ تلاشی هم در کار نخواهد بود.

دوپامین کنترل هیجان و انگیزه را از دوپامین آرزو می‌گیرد، گزینه‌ها را می‌سنجد، ابزارها را انتخاب می‌کند و راهبردی برای رسیدن به اهداف تدوین می‌کند.

محاسبه و برنامه‌ریزی - که از راه‌های تسلط بر موقعیت هستند - از فعالیت مدارهای مزولیمبیک یا مدار کنترل دوپامین سرچشمه می‌گیرند (شکل ۳). چرا آن را مدار کنترل دوپامین می‌نامند؟ چون هدف این مدار مدیریت تحریک‌های کنترل نشده مربوط به مدار دوپامین آرزوست و می‌خواهد انرژی فرد را به طرف اهداف مفید هدایت کند.

یک مدار مکمل دوپامین نیز وجود دارد که به کمک آن می‌توان دریافت چه چیزی ارزش خواستن و تملک را دارد. با کمک این مدار می‌توان برنامه‌ریزی کرد و طبق راهبردی خاص برای رسیدن به چیزهایی که مطلوب هستند نقشه کشید و بر دنیای اطراف مسلط شد.

دوپامین به ما امکان می دهد بر سختی و دشواری و رنج و درد چیره شویم و به این ترتیب بتوانیم محیط اطراف خود را کنترل کنیم.

مدارهای کنترل دوپامین با فعالیت لب‌های پیشانی مربوط هستند، یعنی قسمتی از مغز که گاهی نئوکورتکس نامیده می‌شود و در مراحل نهایی تکامل به وجود آمده است. همین نئوکورتکس است که به انسان در میان موجودات جایگاهی یگانه داده است. به کمک همین بخش مغز می‌توانیم خود را در آینده‌ای که آرزوها ما را به طرف آن جلو می‌برند تصور کنیم و برای این آینده نقشه بریزیم. نیز همین بخش مغز است که به ما امکان می‌دهد با خلق ابزارهای جدید و کاربرد مفاهیم انتزاعی (مفاهیمی که از حد «اینجا و اکنون» و قلمرو حواس مانند زبان، ریاضیات و علم فراتر می‌روند) توانایی‌های این آینده فرضی را گسترش و افزایش دهیم. ا

مدار آرزوی دوپامین بسیار نیرومند است و سبب تمرکز فکر، ایجاد انگیزه و هیجان می‌شود. این مدار بر انتخاب‌هایی که انجام می‌دهیم نفوذ و تأثیر زیادی دارد، ولی قدرت آن بی‌حد و حصر نیست. حتی افراد معتاد نیز اگر اراده کنند می‌توانند پاک بمانند.

اما علیرغم اصرار ما شواهد نشان می‌دهند که منطقی نیستیم. چه بسا ما چیزهایی را می‌خواهیم که علاقه‌ای به آن‌ها نداریم. گاهی آرزوها ما را به سویی می‌برند که نتیجه‌ای جز نابودی ما ندارد، مثلا مصرف مواد، قمار و سایر

اینکه خواستن و دوست داشتن را با هم اشتباه بگیریم طبیعی است.

بازی‌های ویدئویی با تخیل فرد سر و کار دارند و او را در دنیایی غرق می‌کنند که خیال را با واقعیت یکی کند. در چنین دنیایی است که دوپامین گریزان از واقعیت می‌تواند از فرصت‌های بسیار برخوردار شود.

‫یکی دیگر از خطرهای مصرف داروهای ضدپارکینسون، زیاده‌روی جنسی است

داروهایی که فعالیت دوپامین را تحریک می‌کنند می‌توانند موجب بروز رفتارهای تکانه‌ای شوند. یکی از معتادان کوکائین زمانی گفت «هر وقت یک خط کوکائین می‌زنم حس می‌کنم آدم دیگری هستم.» و اولین چیزی که آن آدم دیگر دلش می‌خواهد مصرف یک خط دیگر از کوکائین است. وقتی معتاد سیستم دوپامین خود را تحریک می‌کند این سیستم تقاضای تحریک بیشتری می‌کند. به همین دلیل است که معتادان کوکائین به دنبال مصرف کوکائین سیگار می‌کشند. نیکوتین مانند کوکائین منجر به رهاسازی دوپامین می‌شود. اما ارزان‌تر و دسترسی به آن آسان‌تر است.

ارتباط بین افزایش سریع سطح ماده اعتیادآور در خون و رهاسازی دوپامین سبب می‌شود که معتادان وقتی سایر راه‌های مصرف دیگر نمی‌تواند آن‌ها را نشئه کند روش تزریق وریدی را انتخاب کنند.

کراک نسبت به کوکائین چه مزیتی داشت که توانست آن را از میدان به در کند و هزاران نفر را پای‌بند خود سازد؟ از دید علمی پاسخ ساده است: سرعت عمل.

چیزی که یک ماده را اعتیادآور می‌کند توانایی تحریک ترشح دوپامین در مدار آرزوست. الکل، هروئین، کوکائین و حتی ماری جوانا همه این خاصیت را دارند. اما همه این مواد ترشح دوپامین را به یک اندازه تحریک نمی‌کنند. موادی که ترشح دوپامین را بیشتر تحریک می‌کنند خصلت اعتیادآور قوی‌تری دارند. مواد سنگین با تحریک بیشتر ترشح دوپامین سبب می‌شوند که مصرف‌کننده به هنگام مصرف سرخوشی بیشتری پیدا کند و به هنگام عدم دسترسی به مواد دچار وسوسه شدیدتری شود.

مواد اعتیادآور مثل موشک هدایت شونده به مدارهای آرزوی مغز اصابت می‌کنند و نوعی انفجار شیمیایی قوی ایجاد می‌کنند. هیچ‌یک از رفتارهای طبیعی ما از جمله صرف غذا یا ارتباط جنسی توان رقابت با این مواد را ندارند.

برای یک ارگانیسم زیستی مهم‌ترین هدف زنده ماندن است. لذا سیستم دوپامین پیوسته در فکر زنده نگهداشتن ماست.

خواستن یا آرزو از یک بخش قدیمی تکاملی مغز که در عمق جمجمه قرار دارد ناشی می‌شود که ناحیه تگمنتال قدامی نامیده می‌شود. این بخش سرشار از دوپامین بوده و در اصل یکی از دو ناحیه اصلی ترشح‌کننده دوپامین مغز است.

ما به ندرت می‌نشینیم و در مورد انتخاب‌های خود به طور منطقی فکر می‌کنیم و سودها و زیان‌های هریک را می‌سنجیم. این کار هم خسته‌کننده است و هم در بیشتر موارد سرانجام مطلوبی ندارد. نیز به ندرت به نقطه‌ای می‌رسیم که بتوانیم با اطمینان بگوییم تصمیمی که گرفته‌ایم درست بوده است. ساده‌تر این است که کاری را که می‌خواهیم انجام دهیم. و این همان کاری است که در بیشتر مواقع انجام می‌دهیم.