بریده‌هایی از کتاب پرورش صدا و بیان هنرپیشه

شما صدای خود را آن‌چنان‌که دیگران آن را می‌شنوند، نمی‌شنوید. این امر دو علت دارد: یکی آنکه شما بخشی از صدای خود را از طریق هدایت استخوانی و لرزش‌های درون جمجمه دریافت می‌کنید؛ دلیل دیگر، این است که شما صدای خود را به‌طور ذهنی می‌شنوید، یعنی آنچه می‌شنوید از یک‌سو آمیخته است با تصوری که از صدای خوب و مناسب دارید و از سوی دیگر با مفهوم و مطلبی که می‌خواهید بگویید.

صدای انسان نسبت به آنچه در اطرافش می‌گذرد، به‌شدت حساس است. از همین‌روست که گفتار مردمی که در نواحی روستایی زندگی می‌کنند معمولاً کندتر و موسیقایی‌تر از گفتار مردم شهرهای بزرگ است.

بیش از ۲۵ سال پیش شادروان ملک‌الشعرای بهار در کتاب گرانمایه‌اش، سبک‌شناسی، ضعف نحوهٔ سخنگویی ما را امری کلی دانست و از «ضایع‌شدن آهنگ صدای ما» و وجود «الحان عاجزانه و صوت‌های نازک و شکسته‌بسته و حروف جویده‌جویدهٔ مظلومانه و حیلتگرانه»‌ در آن سخن گفت، و از قول مردی «فاضل» نقل کرد که مردم ما «به‌جای سخن‌گفتن ناله می‌کنند». بهار، در ضمن «کودکان و جوانان و نیز بانوان و دوشیزگان» را دعوت کرد تا به ورزش صدا بپردازند و «طریق سخنگویی درست و فصیح را با آهنگ استوار و متین و جذابی» بیاموزند.

گلو، ناحیه‌ای است که در آن، هنگام سخن‌گفتن نباید هیچ‌گونه فشار یا زحمتی احساس شود.

هنرپیشه نباید صدای خود را مانند یک وسیله__‌ مثلاً یک ساز__ تلقی کند؛ یعنی چیزی خارج از وجود خودش که می‌توان کارهای ماهرانه‌ای با آن انجام‌داد، زیرا در این صورت، صدا کیفیتی متظاهرانه و خودنمایانه پیدا خواهدکرد.

هرچه به بیان اندیشهٔ خود کمتر مایل باشید، عضلات خود را ضعیف‌تر به‌کارمی‌اندازید. این نکته دربارهٔ میزان اعتمادبه‌نَفَس نیز صادق است، اما در مورد تنبلی به‌ندرت مصداق دارد. گذشته از این موارد، در برخی افراد سرعت اندیشیدن از سرعت سخن‌گفتن بیشتر است؛ از این رو کلمه‌ها را شکسته‌بسته ادامی‌کنند. باید دقت کرد که هنگام سخن‌گفتن، همهٔ منظور ذهنی به عمل فیزیکی تبدیل شود.

یک بار دیگر، به شباهت تولید صدا به‌وسیلهٔ انسان و به‌وسیلهٔ ویولن توجه کنید. کیفیت صوت ویولن به این عوامل بستگی دارد: جنس سیم‌ها و میزان کشیدگی آن‌ها؛ نحوهٔ به‌کاربردن آرشه؛ شکل و جنس جنبهٔ تشدیدکننده. دربارهٔ صدا، نَفَس در حکم آرشه است و نباید زیاد شدید باشد، زیرا صوت را نازک خواهدکرد و به آن امکان تشدید نخواهدداد. هم‌چنین نَفَس نباید زیاد ضعیف یا کم باشد؛ چراکه حالتی حلقی و خفه به صدا می‌دهد. پس نَفَس باید به‌اندازه و دقیق باشد و تمامی آن برای ایجاد صوت به‌کاررود. تارآواها، که در مثال ما معادل سیم‌های ویولن هستند، در کنترل مستقیم ما نیستند

آگاهی بر اندیشه یا مفهوم نهفته در گفتار به اندازهٔ توانایی فیزیکی (نَفَس) برای بیان آن اهمیت دارد.

مزرع سبز فلک دیدم و داس مَه نو یادم از کِشتهٔ خویش آمد و هنگام درو در مصراع اول، صحنهٔ حادثه با دو تشبیه دلنشین و مؤثر __ آسمان به مزرعهٔ سبز و ماه نو به داس__ در برابر ما گسترده می‌شود. در مصراع دوم شاعر از راه همخوانی__ آسمان سبز به کشتهٔ خویش و داس مه نو به هنگام درو __ به خود می‌اندیشد و از خود می‌گوید.

نَفَس در حکم آرشه است و نباید زیاد شدید باشد، زیرا صوت را نازک خواهدکرد و به آن امکان تشدید نخواهدداد. هم‌چنین نَفَس نباید زیاد ضعیف یا کم باشد؛ چراکه حالتی حلقی و خفه به صدا می‌دهد. پس نَفَس باید به‌اندازه و دقیق باشد و تمامی آن برای ایجاد صوت به‌کاررود.