بریده‌هایی از کتاب انسان کامل

می‌دانیم که درباره حقیقت و ماهیت انسان اختلاف‌نظرهایی وجود دارد.

قرآن می‌فرماید: نَحْنُ اَقْرَبُ اِلَیهِ مِنْکمْ ما از خود شما به شما نزدیکتریم؛

فرق انسان و غیر انسان در این است که انسان صاحب‌درد است، یک سلسله دردها دارد ولی غیر انسان ـ حال می‌خواهد حیوان باشد یا انسانهای یک سر و دو گوشی که بهره‌ای از روح انسانیت ندارند ـ صاحبْ درد نیستند.

اگر حاجتی دارید هیچ وقت پیش کسی با ذلت حاجت نخواهید، با عزت نفس بخواهید؛ یعنی عزت خودتان را لکه‌دار نکنید

علی (ع) می‌فرماید: گاهی که شرایط بر ما سخت می‌شد به پیغمبر پناه می‌بردیم: وَ کنّا اِذَا احْمَرَّ الْبَأْسُ اتَّقَینا بِرَسولِ اللهِ (ص)

در روایات ما آمده است که بسیاری از روزه‌داران هستند که حظ و بهره آنها از روزه جز گرسنگی چیزی نیست

شیعه یعنی کسی که علی را مشایعت کند. یعنی انسان با «لفظ» شیعه نمی‌شود، با «حرف» شیعه نمی‌شود، با «حب و علاقه فقط» شیعه نمی‌شود؛ پس با چه چیز شیعه می‌شود؟ با مشایعت. مشایعت یعنی همراهی. وقتی کسی می‌رود و شما پشت سر و همراه او می‌روید، این را «مشایعت» می‌گویند. شیعه علی یعنی مشایعت‌کننده عملی علی.

اِنَّ ناشِئَةَ اللَّیلِ هِی اَشَدُّ وَطْأً وَ اَقْوَمُ قیلا. اِنَّ لَک فِی النَّهارِ سَبْحآ طَویلا. شب را برای عبادت بگذار و روز را برای شناوری در زندگی و اجتماع.

زندگی آن است که بمیرید و پیروز باشید، و مردن آن است که زنده باشید و محکوم دیگران

اسلام، انسان ضعیف را نمی‌پسندد: اِنَّ اللهَ یبْغِضُ الْ مُؤْمِنَ الضَّعیفَ خدا از آدمهای سست و ناتوان بدش می‌آید.

پیغمبر فرمود: اَشْجَعُ النّاسِ مَنْ غَلَبَ هَواهُ. از همه مردم شجاعتر و دلاورتر و دلیرتر آن کسی است که بر هوای نفس خود پیروز شود.

اگر بخواهیم یک مسلمان کامل باشیم ـ چون اسلام می‌خواهد انسان کامل بسازد ـ و تحت تربیت و تعلیم اسلامی به کمال انسانی خود برسیم، باید بدانیم که انسان کامل چگونه است

آدم حسود وقتی خیر و نعمتی را در دیگران می‌بیند، همه آرزویش این است که از او سلب نعمت شود؛ درباره خودش فکر نمی‌کند. انسان سالم، غبطه دارد نه حسد. او همیشه درباره خودش فکر می‌کند که جلو بیفتد. اگر یک انسان همیشه در این فکر باشد که خودش جلو بیفتد، سالم است. این، دلیل بر عیب نیست. اما اگر کسی همیشه در این اندیشه است که دیگری عقب بیفتد بیمار است، مریض است. حتی شما می‌بینید که گاهی آدمهای حسود به مرحله‌ای می‌رسند که حاضرند به خودشان صد درجه صدمه بزنند، بلکه به دیگری پنجاه درجه صدمه وارد شود.

تعجب می‌کنم از انسانی که وقتی چیزی ـ مثلا یک انگشتری ـ را گم می‌کند، دائمآ دنبالش است تا آن را پیدا کند ولی فکر نمی‌کند که خودش را گم کرده است!

حال کدام انسان، انسان کامل است؟ او که فقط عابد محض است؟ او که فقط آزاده محض است؟ او که فقط عاشق محض است؟ او که فقط عاقل محض است؟ نه، هیچ کدام انسان کامل نیست. انسان کامل آن انسانی است که «همه این ارزشها» «در حد اعلی» و «هماهنگ با یکدیگر» در او رشد کرده باشد. علی (ع) چنین انسانی است.

اگر بنا باشد که ماه مبارک بیاید و انسان سی روز گرسنگی و تشنگی و بی‌خوابی بکشد و مثلا شبها تا دیروقت بیدار باشد و به این مجلس و آن مجلس برود، و بعد هم عید فطر بیاید و با روز آخر شعبان یک ذره هم فرق نکرده باشد، چنین روزه‌ای برای انسان اثر ندارد. اسلام که نمی‌خواهد مردم بی‌جهت دهانشان را ببندند، بلکه با روزه گرفتن قرار است که انسانها اصلاح شوند.

همین قدر که انسان به چیزی وابسته شد و تعلق پیدا کرد، اولین خصلتش این است که خودآگاهی را از انسان می‌گیرد، یعنی او را از خودش غافل می‌کند و توجه انسان را به آن چیز جلب می‌کند.

این یک نکته‌ای است که غالبآ جامعه‌ها از راه گرایش صددرصد به باطل، به گمراهی کشیده نمی‌شوند، بلکه از افراط در یک حق به فساد کشیده می‌شوند. بسیاری از انسانها نیز از این راه به فساد کشیده می‌شوند.

شناخت علی یعنی شناخت شخصیت علی نه شخص علی.

ما می‌گوییم تا وقتی پول مال من است که در جیب من است و وقتی خرج کردم از دست من رفته است. علی (ع) عکس این را فرموده است: تو تا وقتی که در دست من هستی مال من نیستی، زیرا تا وقتی که در دست من هستی باید مال تو باشم و نوکر تو باشم و تو را نگهداری کنم. تو آن وقت مال من هستی که تو را خرج کرده باشم و الّا تا وقتی که تو را نگه داشته‌ام تو مال من و در خدمت من نیستی، من مال تو و در خدمت تو هستم.