بریده‌هایی از کتاب گیلداد

کمتر عاقلی پیدا می‌کنی که از خون و خون‌ریزی دل خوشی داشته باشد. اما کسانی در این دنیا پیدا می‌شوند که نمی‌گذارند این روح لطافتش را حفظ کند؛ کسانی که مجبورت می‌کنند دست به تفنگ ببری و از خودت دفاع کنی. این آن چیزی است که هر عقل سلیمی جایز می‌داند.

ـ این حرف‌ها باد هواست گیلداد. سرنوشتش این‌طور بود. هر کس با تقدیر الهی مخالفت کند کافر است. ـ این تقدیر فقط برای ما قوم پابرهنه و بدبخت نوشته شده؟ آن هم فقط بدی‌هایش؟

همهٔ اطفال واجب‌التعلیم‌اند؛ ارباب‌زاده و رعیت‌زاده ندارد. باید تا می‌توانیم برایشان مکتب‌خانه باز کنیم که چشم و گوششان باز شود.

شاید بشود یک درخت را از ریشه کند، ولی یک جنگل را محال است.

می‌گویند عدالت و آزادی عمارت بلندی است که باید هر یک، به قابلیت، خشتی بگذاریم و برویم. با تعلل امثال من و تو، این عمارت دیرتر آباد می‌شود.

«بیخود خودت را خسته نکن. دزدها کارشان را خوب بلدند. می‌دانند چطور باید خودشان را خلاص کنند.»

دریغ که زنگی به شستن سپید نمی‌گردد

همیشه به خاطر بسپار دلی که برای وطن نتپد و گَلَمی که برای وطن نجنبد آن دل و آن گَلَم شکسته باد

اشتباه نکن. من نمی‌گویم حتماً با نسخهٔ فرنگی‌ها درمان می‌شویم. می‌گویم به جای اینکه هر کس راه خودش را برود و مابقی را کافرِ حربی و اجنبی‌پرست و دشمن ملت بداند، بنشینیم و دنبال نسخهٔ عملی و امروزی برای رهایی از استبداد بگردیم؛ چه نسخهٔ داخله باشد چه خارجه. باید با کمترین هزینهٔ انسانی به هدفمان برسیم. این راه درست است. وگرنه همهٔ راه‌ها به بیراهه می‌رسد

یاد حرف‌های مجدالکّتاب افتادم؛ اینکه فرنگی‌ها می‌خواهند همهٔ ملت‌ها با نسخهٔ خودشان درمان شوند. می‌گفت: «ممکن است نسخهٔ فرنگی‌ها بهترین نسخه باشد، اما برای مملکت و مردم خودشان، نه برای هر ملتی.» به ملانصرالدین گفتند که یکی در پشت‌بام خانه‌ای گرفتار است و مردم از پایین آوردنش عاجز مانده‌اند. چه کنیم؟ گفت ریسمان بیاورند. آوردند. گفت یک سر ریسمان را بالای پشت‌بام بیندازند تا او دور کمرش ببندد و سرِ دیگر ریسمان را هم بعد از فرمان او محکم بکشند. مردم همین کار را کردند و آن بخت‌برگشته با سر بر زمین افتاد و در دَم جان داد. ملا می‌گریخت و فریاد می‌کشید که به خدا قسم من بارها به همین ترتیب بسیاری از کسان را از چاه نجات داده‌ام و نمی‌دانم چطور این بار نتیجهٔ عکس داد

باید، پیش از هر انقلابی، آگاهی و بینش مردم را بالا برد

تجربه به ما ثابت کرده که اگر به زور اسلحه پیروز شویم، آن‌وقت باید به زور اسلحه سهم‌خواه باشیم. برای رسیدن به استقلال و آزادیِ پایدار، باید از تجربهٔ خوب دیگران استفاده کرد.

ـ یک وقتی‌هایی خیال می‌کردیم مشروطه ایران را آباد می‌کند. همهٔ ما را یکسر می‌برد بهشت. ها والله! کار به جایی رسیده بود که دائم داد می‌زدیم ما آب و نان نمی‌خواهیم و اِلا و لِله فقط مشروطه می‌خواهیم. هنوز عرق چموشمان خشک نشده بود که دیدیم هم از کرهٔ ماسال افتادیم و هم از خرمای بغداد. حالا نه مشروطه داریم نه آب و نان درست‌وحسابی.

ـ پس تو با خشونت جنگلی‌ها موافقی! حتی اگر به قیمت جان رعیت بی‌گناه تمام شود؟ ـ آزادی و عدالت گرفتنی است جوان! هیچ زورگو و متجاوزی به میلش این حق را به مردم نمی‌دهد.

: «اگر تو در خانه‌ات بنشینی و کسی به زور اسلحه بخواهد تو را از حق زندگی و آزادی محروم کند، خاموش می‌نشینی و به او لبخند می‌زنی؟» ـ نه، مسلم است که از خودم دفاع می‌کنم. ـ ها ... این دفاع است نه خشونت. آن‌هایی که دفاع از آب‌وخاکشان می‌کنند و می‌خواهند حق آزادی و عدالتشان محترم بماند خشونت‌طلب نیستند.

پیرزن شانه‌هایش را بالا انداخت و جواب داد: «بهتر! هر چه مردم کمتر بدانند زندگی‌شان بهتر می‌شود. نمی‌بینی آدم‌های نادان راحت‌تر زندگی می‌کنند! مثلاً همین قهوه‌چی؛ اگر بداند حالا اطرافش پر از اوشانانی است که مثل آدمیزاد می‌روند و می‌آیند و بچه پس می‌اندازند، چه حال و روزی پیدا می‌کند؟ از فردا جرئت می‌کند تنها پایش را از خانه بیرون بگذارد؟»

ـ زنده‌ها وحشتناک‌ترند. همهٔ بلاهای عالم زیر سر همین زنده‌هاست. آن‌وقت ما از یک مشت پوست و استخوان پوسیده بترسیم؟

ماه و خورشید دو تا برادر و خواهر بودند. از دست آزار و اذیت‌های نامادری به تنگ آمده بودند. دائم گریه می‌کردند و دعا می‌کردند که خداوند آن‌ها را به صورت ماه و خورشید درآورد. خدا هم دعایشان را برآورده کرد و آن‌ها را به آسمان برد. یک روز خواهر، که خورشید شده بود، به برادرش، که ماه شده بود، گفت: ’تو روز بیرون بیا و من شب؛ گناه است که من روز بیرون بیایم و نامحرم مرا ببیند.‘ ماه قبول نکرد و گفت: ’شب همه‌جا تاریک است و اوشانان بیرون می‌آیند. ممکن است تو را با خود ببرند. بهتر است تو روزها بیرون بیایی و با نور تند و تیزت چشمان آن‌ها را بدوزی.‘ خورشید گفت: ’ولی من برای تو نگرانم. اگر شب‌ها بیرون بیایی، موقع گذشتن از آسمانِ قبرستان و باغ‌های خلوت و تاریک نمی‌ترسی؟‘ ماه گفت: ’نه، همیشه ستاره‌ای را کنارم نگه می‌دارم تا در وقت دشواری و خطر به من کمک کند.‘ ...

رعیت باید جان بکند و عرق بریزد تا ارباب و آن تولهٔ بی‌چشم‌ورویش بروند در قمارخانه‌های شهر حرامی کوفت کنند

همهٔ آدم‌های حکومت، که در این چند سال با آن‌ها برخورد کرده بود، از همین قماش بودند. آدمیت برایشان یک جو نمی‌ارزید. برای صنّارسی‌شی، همه‌چیز دهاتی‌ها را به مسخره می‌گرفتند؛ درست مثل همین آژان تیموری که وقتی کدخدا پول را در جیبش گذاشت رنگ عوض کرد و از قصه‌های مسخره‌اش دست کشید. از کیاست‌ها و سیاست‌های خود شاهنامه ساخت. نامهٔ تحکم‌آمیز بهرام‌خان را بالای چشمانش گرفت و گفت: «امرِ خان مُطاع! شما بفرمایید. فردا، کلهٔ صبح، تا منقلتان را روبه‌راه کنید، من قشون‌کشی کرده‌ام.»