بریده‌هایی از کتاب استاد و درس؛ روش آموزش

هر گاه برایم دو کار پیش می‌آمد به آن روی می‌آوردم که برای خدا محبوب‌تر بود و اگر در یک سطح بودند به آن روی می‌آوردم که بر من سخت‌تر بود

استاد باید پیش از شروع بر این نکته پافشاری کند، که اگر این حرکت تو اطاعت نیست، جز خستگی بهره‌ای نخواهی داشت. و هنگامی کار تو اطاعت خواهد بود، که از دستور برخوردار باشی و دستور خدا به مهم‌ترین کار ممکن تعلق خواهد گرفت. پس اگر تو این درس را می‌خوانی، معنای این کار این است که تو در این لحظه و در این مرحله، هیچ کار مهم‌تری نداری. و تو هنگامی می‌توانی این گونه محکم باشی که تمام جایگاه‌ها را در نظر بگیری. تو می‌توانی زیر زمین باشی و یا در روی آن، می‌توانی در سنگر باشی، می‌توانی در بیمارستان باشی، در اداره باشی، در کارخانه باشی و... هزارها جایگاه می‌توانی داشته باشی، پس اگر در میان این همه اینجا را گرفته‌ای دیگر فکرت نباید به جایی دیگر مشغول باشد؛ چون فکر تو همیشه به دنبال مهم‌ترین کاری خواهد بود که آن را یافته. اگر تمرکز نداری، از همین کشف کن که تو کاری مهم‌تر برای خود سراغ داری، پس یا به آن بپرداز و یا اهمیت کاری را که به آن مشغول هستی، برای خودت تحلیل کن تا فکرت با تو همراه شود که در این لحظه و با این بینش تو می‌توانی سریع و صحیح حرکت کنی.

باید دید و آمد نه این که آمد و دید...

ما داده‌ها و نعمت‌هایی داریم و از آنچه داده‌اند بازدهی می‌خواهند و نعمت‌ها مسؤولیت دارد. این‌ها از تو نیست تا به اختیار دل تو باشد، این‌ها از اوست و برای او باید خرج شود؛ یعنی برای خلق او؛ یعنی برای نیاز خلق او.

۴ ـ ملاک چهارم صعوبت است. چون کارها به اندازه فشاری که بر ما می‌گذارند به ما رشد می‌دهند. و در نهج البلاغه است که علی می‌فرماید: " هر گاه برایم دو کار پیش می‌آمد به آن روی می‌آوردم که برای خدا محبوب‌تر بود و اگر در یک سطح بودند به آن روی می‌آوردم که بر من سخت‌تر بود". با شناخت این ملاک دیگر انسان اسیر اعمال و جزئیات باقی نمی‌ماند و در هر بن‌بست راه خودش را می‌یابد و وظیفه‌اش را می‌شناسد.

استاد باید پیش از شروع بر این نکته پافشاری کند، که اگر این حرکت تو اطاعت نیست، جز خستگی بهره‌ای نخواهی داشت. و هنگامی کار تو اطاعت خواهد بود، که از دستور برخوردار باشی و دستور خدا به مهم‌ترین کار ممکن تعلق خواهد گرفت. پس اگر تو این درس را می‌خوانی، معنای این کار این است که تو در این لحظه و در این مرحله، هیچ کار مهم‌تری نداری. و تو هنگامی می‌توانی این گونه محکم باشی که تمام جایگاه‌ها را در نظر بگیری. تو می‌توانی زیر زمین باشی و یا در روی آن، می‌توانی در سنگر باشی، می‌توانی در بیمارستان باشی، در اداره باشی، در کارخانه باشی و... هزارها جایگاه می‌توانی داشته باشی، پس اگر در میان این همه اینجا را گرفته‌ای دیگر فکرت نباید به جایی دیگر مشغول باشد؛ چون فکر تو همیشه به دنبال مهم‌ترین کاری خواهد بود که آن را یافته. اگر تمرکز نداری، از همین کشف کن که تو کاری مهم‌تر برای خود سراغ داری، پس یا به آن بپرداز و یا اهمیت کاری را که به آن مشغول هستی، برای خودت تحلیل کن تا فکرت با تو همراه شود که در این لحظه و با این بینش تو می‌توانی سریع و صحیح حرکت کنی.

اگر تمرکز نداری، از همین کشف کن که تو کاری مهم‌تر برای خود سراغ داری، پس یا به آن بپرداز و یا اهمیت کاری را که به آن مشغول هستی، برای خودت تحلیل کن تا فکرت با تو همراه شود که در این لحظه و با این بینش تو می‌توانی سریع و صحیح حرکت کنی.

چرا سخت گیری کنم؟ من باید به تو هدفی می‌دادم و ملاکی و عشقی و شناختی و دردی تا تو خودت بر خودت سخت گیری کنی.

برای ایجاد آمادگی و طلب باید به دانشجو شناخت‌هایی داد: ۱ ـ هدف ۲ ـ وظیفه ۳ ـ مراحل تا هدف ۴ ـ مسائل و سختی‌های راه

استاد خوب کسی نیست که فقط درسش را خوب بدهد و برود. یک استاد باید بیشتر از این که مدرس خوبی باشد مربی خوبی هم باشد. بتواند در دانش آموزان خود شناخت، عشق و استقامت و پشتکار و هماهنگی بوجود بیاورد. درس خوب هنگامی که در جایگاه خوبی ننشیند و با طلب و آمادگی نباشد، همچون وردی است با زبان بیگانه و یا سرودی و زمزمه‌ای در بازار مسگرها. آن درس در میان غوغای درونی دانشجو گم می‌شود و یا مفهوم نمی‌گردد.

فکر تو همیشه به دنبال مهم‌ترین کاری خواهد بود که آن را یافته. اگر تمرکز نداری، از همین کشف کن که تو کاری مهم‌تر برای خود سراغ داری، پس یا به آن بپرداز و یا اهمیت کاری را که به آن مشغول هستی، برای خودت تحلیل کن تا فکرت با تو همراه شود که در این لحظه و با این بینش تو می‌توانی سریع و صحیح حرکت کنی.

ببین که هنگامی که با فلان شخص یا بهمان نفر می‌نشینی او چه چیزی را در تو بزرگ می‌کند، خودش را و یا خودت را و یا دنیا را یا خدا را. تو با این ملاک دوست بگیر و رفیق انتخاب کن و یا مرشد و پیر و مرجع بگیر.

۱ ـ هدف به رشد رسیدن و به رشد رساندن است. ۲ ـ هدف هماهنگ کردن نعمت‌ها با رسالت‌هاست.

با شناخت استعدادهای انسان و با شناخت رقابت و تضاد استعدادها، به نقش انسان پی می‌بریم که بیش از رفاه و خوش بودن است؛ چون برای خوشی به فکر و عقل نیاز نداشت و غرائز کافی بودند. در نتیجه از رقابت فکر و عقل و غرائز می‌یابیم که کار انسان حرکت است و آن هم حرکتی به سوی برتر و در نتیجه رشد.

گفتم: با کسانی باش که تو را زیاد کنند و گفتم: هر کس جز حق از تو می‌کاهد و گفتم: ببین که هنگامی که با فلان شخص یا بهمان نفر می‌نشینی او چه چیزی را در تو بزرگ می‌کند، خودش را و یا خودت را و یا دنیا را یا خدا را. تو با این ملاک دوست بگیر و رفیق انتخاب کن و یا مرشد و پیر و مرجع بگیر.

من افرادی را دیده‌ام که در دوره‌های بالا به حیرت رسیده‌اند که آخر چه کاره‌ایم و چه خاصیتی داریم و یا به نفرت دست داده‌اند که ما بی‌فایده‌ایم و انگل و حتی مضر و مفسدیم. و چرا؟ چون این سؤال‌ها باید از روز اول طرح شده باشد و جواب گرفته باشد. و باید استاد این مسأله را حل کرده باشد؛ آن هم نه به طور کلاسیک که بدان أَیدَک أللّه تَعالی، و تو باید این هدف را داشته باشی.

درس خوب هنگامی که در جایگاه خوبی ننشیند و با طلب و آمادگی نباشد، همچون وردی است با زبان بیگانه و یا سرودی و زمزمه‌ای در بازار مسگرها. آن درس در میان غوغای درونی دانشجو گم می‌شود و یا مفهوم نمی‌گردد.

کسانی که خود را شناخته‌اند و خود را باور کرده‌اند و فهمیده‌اند، نه فقط برای شکم خودشان که برای تمام خودشان و تمام خلق استعداد دارند به اندازه همه وجود خود و همه وجودهای دیگر مایه دارند برای همه می‌کوشند.

مربی به وحی و به فرقان نیازمند است.

۲ ـ ملاک دوم، توحید و تقوا است؛ چون با غیر او بودن و برای غیر او حرکت کردن خسارت است و باخت است. در نتیجه به حالی می‌رسیم که جز او در درون ما نباشد؛ چون به عظمتی رسیده‌ایم که هر نسیمی ما را حرکت ندهد. این کاه است که با فوت بچه‌ها حرکت می‌کند. اما کوه را حتی طوفان‌ها تکان نمی‌دهند. و در آنجا که با اعمالی برخورد می‌کنیم که در یک زمان جمع شده‌اند و امکان جمع کردن ندارند، در این مرحله اهمیت‌ها را نظر می‌گیریم. ۳ ـ ملاک سوم ملاک اهمیت است و اگر همه در یک سطح از اهمیت بودند، ملاک چهارم مطرح می‌شود.