بریده‌هایی از کتاب بانک‌ تهیدستان؛ وام‌های کوچک، ابزار مبارزه با فقر جهانی

در عین حال، گرامین هم‌زمان با این‌که یک بانک انتفاعی است، نقش یک سازمان غیرانتفاعی را نیز بازی می‌کند. به‌همین دلیل، هیچگاه نمی‌تواند تنها بر مبنای حرص و زیاده‌خواهی اداره شود. در گرامین، ما همواره سعی می‌کنیم تا حدی سود به دست آوریم که: ۱- تمام هزینه‌های خود را پوشش دهیم، ۲- خود را از شوک‌های آینده محافظت کنیم ۳- بتوانیم رشدی پایدار داشته باشیم. توجه ما در گرامین، نه به بازده نقدی و آنی سرمایه‌گذاری‌هایمان، بلکه به رفاه سهام‌دارانمان معطوف است.

اکثر صاحب‌نظرانِ حوزهٔ فقرزدایی اصرار دارند که آموزش افراد فقیر، برای بالا رفتن آنها از نردبان اقتصاد امری حیاتی است؛ اما اگر به دنیای واقعی بروید، می‌بینید که فقیران به‌دلیل عدم آموزش فقیر نیستند بلکه علت فقر آنها این است که نمی‌توانند عایدی کار خود را حفظ کنند. آنها هیچ سرمایه‌ای دراختیار ندارند و تنها "دارا بودن سرمایه " است که به افراد، قدرت فرار از فقر را می‌دهد.

اگر رئیس بودن مهم باشد، آن‌گاه افراد به‌طور رسمی با یکدیگر تعامل خواهند کرد، اما اگر معلم بودن مهم باشد، روابط افراد با یکدیگر، غیررسمی و حتی معنوی خواهد بود و هر فردی می‌تواند در مورد مسائل و ضعف‌های خود با آزادی بیشتری صحبت کند و اشتباهات فردی خود را بدون ترس از عواقب اداری آن بپذیرد

ما نیز از این مباحثاتِ پرشور و اشتیاق حمایت می‌کنیم، چراکه نوآوری، تنها در یک فضای مملو از پذیرشِ نظر مقابل، تنوع و پرسشگری شکوفا می‌شود.

من از تلاش‌های بیهوده‌ای که به نام "بانکداری " در حال ادامه یافتن است متعجب می‌شوم. پس‌اندازهای جامعه از طریق سیستم بانکداری در بانک‌های دولتی و خصوصی به افرادی می‌رسد که هیچ‌گاه این پول را پس نخواهند داد.

دانشجویی را که در جمع‌آوری اطلاعات به من کمک می‌کرد صدا زدم و از او خواستم فهرستی از اهالی جبرا که مانند صفیه، به واسطه‌ها و دلالان وابسته‌اند تهیه کند. فهرست در عرض یک هفته آماده شد. من توانستم ۴۲ نفر را که در کل ۸۵۶ تاکا، یعنی چیزی کمتر از ۲۷ دلار نیاز داشتند تا بتوانند از قرض واسطه‌ها و دلالان رهایی یابند شناسایی کنم. با خود گفتم: "خدایا، یعنی همه بدبختی این خانواده‌ها برای کمتر از ۲۷ دلار است! "

"چیتاگونگ "، وسیع‌ترین بندر بنگلادش، شهری تجاری با جمعیت ۳ میلیون نفری است. من در جاده "بوکسیات "، جایی در قلب منطقه تجاری قدیمی چیتاگونگ، بزرگ شدم؛ مسیری پرازدحام، یک طرفه و آنقدر کم عرض که در آنِ واحد بیشتر از یک کامیون نمی‌توانست از آن تردد کند. این جاده، بندر رودخانه "چیتاکای " را به بازار مرکزی وصل می‌کرد. از آن قسمت از جاده که عبور می‌کردیم، به یک منطقه جواهرساز، مشهور به "سوناپوتی " می‌رسیدیم. ما در پلاک شماره ۲۰ و خانه دو طبقه کوچکی زندگی می‌کردیم که فروشگاه جواهرسازی پدرم در طبقه همکف آن بود.

"چیتاگونگ "، وسیع‌ترین بندر بنگلادش، شهری تجاری با جمعیت ۳ میلیون نفری است. من در جاده "بوکسیات "، جایی در قلب منطقه تجاری قدیمی چیتاگونگ، بزرگ شدم؛ مسیری پرازدحام، یک طرفه و آنقدر کم عرض که در آنِ واحد بیشتر از یک کامیون نمی‌توانست از آن تردد کند. این جاده، بندر رودخانه "چیتاکای " را به بازار مرکزی وصل می‌کرد. از آن قسمت از جاده که عبور می‌کردیم، به یک منطقه جواهرساز، مشهور به "سوناپوتی " می‌رسیدیم. ما در پلاک شماره ۲۰ و خانه دو طبقه کوچکی زندگی می‌کردیم که فروشگاه جواهرسازی پدرم در طبقه همکف آن بود.

ه مطالعه بر روی مسائل و مشکلاتی که با آن مواجه می‌شدند بپرداز

مکانیسم‌هایی که باعث موفقیت micro-credit (هسته اصلی بانکداری

در کشورهای توسعه‌یافته، بزرگ‌ترین مشکل من، وجود نظام رفاه اجتماعی است. در این کشورها، بارها و بارها ما با این مشکل مواجه بوده‌ایم که مستمری‌بگیران رفاه اجتماعی، همانند زنان پشت پرده در روستاهای بنگلادش، از آغاز یک کسب‌وکار واهمه داشته‌اند. بسیاری از آنها مقدارِ مستمریِ رفاهیِ خود را که در نتیجهٔ آغاز یک کسب‌وکار جدید از دست خواهند داد محاسبه می‌کنند و به این نتیجه می‌رسند که کار و تلاش، ارزش این همه ریسک را ندارد.

هنوز کاستی‌های تئوری‌های رایج اقتصاد، بدون حل باقی مانده است. مثلاً تئوری اقتصاد خرد که نقشی اساسی در چارچوب تحلیلی اقتصاد دارد، همچنان ناقص است چراکه این تئوری، افراد را صرفاً به دو صورت "خریدار " یا "کارگر " می‌بیند و قابلیت آنها را در قامت یک "کارآفرین خوداشتغال " نادیده می‌گیرد.

طبق برآورد یک مؤسسه تحقیقاتی در بنگلادش، از ۳۰ میلیارد دلار کمک مالی خارجی که طی ۲۶ سال گذشته به این کشور اعطا شده است، ۷۵ درصد از آن در بنگلادش خرج نشده است، بلکه صرف فرآیند مشاوره، خرید لوازم اداری و رفت‌وآمدهای مشاوران کشور اعطاکنندهٔ کمک مالی شده است. ۲۵ درصدی هم که در بنگلادش صَرف شده، نه به خود فقیران بلکه به تعداد کمی از سازمان‌های محلی و پیمانکاران رسیده است.

در گرامین، وام‌گیرندگان به این دلیل به دنبال آموزش هستند چون می‌خواهند قادر به خواندن اعداد در دفترچه حساب خود شوند یا بدانند چقدر پرداخت کرده‌اند و چه مقدار دیگر باید به بانک بازگردانند. وام‌گیرندگانِ گرامین می‌خواهند قادر به خواندن بیانیهٔ "۱۶ تصمیم "، قادر به بررسی حساب‌های خود یا پیگیری اخبار مربوط به کسب‌وکار خود باشند یا می‌خواهند روش‌های جدید نگهداری از ماکیان، چارپایان یا راه‌های جدید زراعت، انبارداری و هرس کردن را یاد گیرند.

درواقع افراد بی‌بضاعت و فقیر به این‌که ما بگوییم چگونه زنده بمانند، نیازی ندارند و خودشان می‌دانند چطور این کار را انجام دهند. بنابراین، ما نیز در گرامین، به‌جای اتلاف وقت برای آموزش مهارت‌های جدید به آنها تلاش کرده‌ایم تا از مهارت‌های موجود در خودشان حداکثر استفاده را ببریم. درواقع با فراهم کردن سرمایه برای افراد فقیر، می‌توان به سرعت شاهد بالفعل شدن مهارت‌های آنها نظیر بافندگی، شالیکاری، دامداری و دست‌فروشی بود

۹- باید دستشویی بسازیم و حتما از آن استفاده کنیم؛ ۱۰- باید از چاه آب بنوشیم و اگر در دسترس نبود، آب را بجوشانیم و برای تصفیه‌اش از زاج سفید استفاده کنیم؛ ۱۱- نباید در ازدواج پسرانمان هیچ جهیزیه‌ای بخواهیم. نباید در ازدواج دخترانمان جهیزیه بدهیم. نباید برای ازدواج فرزندانمان در کودکی اقدام کنیم؛ ۱۲- نباید ظلم کنیم و باید با افراد ظالم به مخالفت برخیزیم؛ ۱۳- باید در ایجاد پس‌اندازها و سرمایه‌های بزرگ مشارکت کنیم تا بتوانیم درآمد بیشتری داشته باشیم؛ ۱۴- باید همیشه برای کمک به هم آماده باشیم. اگر کسی مشکلی داشت باید همگی به وی دست یاری برسانیم؛ ۱۵- اگر خبر ایجاد بی‌نظمی را در یکی از شعب شنیدیم، باید به آن‌جا برویم و درصدد برقراری مجدد نظم در آن‌جا برآییم؛ ۱۶- باید فعالیت‌های بدنی را نیز در فعالیت‌هایمان بگنجانیم و در تمام فعالیت‌های اجتماعی نیز شرکت کنیم.

این "شانزده تصمیم " عبارت‌اند از: ۱- باید در تمام مراحل زندگی خود، به ۴ اصل بانک گرامین یعنی "نظم "، "اتحاد "، "شجاعت " و "سخت‌کوشی " پایبند باشیم؛ ۲- باید خوشبختی را به درون خانواده‌های خود ببریم؛ ۳- نباید در خانه‌های مخروبه زندگی کنیم. باید خانه‌هایمان را تعمیر و در اولین فرصت برای ساختن خانه‌های جدید تلاش کنیم؛ ۴- باید در تمام طول سال سبزیجات بکاریم و به اندازه کافی از آنها بخوریم و باقی‌مانده را بفروشیم؛ ۵- در فصل‌های کاشت باید تا می‌توانیم دانه بکاریم؛ ۶- باید سعی کنیم خانواده‌هایمان را کوچک نگهداریم. باید هزینه‌هایمان را حداقل کنیم و به فکر سلامتی خود باشیم؛ ۷- باید به فرزندان خود آموزش دهیم و مطمئن شویم که برای پرداخت مخارج تحصیل آنها درآمد کافی داریم؛ ۸- باید همیشه کودکانمان را تمیز و پاکیزه نگه داریم؛

از نظر من، ایجاد فرصت کسب درآمد برای زنان فقیر، بیشتر از سیاست‌های تنظیم زاد و ولد، بر کنترل جمعیت مؤثر است. از نظر من، "برنامه‌ریزی خانواده "، باید به خود خانواده‌ها واگذار شود.

به اعتقاد من، در سیاست‌های تجویزی نهادهای توسعه بین‌المللی، یک وحشت زیاد در مورد جمعیت کشورها وجود دارد. در بسیاری موارد، خود ما نیز در ترویج کورکورانهٔ این تجویزهای آنها در جهان مقصریم؛ اما واقعیت آن است که از زمان استقلال بنگلادش تا به امروز، اگرچه جمعیت ما تقریباً دو برابر شده است، بی‌شک ما دو برابر فقیرتر نشده‌ایم؛ ما امروز بهتر از ۲۷ سال پیش هستیم و کمبود غذای کمتری را تجربه می‌کنیم. به گمان من، نهادهای توسعه بین‌المللی با ایجاد این‌گونه وحشت‌ها در مردم می‌خواهند توجه آنها را از عملکرد ضعیف خود در مبارزه با فقر منحرف کنند. از نظر من، آنها باید به‌جای محدود کردن رشد جمعیت، تمرکز خود را بر روی بهبود وضعیت عمومی اقتصاد و به ویژه وضعیت اقتصادیِ نیمهٔ کم‌درآمدتر جمعیت قرار دهند؛ اما تا به امروز، نهادهای توسعه بین‌المللی به‌جای تلاش برای تغییر کیفیت زندگی قشر فقیر، بیشتر تلاش کرده‌اند تا از ابزارهای ایجاد ترس و وحشت (نظیر فشار به زنان و مردان بی‌سواد برای از بین بردن توان زاد و ولدشان) استفاده کنند.

من فکر می‌کنم که هر یک از کارکنان ما، دلایل خود را برای ماندن در گرامین دارد. ما کارکنانمان را تشویق می‌کنیم که چه از نظر سیاسی و چه از نظر اجتماعی، خود را تبدیل به افرادی آگاه کنند. ما به آنها اعتماد می‌کنیم تا بتوانند خود، به حقایق دست یابند. مهم‌تر از همهٔ این موارد، ما می‌خواهیم بین کارکنانمان، یک نگرش حل مسئله به‌وجود آوریم و در این راستا عمیقاً بر این باوریم که هر مسئله‌ای، چندین راه حل دارد و این وظیفه ماست که بهترین این راه‌حل‌ها را برگزینیم.