بریده‌هایی از کتاب سی قرن و سی حادثه: مهم‌ترین وقایع و تحولات سیاسی ایران از دوران مادها تا عصر حاضر

[ایرانیان از ما انتظار دارند که برای جبران هجوم به کشورشان، دستکم آنان را از خودکامگی شاه نجات دهیم. رید بولارد ـ سفیر انگلیس در تهران]

در ماجرای خشم روس‌ها از استخدام مورگان شوستر و نظارت او بر امور مالی و گمرک ایران، مجلس دوم نیز منحل شد و همسایه‌ی همیشه متجاوز شمالی با توپ بستن حرم امام‌رضا(ع) و قتل تعدادی از آزادی‌خواهان در رشت و تبریز از ایرانی‌ها انتقام گرفت.

فصل سوم: فرمانروایی داریوش کبیر (حوادث سال 1148 ق. هـ. و پس از آن)   [... من او را کشتم. پادشاهی را از او پس گرفتم. به خواست اهورامزدا من شاه شدم. اهورامزدا شاهی را به من تقدیم کرد... از نوشته‌های داریوش در کتیبه‌ی بیستون]   ماجرای به‌قدرت‌رسیدن داریوش به ماجرای جانشینی کوروش و اختلاف میان پسران او و ناکامی‌های کمبوجیه در عبور از بحران پیوند می‌خورد، از آشوبی بزرگ و شورش‌های پس از آن می‌گذرد و سرانجام به بازسازی شاهنشاهی پارس منتهی می‌شود. با گذر از جزئیات مبهم و روایات مخدوش برجای‌مانده از آن سال‌ها به آخرین ماه‌های حیات و پادشاهی کمبوجیه می‌رسیم که گویا با وجدانی دردمند و روحی آشفته به همه‌چیز و همه‌کس بدگمان بود. هرچند با قدرت و بی‌دردسر جانشین پدر شد و با فتح مصر به اعتبار و اشتهاری در خور فرمانروایان بزرگ دست یافت

ایران از مشکلاتی پیچیده و درهم‌تنیده سرچشمه می‌گرفت و همیشه پیامدها و نتایج فاجعه‌باری به دنبال داشت؛ از سستی و بلاهت طبقه‌ی حاکم در سیاست داخلی و خارجی و فساد دولت و دربار و نیز جبن و ضعف اراده‌ی آن‌ها گرفته تا دخالت‌های بیگانه و وابستگی‌های هرچه عمیق‌تر اقتصادی. چاره‌اندیشی‌های ساده‌لوحانه‌ی تصمیم‌گیران در بحران‌ها و ناکارآمدی ابزارهای سیاسی دولت و نیز وحشت از ایجاد هرگونه تنشی ولو به بهای نادیده گرفتن حقوق‌ اساسی ایران، در کنار بی‌اعتمادی جامعه به طبقه‌ی حاکم و تضاد و شکاف میان روحانیت غیردرباری با مردان قدرت از یک طرف و بحران‌های مالی همیشگی دولت و اتکا به شیوه‌های منسوخ تولید در رقابت با غول‌های صنعتی از طرف دیگر، فهرستی کوتاه از آشکارترین مسائل این دوران از تاریخ ایران است.

فصل سوم: فرمانروایی داریوش کبیر (حوادث سال 1148 ق. هـ. و پس از آن)   [... من او را کشتم. پادشاهی را از او پس گرفتم. به خواست اهورامزدا من شاه شدم. اهورامزدا شاهی را به من تقدیم کرد... از نوشته‌های داریوش در کتیبه‌ی بیستون]

خود اسماعیل می‌گفت و باور داشت که برگزیده‌ی امام علی(ع) برای فرمانروایی است و نمی‌خواهد و نمی‌تواند از پذیرش این نقش شانه خالی کند. بانگ این تحول بزرگ با اشهد ان علی ولی‌الله و حی علی خیرالعمل در اذان برخاست و نماز روز جمعه با لعن و نفرین و تبری از خلفای سه‌گانه و اموی‌ها و عباسی‌ها به پایان رسید.

دور دوم جنگ‌های قفقاز آغاز شد. از شاهی که اعتبار و حیثیت خود را مخدوش می‌دید و علمایی که برای مسلمانان قفقاز دلسوزی می‌کردند گرفته تا شماری از مردان دولت و دربار که انگیزه‌ها و دلایل خود را داشتند و انگلیسی‌ها که از پیشروی روس‌ها به سمت جنوب نگران بودند همه واژه‌ی «جنگ» را فریاد می‌زدند و به صدای اقلیتی که که از فرجام نبرد می‌ترسیدند اعتنایی نداشتند.