بریده‌هایی از کتاب تاریخ اندیشه‌های دینی (۳) از محمد(ص) تا عصر اصلاحات

تهاجمات سهمگین ترک ــ مغول‌ها ــ از زمان هون‌ها در قرن چهارم تا زمان تیمور لنگ در قرن چهاردهم از الگوی اسطوره‌ای شکارچی ابتدایی در اوراسیا الهام می‌گرفت: گوشت‌خواری که در دشت‌ها در تعقیب شکار خود بود. سوارکاران هون، آوار، ترک و مغول با شتاب و سرعتی که در حرکات خود داشتند، با کشتار تمامی جماعات، و نابودی کامل نشانه‌های بیرونی فرهنگ‌های مستقر (شهرها و روستاها) مانند دستة گرگ‌هایی بودند که حیوانات نشخوار کننده را در دشت‌ها شکار می‌کردند یا به گله‌های چوپانان بادیه‌نشین حمله‌ور می‌شدند. بی‌تردید، اهمیت راهبردی و پیامدهای سیاسی این رفتار برای فرماندهان نظامی آنان شناخته شده بود. اما این شکارچی نمونه، و گوشت‌خوار با ظاهر اسرارآمیزش نقش قابل ملاحظه‌ای ایفا می‌کرد. تعدادی از قبایل آلتایی ادعا می‌کردند که یک گرگ ماورایی نیای آن‌هاست (بند ۱۰).

اما مسئولیت همة تفسیرهای تشیع و عرفان اسلامی به عهدة من است؛ این تفسیرها بر پایة هرمونتیک دوست فقیدم هانری کُربَن استوار است

اید از همان ابتدا تأکید کرد که موسی بن میمون بالاترین احترام را برای «شاهزادة فیلسوفان» («بزرگ‌ترین نمایندة عقل بشری پس از انبیای بنی‌اسرائیل») قائل بود، و امکان تلفیق بین روایات کهن یهودی و تفکر ارسطویی را منتفی نمی‌داشت.

فعالیت کشاورزی با حضور خداوند و با رنج و زحمت (همراه با شعائر) انسان تقدس می‌یابد. «سرزمین اسرائیل از طریق رابطه‌اش با خداوند مقدس می‌شود. انسان که تحت فرمان خداوند عمل می‌کند، از طریق اطلاق کلامی و تفکیک هدایا و قربانی‌های گوناگون به محصول خداوند قداست می‌بخشد.»[۶]

‌[۱۰۸] همان‌طور که مشهور است، نفوذ اصلی اسلام با انتقال آثار فلسفی و علمی دوران باستان، به‌ویژه آثار ارسطو در ترجمة عربی بوده است.

هرطور که باشد، مسلم است که تصوف قویاً به تجدید تجربة دینی مسلمانان کمک کرده است. همکاری‌های فرهنگی صوفیه نیز همواره مد نظر بوده است. در تمامی کشورهای مسلمان، می‌توان دید که صوفیه تا چه اندازه بر موسیقی، رقص و به خصوص شعر تأثیر داشته است. [۱۰۴]

می‌توان در آثار مولوی مشابهت با روش‌های یوگایی ـ تانتریک را به سهولت تشخیص داد، مخصوصاً در ریاضت‌هایی که پدیده‌های شنیداری را همراه با پدیداری نقاط نورانی فعال می‌کند،‌ که پیچیده‌تر از آن هستند که بتوان در این‌جا به آن پرداخت.

شود.»[۱۰۱] در قطعه‌ای مشهور از مثنوی (۲/۱۱۵۷ و بعد)، رومی ماهیت آغازین خداگونة انسان را که به صورت خدا آفریده شد، توضیح می‌دهد: در دل سلطان خیالِ من مقیم/ بی‌خیالِ من دل سلطان سَقیم؛ ... روشنی عقل‌ها از فکرتم/ انفطار آسمان از فطرتم؛ من نیم جنس شهنشه دور از او/ لیک دارم در تجلّی نور از او.

شعر عارفانة او آکنده از نمادهای وام‌گرفته از جهان موسیقی و رقص است. به‌رغم برخی تأثیرات نوافلاتونی، الهیات او کاملاً پیچیده و هم‌زمان شخصی، سنتی و جسورانه است. مولوی تأکید می‌کند که باید به نیستی رسید تا بتوان بود و تغییر کرد؛ افزون بر این، او کراراً به حلاج اشاره می‌کند. [۱۰۰]

می‌کرد. به گفتة پسر او سلطان ولد، «او هرگز برای یک لحظه از گوش دادن به موسیقی و سماع بازنایستاد؛ نه روز می‌آرامید و نه شب. او عالم بود و شاعر شد؛ زاهد بود و مست عشق شد، نه مست شراب انگور؛ نفس روشنی یافته تنها از شراب نور می‌نوشد.»[۹۳]