بریده‌هایی از کتاب اسرار ماه رجب؛ ادب حضور (دفتر اول)

هر کس در این حرم بی‌ادبی کند، جرمش دوچندان و عقابش بیشتر است. چنان‌که اگر کسی در این حرم ادب به خرج دهد، مدارج تعالی را سریع‌تر طی می‌کند.

همان طور که در ماه‌های حرام عبادت ارزش بیشتری دارد، حریم‌شکنی درگاه الهی نیز عقاب سخت‌تری دارد. کسی که در ماه رجب حریم الهی را حفظ نکند، مانند کسی است که در حریم حرم مسجدالحرام، حرمت خانهٔ خدا را حفظ نکرده و چنین فردی جرمش سنگین‌تر است.

اولین قدم در صلح با پروردگار، حسابرسی وضعیت خود است. به همین منظور، لازم است که در این ماه بیش از پیش به خود رسیدگی نماییم.

جنگ با پروردگار یعنی شکستن عهد بندگی پروردگار و پیروی از هوای نفس و اطاعت از دشمن انسان و پروردگار؛ یعنی «شیطان رجیم»: «ای بنی‌آدم، آیا من از شما پیمان نگرفتم که شیطان را نپرستید؟! که او دشمن آشکار شماست؟! و مرا بپرستید که تنها این راه صراط مستقیم است؟» دوستی با شیطان و عصیان الهی به معنای اعلان جنگ و دشمنی با پروردگار است. بنابراین، اوّلین و مهم‌ترین دستور در این ماه، «مراقبه» بر گناهان است؛ که در چنین فرهنگی، حفظ حرمت این ماه به معنای اعلام صلح با پروردگار است.

اولیای الهی برای درک لیلة‌القدرِ ماه رمضان، از شب اول ماه رجب دورخیز می‌کردند.

پیغمبر اکرم (ص) در طول شب سه بار از خواب برمی‌خواست. نمازهای ایشان دو چهار رکعت و یک سه رکعت بود؛ حضرت می‌خوابیدند، بلند می‌شدند و چهار رکعت نماز شب می‌خواندند و سپس می‌خوابیدند، بعد از یک ساعت، برمی‌خواستند و چهار رکعت بعدی را می‌خواندند، بعد یک سجده طولانی به‌جا می‌آوردند و دوباره می‌خوابیدند، کمی بعد دوباره بیدار می‌شدند و سه رکعت بعدی را می‌خواندند.

عرب جاهلی حرمت ماه رجب را حفظ می‌کرد، پس مؤمن نیز باید حرمت این ماه را نگه دارد و در این ماه با پروردگار به مخاصمه برنخیزد! جنگ با پروردگار یعنی شکستن عهد بندگی پروردگار و پیروی از هوای نفس و اطاعت از دشمن انسان و پروردگار؛

«...پس هر کس مرا در این ماه بخواند، اجابتش می‌کنم و هرکس از من چیزی طلب کند، به او عطا کنم و هر کس از من طلب هدایت کند، او را هدایت می‌نمایم و این ماه را ریسمانی بین خود و بندگانم قرار دادم، پس هرکس بدان چنگ زند به من می‌رسد.»

در ماه رجب رحمت الهی با شدّت و وسعت بر امّت اسلام نازل می‌شود، این ماه را بدین اسم نامیدند

هیچ کس نمی‌تواند از دههٔ آخر ماه رمضان بهره‌مند شود، مگر آنکه دو اربعین قبل از آن را به خوبی طی کند؛ اربعین اوّل ماه رجب و دههٔ اول ماه شعبان است و اربعین دوم، بیست روز از ماه شعبان و بیست روز از ماه رمضان است. به این ترتیب، انسان برای درک شب قدر و ده روز آخر ماه رمضان لیاقت پیدا می‌کند.

ماه شعبان حرم پیغمبر (ص) است و ماه رجب حرم امیرالمؤمنین (ع) است، ماه رمضان نیز حرم پروردگار است. لذا هر کس در این حرم بی‌ادبی کند، جرمش دوچندان و عقابش بیشتر است. چنان‌که اگر کسی در این حرم ادب به خرج دهد، مدارج تعالی را سریع‌تر طی می‌کند

اصل در ماه رجب «مراقبه» است، لذا لازم است محاسبهٔ دقیقی در امور خود داشته باشیم و اشکال اصلی در سستی در اعمال را پیدا کنیم؛ چنان‌که مرحوم آیت‌الله بهجت می‌فرماید: «موجبات خواطر و غفلت و نسیان از یاد و ذکر حضرت حقّ را خود ما فراهم می‌کنیم... در اثر محاسبه و مراقبه، عیب کار آشکار می‌گردد.» توصیه می‌شود هنگام محاسبة‌النفس، به وجود مبارک یکی از اولیای الهی (ع) توسّل داشته باشیم. در ماه رجب که تعلّق به وجود مبارک امیرالمؤمنین علی (ع) دارد، بهتر است به ساحت مقدّس ایشان متوسّل شویم و بخواهیم که مانع اصلی در سیر اخلاقی را به ما بفهمانند. در این میان اگر با زیارت امین الله توسّل پیدا کنیم خیلی خوب است؛ آن را به روح مقدّس امیرالمؤمنین (ع) و یا صدّیقهٔ طاهره (س) هدیه کنیم؛ که وجود آن بانو فانی در علی (ع) بود و حضرت زهرا (س) به هدایای امیرالمؤمنین (ع) توجه ویژه دارند.

حضرت استاد سعادت‌پرور در آستانهٔ فرا رسیدن ماه رجب، جوش و خروش این ماه را می‌زدند و می‌فرمودند اگر کسی به درستی وارد ماه رجب نشود، معلوم نیست ماه شعبان را هم به درستی درک کند و اگر کسی ماه شعبان را تحصیل نکرد، در ماه رمضان نیز ناموفق است. انتظار نداشته باشیم در شب‌های قدر ماه رمضان، حقیقت قدر بر ما طلوع کند، در حالی که حتی نتوانسته‌ایم ماه رجب را به درستی طی کنیم. از سه ماه قبل باید خود را آماده کرد، وگرنه در یک شب و دو شب کار درست نمی‌شود.

شعبان ماه رسول اکرم (ص) است و باب ورود به ماه شعبان از ماه رجب است. لذا اگر انسان ماه رجب خوبی نداشته باشد، ماه شعبان خوبی نخواهد داشت و اگر ماه شعبان خوبی نداشته باشد، طبعاً توحید خوبی ندارد؛ زیرا که ماه رمضان ماه پروردگار و توحید است. بدون ورود به بیت ولایت رسول اکرم (ص)، ماه رمضان، ماه بابرکتی برای انسان نخواهد بود. لذا شخص باید از ماه رجب کمر همّت ببندد. حیف است که این سه ماه رجب، شعبان و رمضان بیاید و انسان بار سلوک توحیدی خود را نبندد. لذا تمام توصیه این است که ماه رجب را ماه مراقبهٔ جدّی قرار دهیم و شب و روز آن را به غفلت سپری نکنیم.

باید حداقل مراقبهٔ ما بر روی گناه باشد، آن هم مبتلابه‌ترین گناهی که انسان به آن آلوده است؛ خیلی‌ها می‌گویند که در خود گشتیم ولی پیدا نکردیم، این خیلی زشت است که کسی عیوب خود را نداند. اما در این صورت می‌توان به کتب اخلاقی مراجعه کرد که به برخی عیوب مبتلابه‌تر اشاره کرده‌اند. مراقبهٔ زبان؛ امّ‌المراقبات در نصوص روایی داریم که در میان مراقبات، آنکه گویی ام‌المراقبات و مرکز ثقل مسئله است، مراقبه بر زبان است؛ چنان‌که رسول خدا (ص) با رؤیت هلال این ماه‌ها می‌فرمودند: «خداوندا، ماه رجب و شعبان را بر ما مبارک گردان و ما را به ماه رمضان برسان و بر روزه داری، شب‌خیزی، حفظ زبان و پوشیدن چشم، یاری ده و بهرهٔ ما را از آن، فقط گرسنگی و تشنگی قرار مده.» معمولاً عصبانیت از راه زبان بروز می‌یابد، شهوت از طریق زبان آغاز می‌شود، تهمت و تحقیر و غیبت از زبان جلوه می‌کند، خود پرحرفی هم جزو زشتی‌هاست؛

شیطان به هر کس از نقطهٔ ضعف او وارد می‌شود و اغوایش می‌نماید. پس لازم است که قبل از آغاز ماه رجب، محاسبهٔ دقیقی داشته باشیم و نقطهٔ ضعف اصلی خود را در مقابل شیطان پیدا کنیم؛ به این ترتیب که عیوبی که احساس می‌کنیم آسیب‌پذیری اصلی ما از آنجاست شناسایی نماییم؛ مثلاً کسی ممکن است در برابر شهوت شکم ضعیف است و ناخواسته پرخوری یا بدخوری می‌کند و در نتیجه توفیق روزه و یا برخی اعمال عبادی، از جمله نماز شب را پیدا نمی‌کند، دیگری در برابر عصبانیت و غضب ضعیف است، کسی ممکن است در موقعیت‌های خاصّی عصبانی شود، مثلاً شخصی در حال رانندگی زود عصبانی می‌شود. مهم در این مسئله آن است که در یافتن نقاط ضعف اخلاقی خود به طور کاربردی دقیق شویم؛ دقیقاً جاهایی را که می‌دانیم و تجربه کرده‌ایم که معمولاً در آن موقعیت‌ها شیطان ما را زمین می‌زند، محاسبهٔ دقیقی انجام دهیم و آن‌ها را پیدا کنیم.

این وصیت مرحوم استاد سعادت‌پرور بود که تلاش کنیم در ماه رجب، بر خلاف جریان و مسیر این روزگار شنا کنیم؛ بیاییم قدری خود را خرج وجود خودمان کنیم. لذا لازم است که در میان زشتی‌ها و صفات ذمیمهٔ خود بررسی دقیق کرده و آن رذیله‌ای که فکر می‌کنیم بیشتر مزاحم است و توان مبارزه با آن را داریم، در نظر بگیریم و به طور جدّی با آن مقابله کنیم و مراقبهٔ خود را بر ترک آن صفت ذمیمه قرار دهیم و هر شب محاسبهٔ دقیقی نسبت به آن وصف داشته باشیم.

تجربه نشان داده شیطان در روزهای آخر ماه‌های عزیز، حملات بیشتری دارد و تلاش می‌کند تا همهٔ زحمات انسان را یک‌باره با یک گناه یا عصبانیت و یا رفتار زشت ناگهان از بین ببرد؛ چنان‌که استاد می فرمود: «گاهی یک عصبانیت، بیست سال انسان را به عقب می‌اندازد.» از همین رو لازم است که سالک به تناسبی که در این سه ماه پیش می‌رود، مراقبهٔ خود را نیز بیشتر و دقیق‌تر بنماید تا از مهالک شیطان در امان باشد.

توجه به نمازهای یومیه و اهتمام به حال و حضور قلب در آن، مهم‌تر از هر عمل عبادی دیگر است. به تعبیر مرحوم شیخ حسنعلی نخودکی، اگر ابتدا نماز یومیه‌مان را درست کنیم، آن چنان تلألؤ و نورانیتی در زندگی انسان ایجاد می‌شود که انسان را برای نماز شب بیدار می‌کنند و خداوند باب توفیقات دیگر را برای او باز می‌نماید! مرحوم آیت‌الله بهجت از استادشان سید علی آقای قاضی نقل می‌نمود که: «اگر کسی نماز واجبش را اول وقت بخواند و به مقامات عالیه نرسد، مرا لعن کند!» در وصیت‌نامهٔ کوتاه آن مرد الهی نیز، اوّلین مطلبی که بدان دستور داده شده، اهتمام به نماز است: «اما وصیـت‌های دیگـر، عمـدهٔ آن‌ها نمـاز است. نمـاز را بازاری نکـنیـد، اول وقت به جا بیـاورید، با خضوع و خشوع! اگر نماز را تحفظ کردید، همه چیزتان محـفوظ می‌ماند، و تسبیح صدّیقهٔ کبری سلام الله علیها و آیت‌الکرسی در تعقیب نماز ترک نشـود...»

بر همین مبنا است که اهل معنا از بدو ورود به ماه رجب، خود را آمادهٔ ورود به ماه شعبان و سپس ماه مبارک رمضان می‌نمودند و البته این همه، مقدّمه‌ای برای درک لیالی قدر است.