بریده‌هایی از کتاب اسرار ماه رجب؛ ادب حضور (دفتر اول)

رسول اکرم (ص) در حدیثی قدسی می‌فرمایند: «هر کس که ولیی از اولیای مرا خوار بدارد، با من اعلام جنگ کرده است.»

دلیل نام‌گذاری ماه رجب «رجب» در لغت به معنای بزرگداشت امری است و «ترجیب» یعنی تعظیم. وجه تسمیهٔ این ماه به رجب، آن بود که قبل از اسلام و در میان اعراب جاهلی نیز مورد تعظیم و احترام بوده و جنگ و خون‌ریزی را به احترام این ماه رها می‌کردند. یکی دیگر از اسامی ماه رجب «اصبّ» است. «صبّ الماء» یعنی آب با شدّت از بلندی بر چیزی فرود آید. از آن‌جا که در ماه رجب رحمت الهی با شدّت و وسعت بر امّت اسلام نازل می‌شود، این ماه را بدین اسم نامیدند؛ چنان‌که این معنا در روایت مشهور «ملک داعی» نیز قابل مشاهده است.

توجه به نمازهای یومیه و اهتمام به حال و حضور قلب در آن، مهم‌تر از هر عمل عبادی دیگر است. به تعبیر مرحوم شیخ حسنعلی نخودکی، اگر ابتدا نماز یومیه‌مان را درست کنیم، آن چنان تلألؤ و نورانیتی در زندگی انسان ایجاد می‌شود که انسان را برای نماز شب بیدار می‌کنند و خداوند باب توفیقات دیگر را برای او باز می‌نماید!

ارزشمندترین کار در ماه رجب؛ اهتمام به نمازهای یومیه اهتمام به نمازهای یومیه؛ مهم‌تر از خواندن نماز شب

زبان حال ما در ایام ارجمندی چون رجب، که با ظرفیت ناچیزمان قادر به درک عظمت آن نیستیم، باید این باشد که اگر عزیز مصر نیستیم تا بتوانیم یوسف (ع) را بخریم، لااقل مثل آن پیرزنی باشیم که در صف خریداران یوسف (ع) ایستاد؛ تا صرفاً تماشاچی آن جمال زیبا نباشد! بیایید ما هم در این ماه رجب همّتی کنیم تا لااقل در صف رجبیون قرارمان دهند!

اولیای الهی برای درک لیلة‌القدرِ ماه رمضان، از شب اول ماه رجب دورخیز می‌کردند.

مسائل راه آخرت آموختنی نیست؛ بلکه نوشیدنی است؛ تضرع و ابتهال از درد و سوز دل برمی‌خیزد. درد پیدا کن آن خود تضرع و ابتهال می‌آورد.

«اما نماز شب، پس هیچ چاره و گریزی برای مؤمنین از آن نیست، و تعجب از کسی است که می‌خواهد به کمال دست یابد، در حالی که برای نماز شب قیام نمی‌کند. و ما نشنیدیم که احدی بتواند به آن مقامات دست یابد، مگر به وسیلهٔ نماز شب.»

آیت‌الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی از استادش آخوند ملا حسینقلی همدانی چنین نقل می‌کند: «شیخ و پیشوای من در علوم حقّه برایم حکایت نمود که از طالبان آخرت، احدی به مقامی از مقامات دینی نرسید، مگر آنان که اهل تهجّد و شب‌زنده‌داری بودند.»

امام عسکری (ع) دربارهٔ سلوک الی الله می فرمایند: «به راستی که وصول و بار یافتن به محضر خداوند- عزّ و جلّ- سفری است که جز با سوار شدن بر مرکب شب (و بیداری و انجام عبادات در آن) نمی‌توان بدان رسید.»

اهل معنا از بدو ورود به ماه رجب، خود را آمادهٔ ورود به ماه شعبان و سپس ماه مبارک رمضان می‌نمودند و البته این همه، مقدّمه‌ای برای درک لیالی قدر است.

در روایات آمده که رجب «ماه امیرالمؤمنین (ع)» است، همچنین شعبان ماه رسول اکرم (ص) ذکر شده، لذا گویی رجب باب ورود به ماه شعبان، یعنی ماه ولایت است. از همین روست که اغلب اذکار ماه رجب یا اذکار استغفاری است که بنده را آمادهٔ دریافت حکمت می‌نماید و یا اذکار توحیدی است. زیرا هر کس از در ولایت وارد شود، می‌تواند به شهر حکمت وارد شود. و حکمت، چنان‌که اشاره شد، علوم ناب توحیدی است

علاوه بر این باید توجه نمود که مراتب طهارت یک‌باره حاصل نمی‌شود.

اگر در ماه رجب چنین توصیه‌ای به اهل علم می‌کنند، برای غیر اهل علم، یعنی جماعت کاسب، جماعت خانه‌دار و دیگران، تکلیف روشن است. بنابراین هیچ حجتّی برای کسی وجود ندارد که بگوید من وقت نکردم در ماه رجب دعای رجبیه بخوانم، نماز بخوانم و یا کارهای مختلف انجام دهم.

و ایمان در کنار علم است که به انسان درجه می‌دهد: «یرْفَعِ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکمْ وَ الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ» و الّا ایمان بدون علم و علم بدون خشوع و خضوع فایده‌ای ندارد.

مرحوم میرزا جواد آقا می‌فرماید: «از دیگر مراقبتها در این ماه این است که سالک بداند... سه ماه رجب، شعبان و رمضان ماه عبادت است. بنابراین سزاوار است طالبان علم در آن ماه‌ها عبادت را مقدم بر تحصیل علم نمایند؛ گر چه تحصیل علم نیز از برترین عبادتهاست.» این فرمایش میرزا جواد آقا بدین معناست که هرچند طلب علم برای همه واجب است و برای اهل علم از اوجب واجبات، ولی حتی بر اهل علم لازم است که در ماه رجب مقداری از این امور کم کنند و بیشتر به عبادت بپردازند. زیرا ثمرهٔ تحصیل علم که «معرفت» است، باید در عبادت ظاهر شود. و اگر کسی علمی را بخواند و محصول آن خضوع و خشوع در ظاهر و باطن نباشد، این علم حقیقی نیست

قبل از هر چیز، آنچه که بر ما واجب و لازم است، توبه ایست که دارای شرایط لازمه و نمازهای معلومه است. و پس از توبه، واجب‌ترین چیز بر ما پرهیز از گناهان صغیره و کبیره است؛ تا جایی که توان و قدرت و استطاعت داریم.

و نیز خود را وادار به محاسبه و معاتبه و معاقبه به آن چیزی که شایسته و سزاوار است نمایید. پس به راستی هر کسی که در صدد متذکر شدن به ذکر حقّ و در مقام خشیت از ذات اقدس حضرت حقّ متعال بوده باشد، می‌تواند از راه مراقبه و محاسبه و معاتبه و معاقبه متذکر گردد. پس از این مرحله، با دل‌های خود به خداوند روی آورده، بیماری‌های گناهانتان را معالجه و مداوا نمایید و به وسیلهٔ استغفار، بزرگی و سنگینی عیوب خود را کاهش دهید. و بپرهیزید از اینکه حریم الهی را بشکنید و پرده‌های حجاب را بالا زده، حرمت حرم را هتک نمایید. زیرا به راستی چنین شخصی در نظام تکوین بی‌آبرو و مهتوک است، گرچه خداوند کریم از روی کرمش، به حسب ظاهر آبروی او را حفظ نماید؛ و همین جزای اوست و نیازی به مجازات پروردگار ندارد...»

در این ماه‌ها هم که قرقگاه زمانی محسوب می‌شود چنین است و باید با هشیاری و مواظبت در آن وارد شد، و به همان نحو که در قرقگاه مکانی که حرم است، انسان به کعبه نزدیک می‌شود، در این ماه‌ها هم که قرقگاه زمانی است، انسان به مقام قرب خداوند می‌رسد. پس چقدر نعمت‌های پروردگار بر ما بزرگ و تمام است؟! و او هرگونه نعمتی را بر ما تمام نموده است.

بندگان در این ماه در حریم امن پادشاهی مقتدر قرار دارند که اجازه نمی‌دهد شیاطین و دشمنان بر آنان یورش ببرند. بنابراین بر ما لازم است که اوّلاً بکوشیم از این حرم امن الهی حداکثر بهره را در کسب کمال ببریم؛ که معلوم نیست اگر به خود واگذار شویم، تا چه مقدار بتوانیم از شرور دشمنان در امان باشیم. و از سوی دیگر، تلاش نماییم تا به گونه‌ای عمل کنیم که با خروج از این ماه، از درگاه مولی و حرم الهی رانده نشویم و همچنان در تحت ولایت مولای خود باقی بمانیم.