بریده‌هایی از کتاب اسرار ماه رجب؛ ادب حضور (دفتر اول)

آیت‌الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی از استادش آخوند ملا حسینقلی همدانی چنین نقل می‌کند: «شیخ و پیشوای من در علوم حقّه برایم حکایت نمود که از طالبان آخرت، احدی به مقامی از مقامات دینی نرسید، مگر آنان که اهل تهجّد و شب‌زنده‌داری بودند.»

با زیارت امین الله توسّل پیدا کنیم خیلی خوب است؛

تلطیف عمل مهم‌تر از تکثیر در عمل است

«ای اباذر، خداوند تبارک و تعالی به صورت‌ها و اموال و سخنانی که به زبان می‌رانید نمی‌نگرد؛ بلکه به قلب‌ها و اعمالتان نگاه می‌کند. ای اباذر، تقوا در اینجاست! تقوا در اینجاست! و حضرت به سینهٔ مبارکش اشاره فرمود.»

چگونه است که برای خوردن غذا و آبی که به فرض مسمومیت ممکن است مدتی ما را بیمار کند و فقط چند ساعت یا حداکثر چند روز آزارمان می دهد، بوّاب می‌گذاریم و آب و غذای آلوده نمی‌خوریم، اما بوّاب قلب‌مان نیستیم؟!

«بعضی از مشایخ ما -اطال الله عمره- می‌فرمودند که عزم جوهرهٔ انسانیت و میزان امتیاز انسان است. و تفاوت درجات انسان، به تفاوت درجات عزم اوست. و عزمی که مناسب با این مقام است، عبارت است از بناگذاری و تصمیم بر ترک معاصی و فعل واجبات...»

و بعد می‌فرماید: «وَ جَعَلْتُ هَذَا الشَّهْرَ...»: و من این ماه را ریسمانی بین خودم و بندگان خاصّم قرار دادم؛ هر کس به این ریسمان چنگ بزند، بداند که به من متصل می‌شود.

شب خیز که عاشقان به شب راز کنند گِرد در و بام دوست پرواز کنند هر جا که دری بود به شب بر بندند الا در دوست را که شب باز کنند

رسول اکرم (ص) در حدیثی قدسی می‌فرمایند: «هر کس که ولیی از اولیای مرا خوار بدارد، با من اعلام جنگ کرده است.»

ملاک پیشرفت در مسائل معنوی، حال خوش و میزان حضور قلب در نماز است. مرحوم آیت‌الله بهجت می‌فرمود: «اگر بدانیم اصلاح امور انسان به اصلاح عبادت، و در رأس آنها نماز است، که به واسطهٔ خضوع و خشوع و آن هم به اعراض از لغو محقّق می‌شود، کار تمام است!»

لذا بهترین و اوّلین و اصلی‌ترین دستور سلوکی در ایام ماه رجب، اصلاح امر نماز است. و هرکس در هر مرتبه از مراقبه و حضور قلب در فرائض یومیه است، بنا بگذارد که یک قدم به جلو بردارد؛

ارزشمندترین کار در ماه رجب؛ اهتمام به نمازهای یومیه اهتمام به نمازهای یومیه؛ مهم‌تر از خواندن نماز شب توجه به نمازهای یومیه و اهتمام به حال و حضور قلب در آن، مهم‌تر از هر عمل عبادی دیگر است. به تعبیر مرحوم شیخ حسنعلی نخودکی، اگر ابتدا نماز یومیه‌مان را درست کنیم، آن چنان تلألؤ و نورانیتی در زندگی انسان ایجاد می‌شود که انسان را برای نماز شب بیدار می‌کنند و خداوند باب توفیقات دیگر را برای او باز می‌نماید!

شب اوّل ماه رجب یکی از چهار شب سال است که احیای آن توصیه شده و روز اوّل آن نیز به روزه ممتاز است.

شست و شویی کن و آنگه به خرابات خرام تا نگردد ز تو این دیرِ خراب، آلوده پاک و صافی شو و از چاه طبیعت به درآی که صفایی ندهد، آبِ تراب آلوده

شب خیز که عاشقان به شب راز کنند گِرد در و بام دوست پرواز کنند هر جا که دری بود به شب بر بندند الا در دوست را که شب باز کنند

شیطان در اوایل راه، ما را عددی حساب نمی‌کند، لذا معمولاً سربازان ضعیفش را می‌فرستد؛ او اصلاً ارزشی برای افراد عادی قائل نیست تا به خود زحمت دهد و وارد میدان شود. به تناسب این‌که انسان در ماه رجب و شعبان جلو می‌آید، او سربازان قوی‌تر خود را می‌فرستد و هنگامی که آن‌ها شکست خوردند، بالاخره خود وارد میدان می‌شود؛ شیطان وقتی زمین بخورد، یعنی کفر زمین خورده است. لذا اگر در معرکه‌ای در مقابل یکی از جنود شیطان پیروز شدیم، نباید مغرور شویم؛ بدانیم که یکی از سربازان ضعیف او را زمین زده‌ایم، منتظر سرباز بعدی باشیم، منتظر پاتک دشمن باشیم. لذا واجب است که همیشه در حال مراقبه باشیم.

نکتهٔ دیگر آن‌که تجربه نشان داده شیطان در روزهای آخر ماه‌های عزیز، حملات بیشتری دارد و تلاش می‌کند تا همهٔ زحمات انسان را یک‌باره با یک گناه یا عصبانیت و یا رفتار زشت ناگهان از بین ببرد؛ چنان‌که استاد می فرمود: «گاهی یک عصبانیت، بیست سال انسان را به عقب می‌اندازد.» از همین رو لازم است که سالک به تناسبی که در این سه ماه پیش می‌رود، مراقبهٔ خود را نیز بیشتر و دقیق‌تر بنماید تا از مهالک شیطان در امان باشد.

چون کنترل خواطر در ابتدا سخت است، باید کار را از کم آغاز کرد، مثلاً تمرین حضور قلب را از نماز صبح و حتّی بخشی از آن مانند قرائت سورهٔ حمد شروع کرد و سپس توسعه داد. این‌که گفته می‌شود از نماز صبح شروع شود به این دلیل است که نماز صبح بعد از استراحت شبانه است و روح آرام گرفته و خواطر شیطانی در نماز صبح کمتر به انسان حمله می‌کند، ولی در بقیهٔ نمازهای یومیه، حمله‌ها شدیدتر است. لذا کنترل خواطر نفسانی در نماز صبح راحت‌تر است. اگر این کار هم میسر نیست، این تمرین را در نماز نافلهٔ صبح انجام دهیم، به این ترتیب که در حال نماز به معانی کلماتی که می‌گوییم توجه داشته باشیم؛ گویی در حال بازگو کردن مطلبی نزد بزرگی هستیم.

حضور قلب دارای مراتبی است. در ابتدا باید بنا را بر این بگذاریم که در میان نمازهای یومیه، فقط یک نماز دو رکعتی صبح را با حضور قلب بخوانیم و اگر به این هم قادر نیستیم، به کمتر اکتفا کنیم. پس بیایید از ابتدای ماه رجب به طور جدی تصمیم بگیریم که این اتفاق بیفتد؛ یعنی اگر موفق نشدیم خود را تنبیه کنیم.

اگر کسی مراقبه‌اش درست نباشد، نه ذکرش فایده دارد، نه نماز و نه روزه‌اش.