بریده‌هایی از کتاب آداب نماز

امام رضا (ع) درباره آداب نماز فرمودند: "وقتی می‌خواهی به نماز بایستی… نماز را با حالت سکون و وقار به‌پادار و حالت خشوع و خضوع در تو باشد…؛ در حالتی که امیدوار (به رحمت الهی) و بیمناک (از عذاب او) باشی… و حالت ترس و جزع در تو آشکار باشد و در همان حال به خدایت شوق و رغبت داشته باش…"

درباره امام حسن مجتبی (ع) روایت شده که پس از تمام شدن وضو، رنگ رخسارش تغییر می‌کرد و وقتی علت را می‌پرسیدند، می‌فرمود: برای کسی که می‌خواهد برصاحب عرش وارد شود، سزاوار است رنگش تغییر کند! درباره امام سجاد (ع) روایت شده که هنگام وضو رنگش به زردی می‌گرایید و چون خانواده‌اش می‌پرسیدند این چه حالتی است که بر شما عارض می‌شود، می‌فرمود: آیا می‌دانید درمقابل چه کسی می‌خواهم بایستم؟! امام صادق (ع) فرمود: حضرت سجاد (ع) هنگامی که برای نماز برمی‌خاست، رنگش تغییر می‌کرد و چون به سجده می‌رفت، سر برنمی‌داشت تا عرق از بدن مبارکش جاری می‌شد!

پیامبر (ص) در ضرورت تفهم در نماز به اباذر می‌فرمایند: "یا أَبَا ذَرٍّ رَکعَتَانِ مُقْتَصَدَتَانِ فِی تَفَکرٍ خَیرٌ مِنْ قِیامِ لَیلَةٍ وَ الْقَلْبُ سَاه"؛ دو رکعت نماز همراه با تفکر و حضور قلب ارزشمندتر از یک شب زنده داری با دل سرگردان و بدون توجه است.

روح نماز، نیت خالص و حضور قلب اصلی‌ترین بخش و رکن اصلی نماز است.

امام صادق (ع) می‌فرماید: "عَلَیکمْ بِحُسْنِ الصَّلَاةِ وَ اعْمَلُوا لِآخِرَتِکمْ وَ اخْتَارُوا لِأَنْفُسِکمْ فَإِنَّ الرَّجُلَ قَدْ یکونُ کیساً فِی أَمْرِ الدُّنْیا فَیقَالُ مَا أَکیسَ فُلَاناً وَ إِنَّمَا الْکیسُ کیسُ الْآخِرَة"؛ برشما باد که نماز را خوب بر پا دارید و برای آخرتتان عمل نمایید و برای خودتان انتخاب کنید؛ زیرا شخص گاهی در امور دنیایی زرنگ است و می‌گویند چقدر فلانی زرنگ است؛ در حالی که زرنگ واقعی کسی است که به فکرآخرتش باشد.

آداب باطنی نماز که با روح آن ارتباط دارد، عبارت‌است از: اخلاص، حضور قلب، تفهم، تعظیم مقام پروردگار، خوف و رجا و شرم‌ساری در مقابل پروردگار

نماز به میهمانی خدا رفتن و تحفه‌ای است که تقدیم حضرت دوست می‌کنیم

انسان در وقت ذکر باید مانند کسی باشد که کلمات را در دهان طفل می‌گذارد و به او تلقین می‌کند تا آن طفل کلمه‌ها را به زبان آورد. همین گونه باید ذکر را با زبان بگوییم و به قلب تلقین کنیم و تا وقتی که مشغول تعلیم قلب هستیم، ظاهر به باطن کمک می‌کند و همین‌که زبان طفل قلب باز شد، از باطن به ظاهر مدد می‌شود؛ همان طورکه در تلقین طفل نیز چنین است؛ یعنی تا وقتی معلم می‌کوشد که کلام را به دهان طفل بگذارد، او را مدد می‌کند و وقتی که طفل کلام را به زبان اجرا می‌کند، نشاطی در معلم ایجاد می‌شود که خستگی او را برطرف می‌کند. پس در ابتدا از سوی معلم به طفل مدد می‌شود و در انتها از طفل به معلم کمک می‌شود. بنابراین، اگر انسان مدتی مواظبت کند و در نماز و اذکار و ادعیه به همین ترتیب ذکر را به قلب تلقین کند، البته این تذکر برای نفس عادی می‌شود و حضورقلب درعبادت به یک امر طبیعی و عادی تبدیل می‌گردد.

ما که می‌خواهیم نماز را به محضر عالی خدای عزیز بزرگ تقدیم کنیم، شایسته است که بکوشیم هدیه‌ای کامل و موزون بیاراییم، نه پیشکشی ناقص که سبب شرمساری و پشیمانی است

عایشه همسر پیامبر خدا (ص) می‌گوید: رسول خدا (ص) با ما سخن می‌گفت و ما نیز با او سخن می‌گفتیم، ولی همین که وقت نماز فرا می‌رسید، گویا ما را نمی‌شناخت و ما نیز او را نمی‌شناختیم.

این خود از راه‌های به دست آوردن حضور قلب است که فکرکند شاید این آخرین نماز من باشد و دیگر مهلت مناجات و راز و نیاز با خالق بی‌نیاز را نیابم.

در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود: "فِی التَّوْرَاةِ مَکتُوبٌ یا ابْنَ آدَمَ تَفَرَّغْ لِعِبَادَتِی أَمْلَأْ قَلْبَک غِنًی وَ لَا أَکلِک إِلَی طَلَبِک وَ عَلَی أَنْ أَسُدَّ فَاقَتَک وَ أَمْلَأَ قَلْبَک خَوْفاً مِنِّی وَ إِنْ لَا تَفَرَّغْ لِعِبَادَتِی أَمْلَأْ قَلْبَک شُغُلًا بِالدُّنْیا ثُمَّ لَا أَسُدَّ فَاقَتَک وَ أَکلِک إِلَی طَلَبِک"؛ در تورات نوشته شده است: ای پسر آدم! برای عبادت من فارغ شو تا قلب تو را از بی‌نیازی پر سازم و تو را به طلب خویش وانگذارم. بر من است که راه نیاز تو را ببندم و دلت را از خوف خودم پر کنم و اگر برای عبادتم فارغ نشوی، دلت را از اشتغال به دنیا پرکنم و فقر و نیازمندی تو را نبندم و تو را به طلب خودت واگذارم.

انسان در وقت ذکر باید مانند کسی باشد که کلمات را در دهان طفل می‌گذارد و به او تلقین می‌کند تا آن طفل کلمه‌ها را به زبان آورد.

ام باقر (ع) فرمود: "وقتی برای نماز به پاخاستی، بر تو باد به توجه و حضور قلب؛ زیرا نصیب تو از نماز، فقط به مقدار توجه قلبی توست. هرگز در نماز با دست خود و سر و صورتت بازی نکن، و در دل سخنی مگو و خمیازه نکش".