بریده‌هایی از کتاب جامعه شناسی چشم‌ و هم چشمی

مهاجرت‌های اخیر، محدود به مهاجرت‌های قانونی نیست و بخشی از مهاجران، به‌ویژه آن دسته که توانایی مالی اندکی دارند و فاقد تخصص هستند، به‌صورت غیرقانونی اقدام به مهاجرت می‌کنند که موجب مشکلات عدیده‌ای چه در جریان مهاجرت و چه در کشور مقصد برایشان می‌شود. این‌گونه مهاجرت‌ها را می‌توان به مهاجرت ناشی از چشم‌وهم‌چشمی تعبیر نمود. مهاجرتی رؤیاگونه به تصور رسیدن به یک «اتوپیا» یا «مدینۀ فاضله»

«نیاز امروز جامعه، مدرک نیست، بلکه ما نیازمند دانشمندانی عمل‌گرا و مطالعه‌محور هستیم، که علم روز دنیا را بیاموزند و آن را همچون لباسی بر قامت فرهنگ و جامعه بدوزند و ما را از این عریانی‌ای که گرفتارش هستیم نجات دهند.

در ایران به‌خصوص در سال‌های اخیر وضع کاملاً متفاوت است،‌ انگار رسالت افراد آن است که تا دکتری ادامه تحصیل دهند با این تفاوت که نه نگرانی و دغدغه‌ای برای تولید علم و کسب مهارت‌های تخصصی دارند و نه افزایش دانش و خلاقیت و گویی فقط در پی دستیابی به یک عنوان یا لقب هستند.

سالانه نزدیک به صد هزار عمل بینی در کشور انجام می‌شود و مبلغی که بابت آن پرداخت می‌گردد بیش از دویست میلیارد تومان است.

اکنون به هر طرف که نگاه می‌کنی بینی‌های کشیده و سر بالا، گونه‌ها و لب‌های برجسته می‌بینی، انگار یک بیماری همه‌گیر بر صورتک‌های این نمایش انسانی سایه افکنده است. این جامعۀ هم‌شکل را می‌توان به برخی بیماری‌های خاص تشبیه کرد که در آن بیماران به دلیل اختلالات ژنتیکی بسیار شبیه هم هستند. امری که نتیجۀ آن کم شدن تنوع در چهره‌هاست و تولد فرزندانی که دیگر شبیه مادر یا پدر خود نیستند.

«نیاز امروز جامعه، مدرک نیست، بلکه ما نیازمند دانشمندانی عمل‌گرا و مطالعه‌محور هستیم، که علم روز دنیا را بیاموزند و آن را همچون لباسی بر قامت فرهنگ و جامعه بدوزند و ما را از این عریانی‌ای که گرفتارش هستیم نجات دهند. کار کردن با مدرک دکترای بسیاری از رشته‌ها در شرکت‌های ایرانی مانند به دست داشتن ساعت رولکس برای کسی است که در پرداختن هزینۀ تخم‌مرغ شام خود هم دچار بحران است، یا شبیه مطالعه بر روی فناوری نانو، در کشوری که خط‌کش‌ها در ابعاد سانتی‌متر هم درست اندازه نمی‌گیرند

تقریباً دیگر جایی برای قدم زدن، تفریح و شنا باقی نمانده و تنها هرچند کیلومتر تابلویی نصب شده تحت عنوان طرح سالم‌سازی دریا بدون امکانات رفاهی که بخشی از ساحل را بی‌هیچ سلیقه‌ای محصور کرده‌اند و می‌تواند یادآور خزینه‌های حمام‌های عمومی سابق در صد سال گذشته باشد. به‌این‌ترتیب عرصه‌ها و چشم‌اندازهای عمومی که متعلق به تمام مردم ایران است در انحصار عده‌ای از مردم خاص و برخوردار از قدرت و ثروت درآمده است و ظاهراً باید چنین حکم شده باشد که فقط آن‌ها نیاز به استراحت و تفریح دارند

آنچه روشن است اینکه وضعیت مذکور سبب شده که در سالیان اخیر شهرها از مکانی برای تولید به مکانی برای مصرف تبدیل شوند. وجود مراکز خرید متعدد و بزرگ در شهرها که هر آنچه را خواسته باشید در آن می‌یابید، نشانگر این موضوع است.

در عصر حاضر که زنان هنوز در معرض نگاه‌های کنجکاو و خیرۀ دیگران‌اند و قضاوت در مورد آن‌ها بسیار بیشتر از مردان بر مبنای ظاهرشان صورت می‌گیرد، به‌ناچار آن‌ها به دنبال موازنۀ قدرت در مناسبات خانوادگی و اجتماعی خود بر پایۀ هویت بدنی هستند.

برندهایی که چنین هویت و شخصیتی را برای مشتری ایجاد می‌کنند، برندهای توصیف‌کننده شخصیت خریدار، محسوب می‌شوند. «در این هویت‌سازی اجتماعی برند، درحقیقت مشتری یا خریدار با انتخاب یک برند ویژه، از نظر شخصیتی جایگاهش نزد دوستان و آشنایان ارتقا یافته و فکر می‌کند که به دلیل داشتن آن برند، سایرین نگاه بهتر و متفاوتی به او خواهند داشت.

در نسل امروزی تحصیل‌کردگان نوعی بی‌انگیزگی و بی‌تفاوتی نسبت به مطالعه کاملاً مشهود است. انگار خواندن جزوات، کتاب‌ها و مقالات که وظیفۀ ذاتی آن‌هاست امری سخت و زجرآور است.

جامعه‌شناسان، علم و دانشگاه را نهادی اجتماعی با «فرهنگ مستقل» تصور می‌کنند که دارای ارزش‌ها و معیارهای خاص خود و نیز سبک زندگی و ساختار فرهنگی ویژه‌ای است. اما امروزه این فرهنگ مستقل با توجه به گسترش کمّی و پُرشتاب دانشگاه درنتیجه تقاضای زیاد اجتماعی تحت‌الشعاع قرار گرفته و مهم‌ترین آسیبی که به آن وارد شده مسئله کیفیت دانشگاه است. آنچه این کیفیت را تحت تأثیر قرار داده، شور و انگیزه ورود به دانشگاه در افراد بدون توجه به هدف اصلی آموزش و صرفاً برای اخذ مدرک است. این امر موجب تطبیق دیرهنگام و بسیار ضعیف دانشجوها بافرهنگ دانشگاهی و درنتیجه تولید علم می‌گردد که رسالت عمدۀ دانشگاه است.

اکنون وقت آن است که دختران و زنان ایرانی که زمینۀ حضورشان در اجتماع و کسب دانش و تحصیلات عالی در سال‌های اخیر بیشتر فراهم شده و به ارزش‌های ذاتی خود واقف شده‌اند، در زیبایی و ملاک‌های آن اندکی تجدیدنظر کرده و علاوه بر زیبایی، دیگر قابلیت‌ها و توانایی‌های خود را نیز به جامعه اثبات نمایند.

جراحی زیبایی یکی از الزامات مورد توجه زنانِ متعلق به طبقات مختلف اجتماعی برای تصاحب چیزی ازدست‌رفته در زندگی روزمره شده است. امری که باطن هر شخص را در ظاهر او جست‌وجو می‌کند.

باید یاد بگیریم چگونه بدن طبیعی می‌تواند جذاب باشد. لازم نیست با لبی حجیم، سینه‌هایی درشت یا صورتی پر از رنگ و لعاب، ویترین اغراق‌آمیز و مصنوعی از خود به نمایش بگذاریم تا دیگری را در چند لحظه مجذوب خود کنیم. جذابیت اتفاقاً چیزی کاملاً بکر و طبیعی است.

این پیکر و چهره‌تراشی‌ها با توجه به اینکه در اغلب موارد بسیار شبیه هم بوده و از الگویی واحد پیروی می‌کنند، جامعه‌ای از زنان با چهره‌های همگون و یکسان ساخته است. «درنتیجه به‌تدریج هر بدنی ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود را از دست می‌دهد و با همانندسازی افراطی به هیئتی شبیه بدن دیگران، درمی‌آید. در این دوره به وفور شاهد زنان و دخترانی هستیم که صورت، اندام، مو، رنگ، پوست، لبخند، نگاه و حرکاتشان شبیه یکدیگر است. این شبیه‌سازی‌ها بر مبنای کدهای زیبایی شکل گرفته که برساختۀ رسانه‌هاست. به‌این‌ترتیب ما دیگر برای درک زیبایی نیازی به تأمل، نظربازی، زمان و کشف نداریم. به محض دیدن چند کد زیبایی، حکمی صادر می‌کنیم که کسی زشت یا زیباست بی‌آنکه متوجه باشیم بخش بزرگی از احساسات و درک زیبایی ناشی از کشف تفاوت یک انسان با انسان دیگر و منحصربه‌فرد بودن اوست. چیزی نمی‌گذرد که چشم باز می‌کنیم و می‌بینیم اطرافمان پر از آدم‌هایی شبیه هم شده که سودای دیده شدن دارند، اما چشمی برای دیدن ندارند.

به‌عنوان مثال با گذشت زمان در یکصد سال اخیر «مدرنیته در کشورهای اروپایی سبب کاهش فاصلۀ طبقاتی در جامعه شده و در پی همین اتفاق، میزان مهریه نیز در این کشورها کمتر شده است، درصورتی‌که در کشورهایی نظیر هند این مسئله موجب افزایش فاصلۀ طبقاتی در بین خانواده‌ها و درنتیجه بالا رفتن مقدار مهریه گردیده است.» (Anderson, ۲۰۰۷) اما به‌طورکلی، توسعه اجتماعی و اقتصادی جامعه شرایطی را فراهم آورده که نیازها و توقعات، دختران و پسران جوان به‌صورت فزاینده‌ای رشد نماید و در پی آن درخواست‌های فراوان و حتی نادرست از همسر آینده ـ مانند آنکه داماد باید دارای منزل شخصی، اتومبیل لوکس و مدل بالا و کلیۀ امکانات رفاهی باشد ـ سیر صعودی یافته است. در برخی موارد حتی استانداردهایی از نظر تیپ، هیکل و قیافۀ همسر دلخواه نیز تعیین می‌گردد و به‌نوعی شاهد بازگشت به افسانۀ آمدن شاهزاده‌ای جوان با اسب سفید آرزوها هستیم. گاهی رفتار خانواده‌ها هم مزید بر علت می‌شود و به جای آنکه خانواده‌ها به‌طور منطقی با قضیه برخورد و زمینۀ ازدواجی آسان و ساده را فراهم کنند،

در دنیا عمده‌ترین دلیل نگهداری از حیوانات خانگی به‌عنوان مونس و همدم تنهایی افراد است، اما در ایران نگهداری از حیوانات خانگی تقلید و اقتباسی جعلی از آن نوع نگاه ویژه به حیوان است

. مطابق آمار، ایرانی‌ها پس از شهروندان روسیه و آلمان بیشترین مسافرت را به ترکیه دارند

ایران از میان حدود ۹۰ کشور دنیا، رتبۀ اول آمار مهاجرت نخبگان در کشورهای در حال توسعه یا توسعه‌یافته را داراست. «طبق این گزارش، سالانه حدود ۱۸۰ هزار ایرانی تحصیل‌کرده برای یافتن شغلی مناسب و زندگی بهتر راهی خارج از کشور می‌شوند که این تعداد مهاجرت معادل خروج سالانه ۵۰ میلیارد دلار ارز از کشور بوده و تقریباً برابر با درآمد سالانۀ حاصل از فروش نفت می‌باشد.»