بریده‌هایی از کتاب عدالت اجتماعی از منظر لیبرالیسم

اخلاقیاتی که هر فردی را از آزار دیگران، چه آزار مستقیم و چه آزار از طریق سد کردن راه او برای تعقیب آزادانه خیر خویش محافظت می‌کنند، اخلاقیاتی هستند که در آن واحد هم در دل او جای دارند و هم بیشترین نفع فرد در انتشار و تقویت آنها با کلام و عمل است... همین اخلاقیات هستند که در وهله نخست الزامات و تکالیف عدالت را شکل می‌دهند».

«عدالت نامی برای طبقه معینی از قواعد اخلاقی است که ربط نزدیک‌تری به ضروریات رفاه و سعادت انسانی دارند، بنابراین بیش از هر قاعده دیگر در هدایت زندگی حالت تکلیفی مطلق دارند، و مفهومی که دیدیم همان جوهر و همان ماهیت اندیشه عدالت را دارد، یعنی حقی که متعلق به فرد است، گواه و القا کننده این تکلیف الزام‌آورتر است».

اینکه چگونه به زندگیمان معنا می‌بخشیم، درک متفاوتی از مفهوم عدالت را باعث می‌شود. ما در معنا بخشیدن به زندگی ناگزیر به پذیرش مرکز ثقلی برای همسو کردن تمامی فعالیت‌ها و خواسته‌های خود هستیم. چیزی که به عنوان خیر برین تعریف می‌کنیم، ارزش یگانه‌ای است که تمامی ارزش‌های خوب ممکن را در خدمت خود می‌خواهد.

در آزمون عادلانه بودن یک رفتار، باید هر قضاوتی محدود به رفتار فرد معقول و قواعد تعمیم یافته متناظر با رفتار فردی باشد. در غیر این‌صورت عدالت یا بی‌عدالتی موضوعیتی نخواهد داشت. زمانی که به رفتار فرد با دیگران می‌پردازیم، نیازمند درک سازوکار شکل‌گیری نظام اجتماعی، چگونگی ساخت‌یافتگی آن و تعامل فرد با جمع هستیم.

در مفهوم خاص، عدالت را باید فقط محدود به رفتار موجود معقول و مختار دانست که یگانه معیار آزمون آن، انطباق هر رفتاری با قانون است.

چنانچه نظریه عدالت را برآمده از فلسفه اخلاق بدانیم، در این حالت از میان مصادیق متعدد بهروزی، سعادت و فضیلتی که هرکس به دنبال آن است،‌ تنها یک خیر برین، سهم و ارزش سایر اجزا را روشن کرده و مجموعه خیرهای دیگر را وسیله خود می‌سازد. بنابراین آزمون هر نظریه عدالتی را باید در راستی‌آزمایی آن خیر برین تعریف کرد.

در مفهومی عام کاری را عادلانه می‌دانیم که آن را درست بپنداریم و تشخیص درستی یک عمل نیز در حیطه اخلاق است. بر همین اساس تبیین مبانی معرفت‌شناختی عدالت از فلسفه اخلاق آغاز می‌شود.

با توجه به پیچیدگی تعیین حق، جامعه جهت حل منازعات و حل اختلافات بین افراد ناگزیر است به انصاف متوسل شود که دربردارنده قواعدی به‌مراتب انعطاف‌پذیرتر و گسترده‌تر از قواعد نظری است که در قالب قانون جهت اعمال حق عرضه می‌شود.

عدالت وضعیتی از تقسیم امتیازهای متعدد بین افراد بر اساس قواعد پذیرفته شده است. قواعدی که طی فرآیند آزمون و خطا جهت استفاده کارا از امکانات موجود خود را به اثبات رسانیده‌اند؛ اما استعلا یافتن این قواعد در قامت قانون به تعبیر کانت نیازمند حکم عقل است.

همه خواهان عدالت هستند زیرا عدالت از جمله قوای داوری عقل است که این امکان را فراهم می‌سازد تا نسبت به رفتار دیگران قضاوت کنیم.

مشاهده باخت کسانی که دوستشان می‌داریم باعث رنج‌مان می‌شود. حتی اگر گمان کنیم دیگران استحقاق برد را ندارند، همدردی با محرومان مجوزی برای زیر پا گذاشتن قواعد بازی ایجاد نمی‌کند