بریده‌هایی از کتاب فرهنگ‌ نامه حقوق بشر اسلامی (جلد سوم: اسلام و حقّ حریم خصوصی)

بقراط حکیم، که در حدود سه قرن قبل از میلاد مسیح می زیسته است،مقرّر کرده بود که دانش آموختگان رشته ی طب سوگند یاد کنند که اسرار بیماران خویش را محرمانه نگهدارند.

در احکام شریعت اسلام به صاحب منزل این حق داده شده است تا هرگاه کسی در جهت تجسّس از درون منزل او تلاش نماید، او را از این اقدام منع کند و چنانچه جاسوس رفع مزاحمت نکند و به تجسس خویش ادامه دهد، صاحب منزل با پرتاب سنگ ریزه اوراازاین اقدام نامشروع بازدارد، واگر این اقدام منجربه مجروح شدن و یا حتی مرگ غیر عمدی جاسوس گردد، صاحب منزل از نظر مقرّرات شرعی ضامن محسوب نمی شود.

ممنوعیّت تجسّس در کلام الهی تصریح و تاکید گردیده است ، قرآن کریم خطاب به ایمان آورندگان چنین خطاب فرموده است: (یا ایها الذّین آمنوا....ولا تجسّسوا...). یعنی:(ای کسانیکه ایمان آورده اید، در امور دیگران تجسّس نکنید).قرآن کریم-سوره حجرات آیه ۱۲

تعریف اولیّه و ابتدایی حریم خصوصی عبارتست از: محدوده ای که به اعتبار مخصوص بودن آن، اوّلاً اشخاص بطور انحصاری و مستقل حق دارند شخصاً برای خود تصمیم بگیرند، ثانیاً دیگران اجازه برای حضور یا ورود به آنرا ندارند و صاحب حریم حق دارد تا در مقابل هر نوع مداخله در زندگی و امور خصوصی اش که از طریق ابزارهای فیزیکی یا عمومی سازی اطّلاعات شخصی او صورت پذیرد،مصون بماند و با هر گونه حضورنا خوانده و یا تعرّض دیگران در محدوده ی اختصاصی خویش، مقابله و دفاع نماید.

زمانی که قلعه ی مقدس حریم خصوصی شخص با تجاوز و ورود خودسرانه و نامشروع اشخاص دیگر یا حکومت مورد تعرّض قرار می گیرد، در واقع حیات او در معرض تهدید قرار گرفته است و باور انسان نسبت به حیات و زندگی با احساس ناامنی و تزلزل رنگ می بازد، به همین دلیل است که برخی عدم مصونیّت در حریم خصوصی شخص را با سلب حیات و انهدام بنای انسانیت او یکسان دانسته اند.

مفهوم اصطلاحی تجسّس آنست که شخص بدنبال کسب خبر و مطّلع گردیدن از اموری باشد که صاحبش سعی در کتمان و مخفی نگه داشتن آن از دیگران نموده و یا تمایلی به دسترسی دیگران به آن را ندارد، به شخصی که مبادرت به چنین اقدامی می نماید، «جاسوس» اطلاق می شود. واژه ی «تحسّس» نیز به مفهوم کسب خبر و مطّلع شدن از اخبار مربوط به دیگران است. برخی تجسّس و تحسّس را مترادف یکدیگر دانسته اند و در مفهوم برای آنها فرقی قائل نیستند، ولی پاره ای وجه تمایزاین دو واژه را درآن می دانندکه درتجسّس، جاسوس بدنبال اخباری است که از او کتمان گردیده است، ولی در تحسّس کسب اطلاع از اخبار دیگران است، بدون اینکه کتمان در کار باشد.

شاید در بسیاری از موارد صاحبان حریم خصوصی بتوانند اجازه دسترسی و مداخله ی در حریم شخصی خود رابه دیگران بدهند، ولی آنجاکه امکان دسترسی و ورود دیگران به حریم خلوت اشخاص موجب اشاعه و گسترش فحشاء در جامعه گردد، این حق حتّی برای صاحب حریم نیز وجود ندارد.

علّت اساسی حساسیّت شریعت اسلام درمسئلۀ اشاعۀ فحشاء وپرده دری از اموردیگران، علاوه بر ضرورت عقلی و وجوب شرعی کتمان عیوب خویش از دیگران ومنع افشای لغزشها و اسراری که علنی ساختن آنها جائز و پسندیده نیست، آثار سوء اجتماعی مترتّب برهتک ستراشخاص است که موجب گسترش فحشاء و فساد اخلاقی در جامعه می گردد.

چالشی که همواره نظام حقوقی غرب در زمینه ی حقوق بشر باآن مواجه بوده است،وجود تزلزل در مبانی و عدم امکان تعیین قلمروی دقیق برای هر یک از حقوق شناخته شده ی بشری است که علّت اساسی آن فقدان وجود نظام ارزشی معینّی می باشد.

حتّی علنی کردن غیر عمدی اطّلاعات و اخبار صحیح و درستی که صاحب آن تمایل به دسترسی دیگران به آنرا ندارد نیز می تواند موجب خدشه دار شدن حیثیّت واعتباراجتماعی شخص گرددو خواسته یا ناخواسته حریم شخصی او مورد تجاوز قرار گیرد.

از دیدگاه دین اسلام ، در حوزه ی حریم خصوصی نحوه ی رفتار و عمل شخص را احکام شریعت الهی تعیین می کند و دولت یا حاکم اسلامی نقشی خاص در قلمروی این حوزه برعهده ندارند و تا آنجا که اعمال و کردار اشخاص بروز خارجی در جامعه نداشته باشد، دولت نیز حقّ ورود و مداخله در آنرا ندارد.

فقدان مفهوم دقیق و قاطع از حریم خصوصی به عنوان یکی از چالش های مهم نظام های حقوقی عصر حاضر تلقی می شود.