بریده‌هایی از کتاب بررسی چهره‌ی دیو و پری در افسانه‌‌های مازندران

حضور مار، چه واقعی و چه خیالی، همواره با زندگانی که مار صورت جامع و فعالِ آن محسوب می‌شود، مربوط است. از این رو، در بعضی تمدن‌ها، یک لغت برای مار و حیات وجود دارد. رنه گنون خاطرنشان می‌کند که در لغت عرب به مار «حیه» می‌گویند و به زندگی «حیات» و «الحی»، به معنای زندگانی‌بخش، اصل و مبدأ زندگی، و کسی است که جان می‌بخشد. (دوبوکور ۱۳۹۱: ۵۱) در اساطیر افریقا، مار نمادی از سلطنت است. مصریان بر این باور بودند که ازدواج با مار ـ خدا برای آن است که خدا بتواند وظیفۀ مهم خود را در رشد گیاهان و محصول و دام انجام دهد؛ زیرا در فصولی که بسیار مرطوب یا خشک است یا محصول خوب نیست، به مار روی می‌آورند. (فریزر

پری در رمزپردازی‌های اسطوره‌ایِ آب در اساطیر ایران و یونان و بین‌النهرین نقشی مستمر و آشکار دارد. در اساطیر بین‌النهرین «انسان دریایی» یا «ماهی ـ انسان»، که آن را کولولو می‌نامیدند، همان پری دریایی است که بالاتنه، سر، و بازویش انسان، و پایین پیکرش ماهی است و رابطه‌ای نزدیک با الهۀ آب (اِئا) و نقشی محافظتی ـ جادویی دارد. انسان دریایی در آثار برجامانده از دورۀ هخامنشیان و سلوکیان هم دیده می‌شود (ابراهیمی ۱۳۸۳: ۶۱۸). در اساطیر ارمنی هوشکا پاریک، پری‌های دریاییْ نیمی ماهی و نیمی زن هستند. آن‌ها را دختران دریا می‌دانند و فرض بر این است که این موجودات در ویرانه‌ها زندگی می‌کنند. بر اساس باورهای بومی، پاریک روح نیک مؤنث است و اغلب در هیئت زن ظاهر می‌شود. آن‌ها را پری‌های دریایی می‌دانند که معمولاً در مکان‌های زیبای طبیعت می‌رقصیدند

همان طور که در مباحث پیشین آوردیم، واژۀ دیو در اوستا به صورت Daēva-، در فارسی باستان Daiva‌، در پهلوی به صورت Dēv، و در فارسی دیو آمده است و معادل سانسکریت آن دِوَ Devá- از ریشۀ هند و اروپایی به معنی «فروغ و روشنایی» است که در لاتین به صورت دِئوس و در یونان باستان زئوس (نام خدای خدایان) آمده است. این واژه نزد مردمان هند و اروپایی به معنی خدای روشنی و با آسمان در ارتباط است. در زبان‌های هند و اروپایی، در فرانسوی با واژۀ Dieu و در انگلیسی با واژۀ Divine هم‌خانواده است؛ اولی به معنی «خدا» و دومی به معنایی «خدایی». واژۀ دیو نزد همۀ اقوام هند و اروپایی ـ به استثنای ایرانیان ـ معنی خدا را حفظ کرده است. البته، در زبان ارمنی نیز شاهد این تغییر هستیم. به زبان ارمنی آسمان نورانی و نورِ آسمانی در طی روز یک واژۀ واحد داشته است ـ البته با تغییراتی در حروف؛ یعنی Tiu (tiv) به معنی «خدا، روز، نورِ آسمانی در طی روز» و Di (K) به معنی «خدا، آسمان»،

کلمۀ مازندران بر منطقۀ اراضی پست ساحلی، که از دلتای سفیدرود تا جنوب خاوری بحر خزر امتداد دارد، اطلاق می‌گردید. سپس، این کلمه یعنی مازندران بر تمام نواحی کوهستانی و ساحلی اطلاق گردید و امروز دیگر اسم تبرستان استعمال نمی‌شود. (همان: ۳۹۴)

مازندران از معدود سرزمین‌هایی است که با وجود پیشینه‌ای کهن در پرده‌ای از ابهام فرورفته است. این نام در جهان اساطیر و همچنین در دنیای واقعی جایگاهی ممتاز و ویژه را به خود اختصاص داده است. به نظر می‌رسد تاریخ و فرهنگ مازندران و حتی نام آن، همانند جغرافیای طبیعی سرسختش، محافظه‌کار و مه‌آلود به نظر می‌رسد و در انبوه نظریات متفاوت پنهان شده است. مردم مازندران، بنا به شواهد تاریخی، دیرتر از مردم دیگر بخش‌های ایران به دین زرتشتی گرویدند. نامۀ تنسر از مهم‌ترین منابع تاریخی و دینی در این زمینه است که طبق آن می‌توان به شماری از واقعیات اجتماعی، سیاسی، و دینی ناگفته در آن زمان و این خطه پی برد. همچنین، بر اساس گواهی گای لسترنج، شرق‌شناس بریتانیایی، مازندران آخرین قسمت از ایران بوده است که به کیش مسلمانی درآمد و تا نیمۀ دوم قرن دوم هجری روی سکه‌هایی که در این منطقه ضرب می‌شد خط پهلوی نقش بود.