بریده‌هایی از کتاب بوطیقای فضا

در این‌جا، زمان و فضا تحت فرمان خیال‌اند، در این‌جا زمان گذشته از حال قوی‌تر است. جای‌دیگربودن، حافظِ این‌جابودن است. فضا، فضای وسیعِ همراه‌بودن است. اگر فیلسوفان راضی می‌شدند شعر بخوانند، چه بسیار می‌آموختند!

«در بیابان غسل سحرآمیز را پایان دهد، کاری که در عمق آب به غواص اجازه می‌دهد از قید و بندهای معمول زمان و مکان رها شود و زندگی را تبدیل به شعری درونی و پر از ابهام کند». دیوله در آخر کتاب نتیجه می‌گیرد: «رفتن در آب یا پرسه زدن در بیابان، برابر با دگرگونی فضاست.» و با تغییر فضا و حساسیت‌های معمول، آدمی با فضایی ارتباط می‌یابد که از دید روان‌شناسی در حال تحول است، «روح آدمی هرگز مهر و موم نمی‌ماند، نه در پهنای بیابان و نه در ژرفای دریا.»

او می‌داند هر تماس تازه‌ای با کیهان، وجود درون ما را تجدید می‌کند و هر کیهانی بر روی ما گشوده است. آن‌هم زمانی‌که ما خود را از قید و بند حساسیت‌های گذشته‌ها رها می‌کنیم. دیوله در آغاز کتاب به ما می‌گوید که می‌خواسته است.

برای بودلر، سرشت شاعرانه‌ی آدمی، آیینه‌ی بی‌کرانگی است؛ دقیق‌تر بگوییم، بی‌کرانگی با آدمی، به خودآگاهی می‌رسد. برای بودلر، آدمی وجود وسیع است. به عقیده‌ی من که در چند جا به اثبات آن پرداخته‌ام، در دنیای شاعرانه‌ی بودلر، کلمه‌ی وسیع واقعآ به دنیای عینیت‌ها تعلق ندارد.

آرام‌آرام بی‌کرانی، ارزش اولیه می‌شود؛ ارزشی اولیه و صمیمی. وقتی رویاپرداز به واقع لغت بی‌کرانه را تجربه می‌کند خود را از مراقبت، اندیشه و حتا رویا جدا می‌بیند. او دیگر اسیر تن سنگین خود نیست و نه زندانی وجود خویش

«حس می‌کردم از قدرت جاذبه آزاد شده‌ام. به کمک حافظه، توانسته‌ام به بی‌وزنی جذبه‌ای دست یابم که بر بلندی‌ها پدیدار می‌شود. ناخواسته برای خود حالت خرسندی انسانی را تصویر کردم که در چنگ رویای دور و در تنهایی مطلق گرفتار شده است. تنهایی با افقی بی‌کران و نورافشان، به دیگر سخن بی‌کرانی تنها در مقام خویش.»

کسی که ماده‌ی مخدر مصرف می‌کند، می‌بایست «میزان وسیعی از فراغت» را احساس کند تا از رویای آرام‌بخش خود بهره‌مند شود. «سکوت وسیع» طالب رویاپردازی است: «جهان چشم‌اندازهای وسیع و روشن را در برابر ما می‌گشاید.» برخی از رویاها بر روی بوم وسیع خاطره جا گرفته‌اند. در جای دیگر بودلر از مردمی سخن می‌گوید که: «شکار طرح‌های عظیمی» شده‌اند و اندیشه‌های وسیع، آن‌ها را در هم کوفته است.

اما بی‌کرانی در تنهایی ما آغاز می‌شود

یک‌بار در جایی خواندم که گوشه‌نشینی، بی‌آن‌که زیر لب ذکری را زمزمه کند، به ساعت شنی خود خیره شده بود. ناگهان صدایی گوش‌اش را پاره کرد؛ او ناگهان حادثه‌ی زمان را در ساعت شنی شنید. امروز تیک‌تاک ساعت‌ها آن‌قدر مکانیکی و نامنظم است که دیگر گوش‌ها چندان هوشیار نیستند.

اما ما در جهان خود فرصت عشق ورزیدن به اشیا را نداریم و نیز این‌که آن‌ها را در ابعاد کوچک‌شان از نزدیک ببینیم. تنها یک‌بار در زندگی‌ام خزه‌ی نورسی را دیدم که پا به هستی می‌گذاشت و بر دیوار پهن می‌شد. چه جوانی و نیرویی سطح دیوار را حرمت می‌بخشید!