بریده‌هایی از کتاب کلیدهای مقابله با اضطراب در کودکان و نوجوانان

ابتدا بیایید سه مطلب بسیار مهم این کتاب را مرور کنیم: ۱. اضطراب، ترس غیرواقع‌بینانه است. ۲. تنها راه غلبه‌کردن بر ترس، روبه‌رو شدن با آن است. ۳. اضطراب برای کودک زیان‌بخش است تا حدی که کودک را از انجام فعالیتهای متعارف و مناسب با سن خود در منزل، مدرسه و با کودکان همسن بازمی‌دارد.

در اینجا نکات مفید، در مورد رفتار مناسب با کودک حساس را برایتان خلاصه کرده‌ایم: ۱. نگرانی کودک را جدی بگیرید (او را مسخره نکنید و مسئله‌اش را کوچک نشمارید)، اما در ضمن نشان دهید که اطمینان دارید او می‌تواند شجاع باشد و بر اضطرابش غلبه کند. این مثبت‌ترین شیوه برخورد با کودکان مضطرب است. ۲. طبق سن کودک، مشخص کنید که از او چه انتظاری می‌رود و البته، نیازهای او را هم در نظر بگیرید. برای نمونه، اگر سایر کودکان در فعالیتهای پس از مدرسه شرکت می‌کنند، کودک مضطرب را هم باید به آن فعالیتها تشویق کنید، اما شاید بهتر باشد که یک‌باره در چند فعالیت شرکت نکند و یکی یکی پیش برود. ۳. برای آنکه کودک را برانگیزید با ترسهایش روبه‌رو شود، به او چند راه پیشنهاد کنید به صورتی که هر راهی که به شجاعت بیشتری نیاز دارد، پیامد بهتری داشته باشد. جر و بحث را کنار بگذارید. سعی نکنید کودک را قانع کنید و در ضمن، نکوشید که عامل دقیق اضطراب کودک را بیابید. بیشتر کودکان نمی‌توانند بگویند چرا مضطرب هستند و بیشتر آنها را به هیچ وجه نمی‌توان متقاعد کرد. معمولا تحسین، مثبت‌ترین پیامد است.

در مورد غذاخوردن، با کودک مشاجره نکنید. معمولا بگومگو مسئله را پیچیده‌تر می‌کند و در طولانی‌مدت باعث می‌شود که کودک در مورد تغذیه دچار اختلال شود. اغلب یکی از راههای آسان، برای جبران مواد غذایی کودکی که کم غذا می‌خورد، این است که تنقلات مغذی در همه جای منزل بگذارید.

ترسی که در نبودِ خطر حقیقی وجود دارد، اضطراب خوانده می‌شود. برای نمونه، ترسِ دست زدن به فلزِ داغِ اجاق، اگر قبلا یک بار دستتان سوخته باشد، مفید و واقع‌بینانه است، اما اضطراب از دست زدن به همه جای اجاق، غیرواقع‌بینانه و فلج‌کننده است و موجب می‌شود که همیشه برای غذاخوردن، به رستوران یا غذای حاضری متکی باشید. ممکن است سالها بعد، سوختگی خفیفی را که داشتید، از یاد ببرید، اما هنوز به طور مبهمی از نزدیک شدن به اجاق، احساس ناراحتی می‌کنید.

معمولا بهترین کار این است که یک رفتار مثبت را هدف قرار دهیم؛ زیرا تمرکز بیش از حد بر رفتار منفی، آن را تشدید می‌کند.

تغییر رفتار معمولا طبق الگوی «دوگام به پیش، یک گام به پس» جلو می‌رود. اگر می‌بینید فرزندتان چندروز یا حتی یک‌هفته، به سختی پیشرفت می‌کند، نومید نشوید. مهم این است که روند کلی در جهت پیشرفت باشد.

افرادی که چندان اهمیتی به حساسیت نمی‌دهند، معمولا افرادی متکی به نفس هستند که برایشان درک منطق راحت‌تر از درک عواطف است. این افراد معمولا روابط صمیمانه‌ای ندارند و برای آنها پذیرش آسیب‌پذیری خود و دیگران دشوار است. این‌جور اشخاص، معمولا از سازمان‌دهی خوبی برخوردارند، به‌راحتی حدود را تعیین می‌کنند و با مسائل کودکان برخوردی منطقی دارند. از طرفی، امکان دارد عواطف سایرین را خوب درک نکنند و ابراز همدلی برایشان دشوار باشد. اشخاصی که حساسیت را بزرگ می‌کنند، معمولا برای عواطف بیشتر ارزش قائل هستند تا منطق و اغلب به شدت درگیر روابط می‌شوند. آنها آسیب‌پذیری خود و دیگران را بیشتر از آنچه هست، می‌پندارند. این اشخاص توانایی خوبی برای درک عواطف دیگران و ابراز همدلی با آنان دارند. البته، ضعف آنها در این است که تحت تأثیر احساسات قضاوت می‌کنند و در نتیجه، رفتارشان متغیر و تعیین حدود برای کودکان، برایشان دشوار است. هیچ کدام از این دو حالتِ افراطی، مطلوب نیست.

هر چه کودکان در زمینه سازگاری موفق‌تر بشوند، اعتماد به نفس بیشتری پیدا می‌کنند. آنگاه به زندگی به چشم منطقه مین‌گذاری‌شده نگاه نمی‌کنند، بلکه زندگی برایشان ماجرای شگفت‌آوری می‌شود که باید آن را کشف کنند.

خلاصه اینکه برنامه حساسیت‌زدایی مطلوب، برای بیشتر کودکان مضطرب، شامل تماسهای روزانه قدم‌به‌قدم و قابل کنترل، برنامه‌ریزی سریع پس از به‌وجود آمدن ترس و هربار حداقل ۲۰ تا ۳۰ دقیقه ماندن در وضعیت هراس‌آور است. یک برنامه حساسیت‌زدایی نتیجه‌بخش، نیاز به آن دارد که کودک حداقل یک بار در هفته، با وضعیت هراس‌آور روبه‌رو شود.

وقتی تشخیص می‌دهید که رفتار کودکتان پیشرفت کرده است و آن را بیان می‌دارید، به کودکتان کمک می‌کنید که امیدوار باشد و به تلاش ادامه دهد. سعی کنید شکستها را ندیده بگیرید. کودکان هراسان، معمولا در برابر هر شکستی به خودشان خیلی سخت می‌گیرند و بنابراین، لزومی ندارد که پدر و مادر هم شکست را به رخشان بکشند.

مطلوب آن است که پدر و مادر، منطق و عواطف، هر دو را متناسب با شرایط به‌کار ببرند. آنها می‌توانند آسیب‌پذیری خود و فرزندشان را بدون بزرگ یا کوچک کردن، تشخیص دهند و در نتیجه، می‌توانند نسبتآ باثبات باشند و با کودک و عواطفش همدلی کنند. رفتار بیشتر مردم، در بین این دو حد است، اما تا حدودی حساسیت کودک را کوچک یا بزرگ می‌کنند. به‌ندرت پیش می‌آید که زن و شوهر، درست در یک نقطه از طیف قرار داشته باشند و در نتیجه، به‌سادگی ممکن است در ارتباط با فرزندِ مضطرب، دچار اختلاف بشوند. این نگرشها در نخستین تجربه‌هایی ریشه دارد که پدر و مادر کودک، با پدر و مادر خود، در کودکیشان داشته‌اند. کوچک یا بزرگ جلوه دادن اضطراب، در کودکان ۱۲ ماهه‌ای که از پدر و مادر خود جدا شده‌اند، مشاهده می‌شود. از آنجا که اشخاص حافظه روشنی از سنین خردسالی ندارند، اغلب متوجه نیستند که دچار پیش‌داوری هستند.

ترسی که در نبودِ خطر حقیقی وجود دارد، اضطراب خوانده می‌شود.

ترسی که در نبودِ خطر حقیقی وجود دارد، اضطراب خوانده می‌شود.

معمولا صحبت‌کردن و ابراز احساسات، به معنای توجه نشان‌دادن به رفتار نامطلوب و در نتیجه، تشدید آن است.

وقتی پدر و مادر به شدت می‌کوشند تا مبادا ترسهای فرزندشان را به زبان بیاورند، در واقع به کودک کمک می‌کنند تا با ترسهایش روبه‌رو نشود.

متأسفانه، آسوده‌بودن کار چندان ساده‌ای نیست. بیشتر افراد در وضعیتهای خاصی آرامش دارند (مانند درازکشیدن در ساحل دریا هنگام تعطیلات)، اما توانایی آسوده‌بودن در زندگی روزانه، چیزی است که باید آن را یاد گرفت و به تمرین نیاز دارد. آرامش هم مانند اضطراب، جنبه‌های جسمانی، روانی و عاطفی دارد.

واکنش جنگ یا گریز، بدن را برای وضعیتهای خطرناک آماده می‌کند. این واکنش، از طریق دستگاه عصبی سمپاتیک فعال می‌شود. نقطه مقابل این واکنش، دستگاه عصبی پاراسمپاتیک است که واکنش طبیعی آرام‌بخشی را در بدن به راه می‌اندازد.

وقتی مسئله‌ای ماندگار، مانع آن می‌شود که کودک در فعالیتهایی شرکت کند که برای کودکان همسن او لذت‌بخش است، درخواست کمک ضروری است.

در درازمدت، پدر یا مادر نمی‌تواند همیشه در کنار فرزندش باشد و او را حمایت و از هر فشاری حفظ کند. وانگهی، کودکی که همواره زیر چتر حمایت پدر و مادرش قرار دارد، نمی‌تواند در آینده، در جهان بزرگسالان خوب عمل کند. برای همین است که سازگاری، تا این حد اهمیت دارد.

اگر برخی کودکان را تشویق کنیم تا با ترسهایشان روبه‌رو شوند، در ضمنِ رشد، می‌توانند توانایی و مهارتهای مربوط به سازگاری را کسب کنند.

کودکانی که از ترسهایشان فرار می‌کنند، ممکن است به کلی زیر بار این ترسها فلج بشوند. اگر کودکان مدتی طولانی از فعالیتهای مناسب سنشان اجتناب کنند، امکان اینکه فراگیری بعضی مهارتهای ارزنده را از دست بدهند، وجود خواهد داشت. چنین کودکانی، به چند نفری که می‌توانند با آنها رابطه برقرار کنند (معمولا افراد خانواده)، روزبه‌روز بیشتر وابسته می‌شوند. این وابستگی روزافزون، موجب افزایش درگیریها و نزاعهای خانوادگی می‌شود و توانایی کودکان برای سازگاری با همسنها و محیط مدرسه و نیز عزت نفس آنان را کاهش می‌دهد. خوشبختانه، بیشتر کودکانِ مضطرب می‌توانند با رویارویی تدریجی با ترسهایشان، بر آنها غلبه کنند.

با در نظر گرفتن شرایط، واکنش نخست ناشی از ترس، یعنی واکنش جنگ یا گریز، در برابر گاز گرفته‌شدن توسط سگ کاملا معقول است. در حالی که پرهیز از شرایطی که فقط شباهت کمی به وضعیت اولیه دارد، واقع‌بینانه نیست. این پرهیزِ نامعقول، اضطراب را شکل می‌دهد و وقتی شدید بشود و بر کارهای روزمره تأثیر بگذارد، ترسِ بیمارگونه خوانده می‌شود.

پدر و مادرها اغلب می‌پرسند که آیا باید از کودک هراسان خود حمایت کنند یا او را به جلو هُل بدهند؟ روشن است که باید هر دو کار را انجام دهند.

متأسفانه، این تصور که «ابراز عواطف»، تمامی مسائل روانی را حل می‌کند، فقط یک خیال است.

نمونه‌سازی، به‌خصوص برای آن کودکانی مفید است که به‌هیچ‌وجه حاضر نیستند حتی با حساس‌ترین و مهربان‌ترین پدر و مادرها هم درباره ترسهایشان حرف بزنند.

افرادی که خوب از عهده مسائل زندگی بر می‌آیند، برخورد تجربی با زندگی دارند و وقتی وضعیتی برایشان ترسناک است، برای بررسی‌کردن واقعیت، از خود می‌پرسند: «آیا این ترس یا نگرانی، ناشی از خطری واقعی است یا به اضطراب مربوط می‌شود؟» اگر به طور قطع ندانند، مسئله را بیشتر بررسی می‌کنند. اگر ترسشان واقع‌بینانه باشد، اقدامی درباره آن انجام می‌دهند. اگر واقع‌بینانه نباشد، اضطراب خود را می‌پذیرند و با استفاده از گفت‌وگوی ذهنی سازگاری، آن را کاهش می‌دهند.

وقتی پدر و مادر به شدت می‌کوشند تا مبادا ترسهای فرزندشان را به زبان بیاورند، در واقع به کودک کمک می‌کنند تا با ترسهایش روبه‌رو نشود.