بریده‌هایی از کتاب خودآموز فلسفه

فلسفه به انسان کمک می‌کند که روشن‌تر و واضح‌تر فکر کرده و افکارش را دقیق‌تر بیازماید. به‌علاوه، بتواند با ابهام کمتری آنها را به دیگران منتقل نماید؛ که نتیجه آن گرفتن تصمیمهای بهتر در عرصه زندگی فردی و اجتماعی است. به‌عنوان مثال، با استفاده از فلسفه می‌توان به بی‌معنی و مهمل بودن برخی گزاره‌ها، به‌رغم ظاهر جذاب و فریبنده احتمالی، پی برد.

شاید در نگاه اول، فلسفه و مسائل فلسفی یک موضوع تفننی و حاشیه‌ای در زندگی به‌نظر برسد، اما واقعیت این است که درک رایج از این مسائل و نحوه پاسخ ما به پرسشهای فلسفی نه‌تنها بر کلیه شئون زندگی و پیشرفت جوامع و کیفیت زندگی افراد تأثیر مستقیم و فراوان دارد، بلکه شاید بتوان ادعا کرد که نحوه پاسخ هر فرد به این پرسشها مبین شخصیت و میزان خردورزی اوست.

از ویژگیهای این کتاب آن است که به‌رغم اختصار نسبی، عمده‌ترین مسائل فلسفه امروز، بی‌آنکه از عمق مفاهیم به‌طور جدی کاسته شده باشد، به زبانی نسبتآ ساده و قابل فهم، و با بی‌طرفی قابل توجه، در آن مطرح شده است.

دوازده سال پیش دوست عزیزم استاد گرانقدر زنده‌یاد دکتر سهراب علوی‌نیا در دانشگاه سوانزی انگلستان به من امانت داد. در آن هنگام او در دپارتمان فلسفه مشغول پژوهش بود و من در دوره پسادکتری در دانشکده عمران کار می‌کردم. همان‌گونه که او به‌درستی پیش‌بینی کرده بود، من هم این کتاب را بسیار جالب و هیجان‌انگیز یافتم و هر دو به این نتیجه رسیدیم که جای چنین کتابی در کشور عزیزمان خالی است.

دو سؤال بنیادی در فلسفه از این قرار است: ۱) ماهیت واقعیت چیست؟ جهانی که در آن زندگی می‌کنیم چه ساختاری دارد؟ این پرسشها در قلمرو متافیزیک هستند: سؤالهایی کلی و عمیق که در پشت انواع شواهدی نهفته است که علم به بررسی آن می‌پردازد. ۲) چه چیزی را با قطعیت می‌توان دانست؟ شواهد و مدارک بر چه اساسی محکم و مستدل تلقی می‌شوند؟ آیا حقیقت مطلق وجود دارد؟ در این موارد اصطلاح معرفت‌شناسی یا نظریه شناخت را به کار می‌برند.

، فلسفه زبان را روشن ساخته و به آزمون می‌کشد. به وسیله آن می‌توان بی‌معنی و مهمل بودن برخی عبارتها را نشان داد و افکار خود را به واضح‌ترین شکل ممکن بیان نمود.

در فرهنگ فشرده آکسفورد، فلسفه چنین تعریف شده است: جستجوی شناخت یا حکمت، بخصوص آنچه که به واقعیت نهایی هستی یا کلی‌ترین اصول و ماهیت اشیاء و اندیشه‌ها و شناخت و ادراک بشری از پدیده‌های طبیعی و اخلاق مربوط می‌شود، که به ترتیب فلسفه طبیعی و فلسفه اخلاق خوانده می‌شود.

درک این حقیقت که ما نه فقط مرکز عالم نیستیم، بلکه سیاره بسیار کوچکی هستیم در کهکشانی با میلیونها ستاره نظیر خورشید ما، که یکی از صد و چند میلیارد کهکشان را تشکیل می‌دهد، گرچه هر عاقلی را وادار به تجدیدنظر در خودبزرگ‌بینی بشر می‌کند، اما به‌نظر می‌رسد که زمان بیشتری مورد نیاز است تا این حقیقت بر جهان‌بینیها و دیدگاهها و اعتقادات رایج ما انسانها تأثیر بگذارد.

وجود ما معمّائیست حافظ! پیشگفتار مترجم به احتمال زیاد شما هم گاه با پرسشهای کودکانه‌ای مواجه شده‌اید که پاسخ دادن به آنها برایتان دشوار بوده است. پرسشهایی از این قبیل که «ما از کجا آمده‌ایم؟»، «زندگی یعنی چه؟»، «روح چیست؟»، «آیا لاک‌پشتها هم روح دارند؟»، «چرا آدمها با یکدیگر زندگی می‌کنند؟»، «وطن یعنی چه؟»، «چرا بعضیها در زندان زندگی می‌کنند؟»، «از کجا می‌فهمیم که کاری خوب است یا بد؟» و... تأمل صادقانه برای پاسخ به این پرسشها ما را با سؤالات بنیادی‌تری مواجه می‌کند. مثلا ممکن است بر اساس حرکت و فعالیتهای زیستی و تولد و مرگ و غیره، تعریفی از زندگی ارائه کنیم،

مثلاً بین یک عدد سیب‌زمینی و یا دانه لوبیا قبل و بعد از جوانه زدن چه تفاوتی وجود دارد که دومی را معمولاً موجود زنده می‌دانیم؟ در لحظه تبدیل شدن از جماد به نبات ــ یعنی زنده شده ــ چه اتفاقی می‌افتد و چرا؟