بریده‌هایی از کتاب هنر اسرار آمیز

کارگران مسلمان مالایی باید بسیار دقت کنند تا دینشان از روی نشانه‌های ظاهری یا عباداتشان شناخته نشود. «درباره طلا این باور وجود دارد که تحت قدرت و در مالکیت یک دوا یا ایزد قرار دارد؛ و رفتن و یافتنآن، عملی از روی بی‌دینی است، و معدن‌کاران باید با خواندن نماز و دادن نذورات بر دِوا پیروز شوند و بسیار مراقب باشند تا با صدای بلند نام خدا (اللّه) را بر زبان نیاورند و فرائض اسلامی را با صدا انجام ندهند. هرگونه اعلام قدرت مطلق اللّه، نقض قوانین دِوا است که بی‌درنگ می‌تواند فرایند طلایابی را از بین ببرد یا آن را نامرئی کند»

شمن‌های چروکی، کریستالی دارند که دوبار در سال از آن‌ها می‌خواهد آن را با خون حیوان تغذیه کنند: اگر این کار انجام نشود، کریستال در هوا به پرواز درمی‌آید و به انسان‌ها حمله می‌کند. کریستال پس از «نوشیدن» خون به خواب آرام‌بخشی فرو می‌رود.

از همان ظهور قریب‌الوقوع انبوه اسطوره‌های سنگی، به دو باور برمی‌خوریم که به تحقیق ما ارتباط دارد: اسطوره‌های مرتبط با زاده شدن انسان از سنگ و باورهای مربوط به تولد و رسیدن سنگ‌ها و کانه‌ها در شکم زمین. هردو عقیده تلویحاً این نکته را در خود دارند که سنگ منشأ زندگی و باروری است؛ سنگ زندگی می‌کند و موجود انسانی را چنان می‌زاید که گویی فقط او بوده که از زمین خلق شده است. دودمان سنگی اولین انسان‌ها، مضمونی است که در بسیاری از اسطوره‌ها رخ می‌دهد. بن‌مایه تمدن‌های بزرگ آمریکای مرکزی (اینکا، مایا)، در سنت‌های تعدادی از قبایل آمریکای جنوبی، در میان یونانی‌ها، سامی‌ها، در قفقاز و به‌طور کلی از آسیای صغیر گرفته تا اقیانوسیه را پوشش داده است.

نمادگرایی مشابه دیگر در ارتباط با شکل هندسی مثلث است. پوزانیاس (ج ۲، ۲۱) از مکانی به نام دلتا (delta) در آرگوس صحبت می‌کند که شایدقربانگاه دیمتر بوده است. فیک و ایسلر مثلث را «فُرج» تعبیر کرده‌اند و اگراین واژه اولین حس «رحم»، خاستگاه یا سرمنشأ را به دست داده باشد، تعبیر درستی است. معروف است که برای یونانیان دلتا به معنای زن است. طرفداران فیثاغورث به مثلث به خاطر شکل کاملش و به این دلیل که کهن الگوی باروری را تداعی می‌کند به دیده کمان زاینده (arché geneseoas) نگاه می‌کردند. در هند نیز نمادگرایی مشابهی درباره مثلث وجود دارد.

این گونه فرض می‌شد که سرچشمه رودخانه‌های مقدس بین‌النهرین در اندام زایای الهه کبیر قرار دارد. و دهانه رودخانه‌ها در حقیقت همان واژن زمین است. نزد بابلی‌ها واژه پو (pu) هم معنای «منشأ رود» می‌دهد و هم «واژن». واژه سومری بورو (buru) نیز به معنای «واژن» و «رود» است. هم‌چنین واژه بابلی ناگبو (nagbu)، «جریان»، از واژه عبری نکبا (nequeba) می‌آید که «مؤنث» است. در زبان عبری کلمه «چشمه» به معنای «زن» و «زوجه» به کار رفته است. در میان مصریان واژه بی (bi)«زهدان» و «سالن معدن» نیز معنی می‌دهد. باید در نظر داشته باشیم که شکاف‌ها و غارها نیز با رحم (matrix) زمین ـ مادر مقایسه شده بودند. نقش منسکی «غارها»، چنان که وجودشان در دوره‌های پیش از تاریخ تأیید شده، تقریباً می‌توانست بازگشتی اسرارآمیز به مادر تعبیر شده باشد که همان اندازه به توضیح مقبره‌های موجود در غارها کمک می‌کرد که به اجرای آیین‌های تشرف. اما برخی از این شواهد ابتدایی به‌طور کامل از بین رفته است

کریستال‌های سنگی، احتمالاً باید از مسند بهشت جدا شده باشند که نقشی این چنین خاص در مراسم تشرف شمنی بومیان استرالیا و زنگی‌های مالاکا، در آمریکای شمالی و سایر مناطق دارند. این «سنگ‌های نور» چنان که دیاکس دریانورد ساراواکی آن‌ها را نامیده، هر چیزی را که روی زمین اتفاق می‌افتد منعکس می‌کنند. آن‌ها هرچه در روح مرد بیمار موج می‌زند و مقصدی را که روحش به آن‌جا پرواز می‌کند برای شمن برملا می‌کنند. نیازی به یادآوری این نکته نیست که شمن کسی است که «می‌بیند»، زیرا به او بصیرتی خارق‌العاده اعطا شده است.

اما عصاره ملکوتی، و بنابراین، مردانه سنگ‌های آسمانی هم‌چنان بی‌چون و چرا بود، و در نتیجه، به چند سنگ آتش‌زنه و ابزارهای مشخص دوره نوسنگی نام‌هایی چون «سنگ‌های صاعقه»، «دندان آذرخش» و یا «تبر خدا» داده شده بود. تصور می‌شد مکان‌هایی که این سنگ‌ها پیدا شده بودند می‌بایست با صاعقه یعنی نیزه خداوند آسمان سوراخ شده باشد. هنگامی که این خدا از سوی خداوند توفان‌ها برکنار شد، صاعقه نشانه اتحاد مقدس میان خدای هوریکان والهه زمین شد.

گمان بر این بود که پالادیوم ترویا این‌گونه از آسمان افتاده و نویسندگان باستان آن را هم‌چون مجسمه الهه آتنا می‌دیدند. به مجسمه آرتیمس در افه‌سوس و مخروط هلیوگابالوس درامه‌سوس نیز همین منشأ آسمانی داده شده است. شهاب‌سنگ پسینوس درفریجیا به مثابه تصویر سیبله مورد احترام بود و بنابر دستور پیشگویدلفی، بلافاصله بعد از دومین جنگ کارتاژ به رم منتقل شد. قطعه سنگسختی که باستانی‌ترین نشانه اروس (الهه عشق) است کنار پراکسیتلس، انگارهتندیس شده خدا ایستاده است (پوزانیاس، ج ۹، ۲۷). نمونه‌های دیگری را هم به راحتی می‌توان نام برد که معروف‌ترین آن بنای کعبه در مکه است.

سنگ‌های آسمانی به نحوی اجتناب‌ناپذیر القاکننده ترس آمیخته با احترام بودند. آن‌ها از جایی بسیار دور، از صدر آسمان‌ها می‌آمدند و کیفیتی مقدس‌گونه داشتند که تنها چیزهای سماوی از آن بهره‌مند بودند. در برخی فرهنگ‌ها زمانی بود که انسان‌ها فکر می‌کردند آسمان از سنگ ساخته شده، و حتی امروزه نیز بومیان استرالیا معتقدند که سقف آسمان باید از سنگ‌های کریستال و ساحت ملکوتی خدا از کوارتز ساخته شده باشد.

«فرشته‌ای در هیئت پیرمردی فرتوت ظاهر شد و دهانه دالانی را به آهنگری نشان داد که تا آن زمان کوره‌اش را با چوب تغذیه می‌کرد.» در فینیستر، مردم به جنی (groack) اعتقاد دارند که وجود حالت نقره‌ایسرب را برای انسان برملا ساخته است. او پِرَن حامی مقدس معادن و اولینکسی بود که روش ذوب فلزات را به انسان نشان داد.

ابن سینا، فیلسوف و دانشمند و پزشک ایرانی (۹۸۰ ـ ۱۰۳۷ م) گفته است «عشق رمانتیک (العشق) فقط مختص نوع انسان نیست، بلکه در همه چیزها از روحانی و عنصری گرفته تا گیاهی و معدنی که نه قابل شناخت است و نه مشاهده کردنی نفوذ دارد؛ و حتی وقتی درصدد توصیف آن برمی‌آییم مبهم‌تر می‌شود.»

عهد عتیق، سنت پیش سامی (paleo-semitic) تولد انسان‌ها از سنگ‌ها را محفوظ داشته اما این موضوع وقتی چشمگیرتر می‌شود که می‌بینیم فرهنگ عامه مسیحیت این انگاره را در حالتی رفیع‌تر قرار داده و آن را برای نجات‌دهنده به کار می‌برد. در تنها سرود مذهبی کریسمسی رومانیایی از مسیحی نام برده می‌شود که از سنگ متولد شده است.

بگذارد. این‌که سنگ، انگاره کهن الگویی است که واقعیت مطلق، زندگی و تقدس را بیان می‌کند، با این امر اثبات شده که تعداد بسیاری از اساطیر، داستان خدایان متولد شده از اندام جنسی صخره زاینده را شرح می‌دهند که هم‌تراز با الهه کبیر، رحم جهان (matrix mundi) در نظر گرفته شده است.

شاید بتوان این را در زمره تبرهای دولبه‌ای به حساب آورد که در این دوره در میان شکاف کوه‌ها و غارهای جزیره کرت کشف شدند. این تبرهاهم‌چون صاعقه و شهاب‌سنگ‌ها زمین را «دونیمه» و به عبارتی، اتحاد میان آسمان و زمین را نمادین کردند. دِلفی، معروف‌ترین شکاف یونان باستان نامش را مرهون این انگاره اسطوره‌ای است؛ دلفی درواقع به معنای اندام تولیدمثل مؤنث است. چنان که بعداً خواهیم دید، بسیاری از نمادها و نام‌ها، زمین را به زن تشبیه می‌کنند. اما این قیاس به مثابه نمونه‌های کهن الگویی بود که در آن به کیهان تقدم بخشیده شده بود. افلاطون (منکس، A۲۳۸) به ما یادآوری می‌کندکه در مفهوم‌سازی، این زن است که از زمین تقلید می‌کند و نه زمین از زن.

به‌ویژه سیبله، الهه حاصلخیزی. و این یعنی این‌که ما با تبدیل تقدس مواجه هستیم: منشأ آسمانی به نفع اندیشه دینی صخره زاینده فراموش شده است