بریده‌هایی از کتاب آزادی آزاد بودن

دروغ‌گویی کهنه‌کار، از روحانی ارتدوکس می‌پرسد: «چه کنم تا زندگی ابدی به دست آورم؟» و روحانی پاسخ می‌دهد: «به خودتان دروغ نگویید. کسی که خودش را می‌فریبد و به دروغ خود گوش می‌سپارد در نهایت به مرحله‌ای می‌رسد که دیگر هیچ حقیقتی را نه در خودش و نه در اطرافش تشخیص نخواهد داد.»

واقعیات موجود به‌روشنی ادعای توماس جفرسون را تأیید می‌کنند که با نگاه به گذشته گفت: «منازعات آن روزها در اصل درگیری میان طرفداران حکومت جمهوری و مدافعان حکومت پادشاهی بود.» یکسان پنداشتن حکومت جمهوری با آزادی و اعتقاد به اینکه پادشاهی حکومتی جنایت‌کار است درخور بردگان، در افکار خود انقلابیون هم اعتباری نداشت؛ گرچه تقریباً به‌محض شروع انقلاب‌ها رواج پیدا کرد.

مثلاً وقتی واژهٔ revolution در متون قرن هفدهم میلادی می‌آید، تا حد زیادی در پیوند با معنای اصلی خودش در علم ستاره‌شناسی است، یعنی حرکت‌های بی‌پایان، بی‌امان و دائماً تکرارشوندهٔ اجرام آسمانی. استفادهٔ سیاسی‌اش جنبهٔ استعاری داشت، و در معنای بازگشت به نقطه‌ای از قبل تعیین‌شده بود و ازاین‌رو حرکت و نوسان دائمی به‌سمت نظمی از پیش مقدر به کار می‌رفت. اولین کاربرد واژهٔ انقلاب به معنایی نبود که امروز مد نظر ماست، بلکه برعکس، در سال ۱۶۶۰ در انگلستان و طی وقایعی که به ظهور کراموِل در قامت دیکتاتور انجامید، برای توصیف احیای دوبارهٔ پادشاهی بعد از سقوط پارلمان به‌جامانده به کار رفت.

«به خودتان دروغ نگویید. کسی که خودش را می‌فریبد و به دروغ خود گوش می‌سپارد در نهایت به مرحله‌ای می‌رسد که دیگر هیچ حقیقتی را نه در خودش و نه در اطرافش تشخیص نخواهد داد.»

«تنها راست‌گویان واقعی می‌توانند دروغ درست‌وحسابی بگویند.»

شاید باید این خطر را بپذیرد که بدون حصار بیندیشد و احتمالاً سقوط کند. اما این‌ها همه بخشی از آزادی است، آزادی‌ای که همواره در معرض خطر است و هم‌زمان به‌طور مداوم امکانات جدیدی را عرضه می‌کند.

سرنگونی تنها به پشتوانهٔ اندیشهٔ روشن و شفاف آزادی‌خواهی، قادر به برپایی اجتماعی باثبات خواهد بود.

راستی و درستی هیچ‌گاه جزو فضایل سیاسی به حساب نیامده‌اند

کسی که در خدمت منافع و قدرت سخن می‌گوید، دیگر قابل‌اعتماد نیست؛ او دیگر نمی‌تواند به سود آن چیزی که به نظر غیرمعتبر می‌رسد یا علیه منافع افراد بسیاری است، تعهد بدهد. درواقع اعتبار گزارشگر حقیقت، بستگی به استقلال و درستکاری‌اش دارد. در قلمروی سیاست کمتر افرادی وجود دارند که به‌اندازهٔ گویندگان حقیقت حرفه‌ای که بازتاب‌دهندهٔ نوعی یگانگی ازپیش‌تعیین‌شده بین منافع و حقیقت هستند، به‌حق مورد شک‌وتردید باشند.

«داستان شاه لیر خیلی بیشتر احساس وظیفه‌شناسی نسبت به والدین را در فرزندان برمی‌انگیزد تا تمام کتاب‌های خشک چندجلدی علم اخلاق و الهیات که تا به امروز به این موضوع پرداخته‌اند.»

اندیشیدن امری گفت‌وگومحور است: گفت‌وگویی است در سکوت میان من با خودم.

فیلسوفی که درصدد مداخله در فضای عمومی است، دیگر نه فیلسوف که سیاست‌مدار است؛ او دیگر تنها در جست‌وجوی حقیقت نیست بلکه به‌دنبال قدرت است.

بی‌توجهی انسان‌ها به واقعیت‌های شناخته‌شده‌ای که با منافع یا علایق آن‌ها جور درنمی‌آید، پدیده‌ای چنان فراگیر است که شاید به نظرمان رسد مسائل بشری (چه از نوع سیاسی و چه پیشاسیاسی) ذاتاً با حقیقت ناسازگاری دارند. گویی انسان‌ها عموماً قادر نیستند با واقعیاتی عریان که تحت تأثیر هیچ‌گونه استدلال یا قدرت اقناعی قرار نمی‌گیرند، کنار بیایند.

دولت باید آنچه را که نمی‌تواند با آن مقابله کند، مجاز بداند؛ نتیجهٔ ممنوعیت آزادی اندیشه تنها این است «که انسان‌ها بیش‌ازپیش خلاف آنچه می‌اندیشند، سخن خواهند گفت و به‌این‌ترتیب اصل اعتماد از جامعه رخت برخواهد بست و پست‌ترین ریاکاری‌ها و خیانت‌ها رشد خواهند کرد.»

به‌گفتهٔ هابز چنانچه گزارهٔ «سه زاویهٔ یک مثلث، برابر با دو زاویهٔ قائمه هستند» گزاره‌ای می‌بود که باعث به خطر افتادن حاکمیت یا منافع صاحبان قدرت می‌شد، بدون شک اگر دستشان می‌رسید این آموزه را تکذیب می‌کردند یا تمام کتاب‌های آموزشی هندسه را به آتش می‌کشیدند

جدال میان حقیقت و سیاست در این گزارهٔ کهن لاتین به بهترین شکل بیان شده است: عدالت برقرار باد و جهان نابود باد.

تردیدی نیست که حقیقت از جایگاه مناسبی در سیاست برخوردار نیست و نمی‌توان بر حقانیت فضایل سیاسی اعتماد کرد. دروغ‌گویی نه‌تنها ابزاردست عوام‌فریبان، بلکه همچنین مستمسک سیاست‌مداران و دولتمردان است؛ واقعیتی درخور توجه و نگران‌کننده.

چه ارزشی دارد آزاد به دنیا آمدن، اما آزاد زندگی نکردن؟ آزادی سیاسی اگر ابزار آزادی اخلاقی نباشد، به چه می‌ارزد؟ افتخارمان آزادی برده بودن است یا آزادیِ آزاد بودن؟

چون عمل همواره به معنای به راه انداختن چیزی بوده که تا پیش از این وجود نداشته، پس زایش یا امکان زایش انسان همچون امکان میرایی‌اش، شرط وجودی لازم برای هرگونه سیاست‌ورزی است.

نه‌تنها اندیشهٔ پیشاانقلابی آزادی، بلکه تجربهٔ آزاد بودن نیز با آغاز امری نو یا به بیان استعاری، تولد عصری نو هم‌زمان شده یا حتی عمیقاً در هم تنیده بود. گویی آزاد بودن و شروع چیزی نو، یکی باشند. و این موهبت انسانی پررمزوراز، یعنی توانایی شروع امری نو، نسبت روشنی با تولد هریک از ما در قامت تازه‌واردی به جهان دارد. به بیان دیگر، ما به این دلیل می‌توانیم چیزی را از نو آغاز کنیم که خودْ سرآغازیم و خودْ آغازگر.