بریده‌هایی از کتاب تفسیر نمونه (جلد اول)

«روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و غنی مساوات بر قرار گردد، و این به خاطر آن است که غنی، طعم گرسنگی را بچشد و نسبت به فقیر ادای حق کند؛ چرا که اغنیاء معمولاً هر چه را بخواهند برای آنها فراهم است، خدا می‌خواهد میان بندگان خود مساوات باشد، و طعم گرسنگی و درد و رنج را به اغنیاء بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رحم کنند» .

روزه نیز با روح و جان انسان همین عمل را انجام می‌دهد و با محدودیت‌های موقت به او مقاومت، قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت می‌بخشد، و چون غرائز سرکش را کنترل می‌کند، بر قلب انسان نور و صفا می‌پاشد.

روزه‌دار باید در حال روزه با وجود گرسنگی و تشنگی از غذا و آب و همچنین لذت جنسی چشم بپوشد، و عملاً ثابت کند او همچون حیوان، در بند اصطبل و علف نیست، او می‌تواند زمام نفس سرکش را به دست گیرد، و بر هوس‌ها و شهوات خود مسلط گردد. در حقیقت، بزرگ‌ترین فلسفه روزه همین اثر روحانی و معنوی آن است، انسانی که انواع غذاها و نوشابه‌ها را در اختیار دارد و هر لحظه تشنه و گرسنه شد به سراغ آن می‌رود، همانند درختانی است که در پناه دیوارهای باغ بر لب نهرها می‌رویند، این درختان نازپرورده، بسیار کم‌مقاومت و کم‌دوامند، اگر چند روزی آب از پای آنها قطع شود پژمرده می‌شوند، و می‌خشکند.

اگر آنها باز گردند من هم باز می‌گردم، آنها بازگشت به اطاعت و بندگی کنند و حق را اظهار کنند، من نیز بازگشت به رحمت می‌کنم و مواهبی را که قطع کرده بودم مجدداً به آنها می‌بخشم.

از سالار شهیدان و مجاهدان راه خدا امام حسین علیه‌السلام همین معنی نقل شده که در صحنه «کربلاء» به هنگامی که بعضی از عزیزانش با فجیع‌ترین وجهی شربت شهادت نوشیدند، فرمود: هَوَّنَ عَلَی ما نَزَلَ بِی أَنَّهُ بِعَینِ اللّه: «همین که می‌دانم این امور در برابر دیدگان علم پروردگار انجام می‌گیرد تحمل آن بر من آسان است» .

لازم است، به تفاوت میان «حمد» ، «مدح» و «شکر» و نتایج آن توجه شود: ۱ ـ «حمد» در لغت عرب به معنی ستایش کردن در برابر کار یا صفت نیک اختیاری است، یعنی هنگامی که کسی آگاهانه کار خوبی را انجام دهد، و یا صفتی را برای خود برگزیند که سرچشمه اعمال نیک اختیاری است، ما او را حمد و ستایش می‌گوئیم. ولی «مدح» به معنی هر گونه ستایش است، خواه در برابر یک امر اختیاری باشد یا غیر اختیاری، فی المثل تعریفی را که از یک گوهر گران‌بها می‌کنیم، عرب آن را «مدح» می‌نامد، و به تعبیر دیگر مفهوم مدح، عام است در حالی که مفهوم حمد خاص می‌باشد. اما مفهوم «شکر» از همه اینها محدودتر است، تنها در برابر نعمت‌هائی شکر و سپاس می‌گوئیم که از دیگری با میل و اراده او به ما رسیده است

خلاصه یک ملت زنده، باید به اعمال خویش متکی باشد، نه به تاریخ گذشته خویش، و یک انسان باید به فضیلت خود متکی باشد؛ چرا که از فضل پدر تو را چیزی حاصل نمی‌شود، هر چند پدرت فاضل باشد!.

همچنین آوردن همسر و فرزند شیر خوار در آن بیابان خشک و سوزان، در آن سرزمین مقدس، و بنای خانه کعبه و بردن جوانش به قربانگاه، هر یک نمونه‌ای از طرز کار او بود.

گر چه کلمه «ربّ» همان گونه که گفتیم در اصل، به معنی مالک و صاحب است، ولی نه هر صاحبی، بلکه صاحبی که عهده‌دار تربیت و پرورش می‌باشد، و به همین جهت در فارسی به عنوان پروردگار ترجمه می‌شود. دقت در سیر تکاملی موجودات زنده، تحول و دگرگونی‌های موجودات بی‌جان، و فراهم آمدن زمینه‌های تربیت موجودات، و ریزه‌کاری‌هائی که در هر یک از این قسمت‌ها نهفته شده است یکی از بهترین طرق خداشناسی است.

قُلْ یا عِبادِی الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لاتَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ یغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً: «ای کسانی که از حریم بندگی سرباز زده‌اید از رحمت خدا مأیوس نشوید، خداوند همه گناهان را می‌آمرزد»

قُلْ یا عِبادِی الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لاتَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ یغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً: «ای کسانی که از حریم بندگی سرباز زده‌اید از رحمت خدا مأیوس نشوید، خداوند همه گناهان را می‌آمرزد»

بنابراین آوردن «رحمان و رحیم» بعد از «ربّ العالمین» اشاره به این نکته است که: ما در عین قدرت، نسبت به بندگان خویش، با مهربانی و لطف رفتار می‌کنیم. این بنده‌نوازی و لطف خدا، بندگان را شیفته او می‌سازد که با یک دنیا علاقه بگویند: «الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» . اینجا است که انسان متوجه می‌شود، چقدر فاصله است بین رفتار خداوند بزرگ، با بندگان خویش! و روش مالکان با زیردستان خود، مخصوصاً در عصر شوم بردگی.

تقوا به این نیست که انسان انزوا و گوشه گیری انتخاب کند، بلکه باید در دل اجتماع باشد و اگر اجتماع آلوده بوده خود را حفظ کند.

ارتباط با انسان‌ها در حقیقت نتیجه ارتباط و پیوند با خدا است، انسانی که به خدا پیوسته و به حکم جمله «مِمّا رَزَقْناهُم» همه روزی‌ها و مواهب را از خدا می‌داند، نه از ناحیه خودش، عطای خداوند بزرگی می‌داند که چند روزی این امانت را نزد او گذاشته، نه تنها از انفاق و بخشش در راه او ناراحت نمی‌شود، که خوشحال است؛ چرا که مال خدا را به بندگان او داده، اما نتائج و برکات مادی و معنویش را برای خود خریده است، این طرز تفکر، روح انسان را از بخل و حسد پاک می‌کند، و جهان «تنازع بقا» را به «دنیای تعاون» تبدیل می‌سازد.

در حقیقت قرآن با این بیان مسأله نژادپرستی و تعصب‌های نابجا را به طور کلی نفی می‌کند، و سعادت و خوشبختی را از انحصار طایفه خاصی بیرون می‌آورد ضمناً معیار رستگاری را که ایمان و عمل صالح است، مشخص می‌سازد.

کانَ عَلِیٌّ علیه‌السلامإِذْا هالَهُ شَیْ‌ءٌ فَزِعَ إِلَی الصَّلوةِ ثُمَّ تَلا هذِهِ الآیةُ وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة...: «هنگامی که علی علیه‌السلام با مشکلی روبرو می‌شد به نماز برمی‌خاست و پس از نماز به دنبال حل مشکل می‌رفت و این آیه را تلاوت می‌فرمود: وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة...»

«غمام» در اصل از ماده «غم» به معنی پوشیدن چیزی است و این که به ابر، غمام گفته شده است به خاطر آن است که صفحه آسمان را می‌پوشاند و اگر به اندوه، «غم» می‌گوئیم نیز از این جهت است که گوئی قلب انسان را در پوشش خود قرار می‌دهد»

مسلمانان موظفند سه برنامه را در مورد همه انجام دهند، خواه طرف مقابل، مسلمان باشد یا کافر، نیکوکار باشد یا بدکار، و آن سه عبارتند از: وفای به عهد، ادای امانت و احترام به پدر و مادر.

«انداد، همان شرک است که گاهی پنهان‌تر است از حرکت مورچه بر سنگ سیاه در شب تاریک، از جمله این که انسان بگوید: به خدا سوگند، به جان تو سوگند، به جان خودم سوگند (یعنی خدا و جان خود و جان دوستش را در یک ردیف قرار بدهد) و بگوید این سگ اگر دیشب نبود دزدان آمده بودند! (پس نجات دهنده ما از دزدان این سگ است) یا به دوستش بگوید: هر چه خدا بخواهد و تو بخواهی، همه اینها بوئی از شرک می‌دهد» .

نفاق در واقع یک نوع بیماری است، انسان سالم یک چهره بیشتر ندارد، هماهنگی کامل در میان روح و جسم او حکمفرما است؛ چرا که ظاهر و باطن، روح و جسم همه مکمل یکدیگرند.