بریده‌هایی از کتاب تفسیر نمونه (جلد اول)

زندگی در این جهان همچون زندگی دوران جنینی است که هرگز هدف آفرینش انسان آن نبوده، بلکه یک دوران تکاملی است برای زندگی دیگری، ولی تا این جنین سالم و دور از هر گونه عیب متولد نشود در زندگی بعد از آن خوشبخت و سعادتمند نخواهد بود.

«انسان هر کاری را می‌خواهد انجام دهد باید بسم اللّه بگوید، یعنی: با نام خدا این عمل را شروع می‌کنم، و هر عملی که با نام خدا شروع شود خجسته و مبارک است»

روی همین جهات است که در فضیلت این سوره از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نقل شد: أَیما مُسْلِمٍ قَرَأَ فاتِحَةَ الْکتابِ أُعْطِی مِنَ الأَجْرِ کأَنَّما قَرَأَ ثُلُثَی الْقُرْآنِ وَ أُعْطِی مِنَ الأَجْرِ کأَنَّما تَصَدَّقَ عَلی کلِّ مُؤمِنٍ وَ مُؤمِنَة: «هر مسلمانی سوره حمد را بخواند پاداش او به اندازه کسی است که دو سوم قرآن را خوانده است (و طبق نقل دیگری پاداش کسی است که تمام قرآن را خوانده باشد) و گوئی برای هر فردی از مردان و زنان مومن هدیه‌ای فرستاده است» .

«تفسیر» در لغت یعنی برگرفتن نقاب از چهره!

قرآن مجید می‌گوید: الَّذی أَحْسَنَ کلَّ شَیءٍ خَلَقَهُ: «خداوند کسی است که آفرینش هر چیزی را به بهترین صورت انجام

کسانی هستند که غیب

نخستین گام برای ایجاد ارزش در انسان، خلوص و پاکی است و به همین دلیل که ابراهیم علیه‌السلام خویش را منحصراً تسلیم فرمان حق کرد، محبوب خدا شد، خدا او را برگزید و به همین عنوان، او و مکتبش را معرفی کرد.

حدود جلب رضایت دشمن درست است که انسان باید با نیروی جاذبه اخلاق، دشمنان را به سوی حق دعوت کند، ولی این در مقابل افراد انعطاف‌پذیر است، اما کسانی که هرگز تسلیم حرف حق نیستند، نباید در فکر جلب رضایت آنها بود، اینجا است که اگر ایمان نیاوردند باید گفت: به جهنم! و بیهوده نباید وقت صرف آنها کرد.

از پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله پرسیدند: مبغوض‌ترین عمل در پیشگاه خداوند کدام است؟ در پاسخ فرمود: «شرک به خدا» . پرسیدند بعد از آن؟ فرمود: «قطع رحم» . علت این که اسلام نسبت به نگهداری و حفظ پیوند خویشاوندی این همه پافشاری کرده، این است که: همیشه برای اصلاح، تقویت، پیشرفت، تکامل و عظمت بخشیدن به یک اجتماع بزرگ، چه از نظر اقتصادی یا نظامی، و چه از نظر جنبه‌های معنوی و اخلاقی، باید از واحدهای کوچک آن شروع کرد، با پیشرفت و تقویت تمام واحدهای کوچک، اجتماع عظیم، خود به خود اصلاح خواهد شد.

در حدیثی از امام صادق علیه‌السلام می‌خوانیم: رَنَّ إِبْلِیسُ أَرْبَعَ رَنّاتٍ أَوَّلُهُنَّ یوْمَ لُعِنَ، وَ حِینَ أُهْبِطَ إِلَی الأَرْضِ، وَ حِینَ بُعِثَ مُحَمَّدٌ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله عَلی حِینِ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ، وَ حِینَ أُنْزِلَتْ أُمُّ الْکتاب: «شیطان چهار بار فریاد کشید و ناله سر داد، نخستین بار روزی بود که از درگاه خدا رانده شد، سپس هنگامی بود که از بهشت به زمین تنزل یافت، سومین بار هنگام بعثت محمّد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله بعد از فترت پیامبران بود، و آخرین بار زمانی بود که سوره حمد نازل شد»

«هر مسلمانی سوره حمد را بخواند پاداش او به اندازه کسی است که دو سوم قرآن را خوانده است (و طبق نقل دیگری پاداش کسی است که تمام قرآن را خوانده باشد) و گوئی برای هر فردی از مردان و زنان مومن هدیه‌ای فرستاده است» .

پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله سوره «حمد» که ام الکتاب است به او آموخت، سپس اضافه فرمود این سوره شفای هر دردی است مگر مرگ»

قرآن ۱۱۴ سوره دارد، ۱۱۳ سوره با «رحمت» آغاز می‌شود، تنها سوره «توبه» که با اعلان جنگ و خشونت آغاز می‌شود و بدون «بسم اللّه» است!

«ابوالعلای معَرِّی» نیز متهم به این امر شده است، گر چه از او سخنان زننده‌ای نسبت به اسلام نقل شده، اما هیچ وقت داعیه مبارزه با قرآن را نداشته است بلکه جملات جالبی درباره عظمت قرآن گفته که به پاره‌ای از آنها اشاره خواهد شد. ولی «مسیلمه کذاب» از مردم «یمامه» مسلماً از کسانی است که به مبارزه با قرآن برخاسته و به اصطلاح آیاتی آورده است که جنبه تفریحی آن بیشتر است. بد نیست چند جمله از آنها را در اینجا بیاوریم: الف ـ در برابر سوره «الذاریات» ، این جمله‌ها را آورده است: وَ الْمُبَذِّراتِ بَذْراً وَ الْحاصِداتِ حَصْداً وَ الذّارِیاتِ قَمْحاً وَ الطّاحِناتِ طَحْناً وَ الْعاجِناتِ عَجْناً وَ الْخابِزاتِ خُبْزاً وَ الثّارِداتِ ثَرْداً وَ اللاّقِماتِ لَقْماً إِهالَةً وَ سَمْناً: «قسم به دهقانان و کشاورزان، قسم به درو کنندگان، قسم به جدا کنندگان گندم از کاه، قسم به آرد کنندگان گندم، قسم به خمیر کنندگان، قسم به نان‌پزندگان، قسم به تریدکنندگان! قسم به آن کسانی که لقمه‌های چرب و نرم بر می‌دارند» !!- ب ـ یا ضِفْدَعُ بِنْتَ ضِفْدَع، نَقِی ما تَنْقِین، نِصْفُک فِی الْماءِ وَ نِصْفُک فِی الطِّینِ، لاَ الْماءُ تَکدِرِینَ وَ لاَ الشّارِبُ تَمْنَعِینَ: «ای قورباغه دختر قورباغه!

قُلْ یا عِبادِی الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لاتَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ یغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً

إِنَّ لِلّهِ عَزَّوَجَلَّ مِأَةَ رَحْمَةٍ، وَ إِنَّهُ أَنْزَلَ مِنْها واحِدَةً إِلَی الأَرْضِ فَقَسَمَها بَینَ خَلْقِهِ بِها یتَعاطَفُونَ وَ یتَراحَمُونَ، وَ أُخَرُ تِسْعَ وَ تِسْعِینَ لِنَفْسِهِ یرْحَمُ بِها عِبادَهُ یوْمَ الْقِیامَةِ!: «خداوند بزرگ صد باب رحمت دارد که یکی از آن را به زمین نازل کرده است، و در میان مخلوقاتش تقسیم نموده و تمام عواطف و محبتی که در میان مردم است از پرتو همان است، ولی نود و نه قسمت را برای خود نگاه داشته و در قیامت بندگانش را مشمول آن می‌سازد» .

پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله سوره «حمد» که ام الکتاب است به او آموخت، سپس اضافه فرمود این سوره شفای هر دردی است مگر مرگ» . و نیز از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نقل شده که فرمود: وَ الَّذِی نَفْسِی بِیدِهِ ما أَنْزَلَ اللّهُ فِی التَّوْراةِ، وَ لا فِی الزَّبُورِ، وَ لا فِی الْقُرْآنِ مِثْلَها، هِی أُمُّ الْکتابِ: «قسم به کسی که جان من به دست او است خداوند، نه در تورات و نه در انجیل و نه در زبور، و نه حتی در قرآن، مثل این سوره را نازل نکرده است، و این ام الکتاب است» .

«مَغْضُوبِ عَلَیهِم» مرحله‌ای سخت‌تر و بدتر از «ضالِّین» است، و به تعبیر دیگر «ضالِّین» گمراهان عادی هستند، و «مَغْضُوبِ عَلَیهِم» ، گمراهان لجوج و یا منافق، و به همین دلیل در بسیاری از موارد، غضب و لعن خداوند در مورد آنها ذکر شده.

ما در سوره «حمد» در شبانه روز پی در پی از خدا می‌خواهیم که در خط این چهار گروه قرار گیریم، خط انبیاء، خط صدیقین، خط شهدا و صالحین و روشن است که در هر مقطع زمانی باید در یکی از این خطوط، انجام وظیفه کنیم و رسالت خویش را ادا نمائیم.

بر خلاف آنچه در میان گروهی مشهور است که قرآن در عصر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله به صورت پراکنده بود، بعد در زمان «ابوبکر» یا «عمر» یا «عثمان» جمع‌آوری شد، قرآن در زمان خود پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله به همین صورت امروز جمع‌آوری شده بود، و سرآغازش همین سوره «حمد» بوده است، و الاّ نه این سوره نخستین سوره‌ای بوده است که بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نازل شده، و نه دلیل دیگری برای انتخاب نام «فاتحة الکتاب» برای این سوره وجود دارد.