بریده‌هایی از کتاب تفسیر نمونه (جلد اول)

گناه اگر از حدّ بگذرد، حس تشخیص را از انسان می‌گیرد، بلکه تشخیص او را واژگونه می‌کند، و ناپاکی و آلودگی به صورت طبیعت ثانوی او در می‌آید.

ن بدنش منحرف شد، بر زمین افتاد و سرش شکست، علی علیه‌السلام دست بر سر او کشید، زخم او التیام یافت بعد فرمود: آیا نمی‌دانی پیامبر از سوی خدا برای من این حدیث را نقل کرد: هر کاری که بدون نام خدا شروع شود بی سرانجام خواهد

«عبداللّه بن یحیی» از دوستان امیر مومنان علی علیه‌السلام به خدمتش رسید و بدونِ گفتنِ بسم اللّه بر تختی که در آنجا بود نشست، ناگهان بدنش منحرف شد، بر زمین افتاد و سرش شکست، علی علیه‌السلام دست بر سر او کشید، زخم او التیام یافت بعد فرمود: آیا نمی‌دانی پیامبر از سوی خدا برای من این حدیث را نقل کرد: هر کاری که بدون نام خدا شروع شود بی سرانجام خواهد بود. گفتم: پدر و مادرم به فدایت باد می‌دانم و بعد از این ترک نمی‌گویم، فرمود: در این صورت بهره‌مند و سعادتمند خواهی شد.

اسلام ثروت و سرمایه‌ای را که از طریق مشروع به دست آمده باشد، و در مسیر سود و منفعت اجتماع به کار گرفته شود، خیر و برکت می‌داند و بر افکار نادرست آنها که ذات ثروت را چیز بدی می‌دانند خط بطلان می‌کشد و از زاهدنمایان منحرفی که روح اسلام را درک نکرده و زهد را با فقر مساوی می‌دانند، و افکارشان سبب رکود جامعه اسلامی و پیشرفت استثمارگران می‌شود بیزار است.

«دعای خیر و استغفار همه موجودات زمین و آسمان، حتی ماهیان دریا شامل حال طالبان علم و دانش است»

در حدیث دیگری می‌خوانیم از امیر مومنان علی علیه‌السلام پرسیدند: مَنْ شَرُّ خَلْقِ اللّهِ بَعْدَ إِبْلِیسَ وَ فِرْعَوْنَ...: «بدترین خلق خدا بعد از ابلیس و فرعون... کیست» ؟. امام در پاسخ فرمود: الْعُلَماءُ إِذا فَسَدُوا هُمُ الْمُظْهِرُونَ لِلأَباطِیلِ، الْکاتِمُونَ لِلْحَقائِقِ، وَ فِیهِمْ قالَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ أُولئِک یلْعَنُهُمُ اللّهُ وَ یلْعَنُهُمُ اللاّعِنُونَ...: «آنها دانشمندان فاسدند که باطل را اظهار و حق را کتمان می‌کنند و همانها هستند که خداوند بزرگ درباره آنها فرموده: لعن خدا و لعن همه لعنت‌کنندگان بر آنها خواهد بود» !.

این نکته نیز قابل توجه است که گاه سرگرم ساختن خلق خدا به مسائل جزئی و فرعی که سبب شود، مسائل اصلی و حیاتی را فراموش کنند نیز نوعی کتمان حق است، و اگر فرضاً تعبیر «کتمان حق» شامل آن نشود، بدون شک ملاک و فلسفه تحریم کتمان حق، در آن وجود دارد.

«الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» این نکته را بازگو می‌کند که اساس خلقت، تربیت و حاکمیت او بر پایه رحمت و رحمانیت است، و محور اصلی نظام تربیتی جهان را همین اصل تشکیل می‌دهد.

یعنی صفات درونی انسان به تنهائی نمی‌تواند معیاری برای ثواب و عقاب گردد، مگر آن زمانی که در لابلای اعمال انسان خودنمائی کند، خداوند بندگان را می‌آزماید تا آنچه در درون دارند در عمل آشکار کنند، استعدادها را از قوه به فعل برسانند و مستحق پاداش و کیفر او گردند.

۱ ـ گفتار مفسران در «فَاذْکرُونی أَذْکرْکمْ» مفسران در شرح این جمله، و این که منظور از یادآوری بندگان چیست؟ و یادآوری خداوند چگونه است، تفسیرهای متنوعی ذکر کرده‌اند که «فخر رازی» در تفسیر «کبیر» خود آن را در ده موضوع خلاصه کرده: ۱ ـ مرا به «اطاعت» یاد کنید، تا شما را به «رحمتم» یاد کنم، شاهد این سخن آیه ۱۳۲ سوره «آل عمران» است که می‌گوید: «وَ أَطیعُوا اللّهَ وَ الرَّسُولَ لَعَلَّکمْ تُرْحَمُون» . ۲ ـ مرا به «دعا» یاد کنید، تا شما را به «اجابت» یاد کنم، شاهد این سخن آیه ۶۰ سوره «مومن» است که می‌گوید: «ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکم» .

به هر سو رو کنید خدا آنجا است!

یوْمَ لاتَمْلِک نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَیئاً وَ الأَمْرُ یوْمَئِذٍ لِلّه: «روزی که هیچ کس مالک هیچ چیز برای کمک به دیگری نیست، و همه کارها به دست خدا است»

بعد از بیان حروف مقطعه قرآن اشاره به عظمت این کتاب آسمانی کرده می‌گوید: «این همان کتاب با عظمت است که هیچ گونه تردید در آن وجود ندارد» «ذلِک الْکتابُ لارَیبَ فیهِ» . این تعبیر، ممکن است اشاره به آن باشد که خداوند به پیامبر خویش وعده داده کتابی برای راهنمائی انسان‌ها بر او نازل کند که برای همه حق‌طلبان مایه هدایت و برای حقیقت‌جویان جای تردید در آن نباشد، و اکنون به وعده خود وفا کرده است.

در فضیلت سوره «نور» چنین می‌خوانیم: هر کس بر آن مداومت کند خداوند او و فرزندانش را از آلودگی به «زنا» حفظ می‌کند. این به خاطر آن است که محتوای سوره «نور» دستورات مهمی در زمینه مبارزه با انحرافات جنسی دارد: دستور به تسریع ازدواج افراد مجرد. دستور به حجاب. دستور به ترک چشم‌چرانی و نگاه‌های هوس‌آلود. دستور به ترک شایعه‌پراکنی و نسبت‌های ناروا. و بالاخره دستور به اجرای حدّ شرعی درباره زنان و مردان زناکار. بدیهی است اگر محتوای این سوره در جامعه یا خانواده‌ای پیاده شود آلودگی به زنا نخواهد بود.

اساس و پایه کار را بر رحمت و محبت قرار دهند، و توسل به خشونت را برای مواقع ضرورت بگذارند،

اصولاً هنگامی که حاجتی از خدا می‌طلبیم مناسب است او را با صفاتی که پیوند با آن حاجت دارد توصیف کنیم، مثلاً عیسی مسیح علیه‌السلام به هنگام درخواست مائده آسمانی (غذای مخصوص) چنین می‌گوید: اللّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَینا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ... وَ ارْزُقْنا وَ أَنْتَ خَیرُ الرّازِقین: «بار الها مائده‌ای از آسمان بر ما نازل گردان... و ما را روزی ده و تو بهترین روزی دهندگانی»

این نکته، بسیار جالب است که اسلام بر خلاف بسیاری از مذاهب ساختگی یا تحریف شده که میان «خدا» و «خلق» واسطه‌ها قائل می‌شوند به مردم دستور می‌دهد بدون هیچ واسطه با خدایشان ارتباط برقرار کنند!. این سوره، تبلوری است از همین ارتباط نزدیک و بی‌واسطه خدا با انسان، و مخلوق با خالق، در اینجا تنها او را می‌بیند، با او سخن می‌گوید، پیام او را با گوش جان می‌شنود، حتی هیچ پیامبر مرسل و فرشته مقربی در این میان واسطه نیست و عجب این که این پیوند و ارتباط مستقیم خلق با خالق آغازگر قرآن مجید است.

می‌توان آموخت که اساس کار خداوند بر رحمت است و مجازات، جنبه استثنائی دارد که تا عوامل قاطعی برای آن پیدا نشود تحقق نخواهد یافت، چنان که در دعا می‌خوانیم: یا مَنْ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَه: «ای خدائی که رحمتت بر غضبت پیشی گرفته است» . انسان‌ها نیز باید در برنامه زندگی چنین باشند، اساس و پایه کار را بر رحمت و محبت قرار دهند، و توسل به خشونت را برای مواقع ضرورت بگذارند

ارتباط با انسان‌ها در حقیقت نتیجه ارتباط و پیوند با خدا است، انسانی که به خدا پیوسته و به حکم جمله «مِمّا رَزَقْناهُم» همه روزی‌ها و مواهب را از خدا می‌داند، نه از ناحیه خودش، عطای خداوند بزرگی می‌داند که چند روزی این امانت را نزد او گذاشته، نه تنها از انفاق و بخشش در راه او ناراحت نمی‌شود، که خوشحال است؛ چرا که مال خدا را به بندگان او داده، اما نتائج و برکات مادی و معنویش را برای خود خریده است، این طرز تفکر، روح انسان را از بخل و حسد پاک می‌کند، و جهان «تنازع بقا» را به «دنیای تعاون» تبدیل می‌سازد.

خداوند جهان در قرآن کراراً تذکر می‌دهد: اگر بندگانم بر خلاف دستورم عمل کردند و پشیمان شدند می‌بخشم، می‌آمرزم، رحیم و مهربانم آنجا که می‌فرماید: قُلْ یا عِبادِی الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لاتَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ یغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً: «ای کسانی که از حریم بندگی سرباز زده‌اید از رحمت خدا مأیوس نشوید، خداوند همه گناهان را می‌آمرزد»