بریده‌هایی از کتاب اقتصاد به روایت دیگر

نظم و انصاف در مالیات‌ستانی موجب می‌شود مردم با رغبت بیشتری کار کنند و تولید ثروت نمایند و هدف شهریار که ثروتمند شدن اتباع، آرامش اجتماعی به همراه کسب منابع مالی کافی برای دولت است، تأمین شود. اگر به یاد آوریم که نزدیک به چهارصد سال از نوشته مونکرتین می‌گذرد، اما هنوز تحلیل‌های علمی و توصیه‌های سیاست‌گذاری وی، ارزش نظری و کاربردی، به ویژه در جوامع توسعه نیافته، دارد، آن وقت شاید بتوانیم به عمق و تازگی اندیشه‌های وی برای زمانه خود پی ببریم.

مونکرتین مانند دیگر اندیشمندان معاصر خود تعدد انواع مالیات‌ها و فقدان نظم و انسجام در تأمین مالی هزینه‌های دولتی را مورد انتقاد قرار می‌دهد و وجود برخی مالیات‌های خودسرانه، نا معلوم و فاقد توجیه عقلانی را موجب نابسامانی و اختلال در فعالیت‌های اقتصادی جامعه و در نتیجه فقر و بیچارگی می‌داند.

آنچه مونکرتین به عنوان هنر شهریار یا سیاست‌گذاری دولت توصیه می‌کند این است که این سیاست‌ها باید در جهت تشویق منافع خصوصی شهروندان باشد. فراموش نکنیم که از نظر وی ثروت ملت مترادف با ثروت، شوکت و قدرت دولت است، از این رو توصیه می‌کند که نظم و امنیت در تجارت برقرار شود و صنعتگران و اصناف در چارچوب مقررات معین فعالیت کنند. در یک کلام «دست دولت باید به کمک دست خصوصی بشتابد»

اقتصاد به عنوان علم کسب ثروت را نمی‌توان از سیاست (امر حکومتی) جدا کرد. تولید ثروت امری منحصر به خانواده نیست، بلکه از طریق تجارت، کل جامعه را در برمی‌گیرد؛ بنابراین، اقتصاد موضوعی سیاسی است و نه صرفاً خانوادگی. از این رو، شهریار (حکومت) نمی‌تواند نسبت به اقتصاد بی‌تفاوت باشد، چرا که شوکت و قدرت وی به ثروت جامعه تحت امر او وابسته است. بنابراین، تدبیر حکومتی باید طوری باشد که تجارت رونق هر چه بیشتری پیدا کند و در نتیجه ثروت هر چه بیشتری تولید شود. در اندیشه مونکرتین، اقتصاد برای شهریار (حکومت) موضوع هنر (سیاست‌گذاری) است، اما برای اتباع حکومت (شهروندان) موضوع علم است.

تاجران ارزشی بیش از مفید بودن برای جامعه دارند و تمایل کسب سود نزد آن‌ها که از طریق رونق کار و صنعت تحقق می‌یابد، منشأ و موجد بخش مهمی از خیر عمومی است. ‌»

«همچنان که فلاسفه می‌گویند غایت (هدف) علت‌العلل است، تجارت به نوعی هدف اصلی صنعت‌های متفاوتی است که اغلب آن‌ها از طریق تجارت برای دیگران فعالیت می‌کنند. بنابراین، تجارت از لحاظ شأن و سودمندی فراتر از خود صنعت‌ها است، چرا که این‌ها در خدمت تجارت هستند و از سوی دیگر، یک هدف معین[ در تجارت ]صرفاً نقطه پایانی یک شیء نیست، بلکه بهترین نقطه است. ‌»

ثروت و قدرت شهریار وابسته به ثروت اتباع وی است، بنابراین بهترین شیوه مملکت‌داری، سوق دادن اتباع به تولید و کسب ثروت هر چه بیشتر است.

به عقیده مونکرتین، نیاز افراد به یکدیگر برای برآورده ساختن خواسته‌های خاص خود اولین علت شکل‌گیری جوامع انسانی به‌طور کلی است. در روابط متقابل میان انسان‌ها، هر کس به دنبال سود خود است، اما برای رسیدن به آن ناگزیر باید خواسته‌های دیگران را برآورده سازد. در روابط پیچیده اجتماعی میان انسان‌ها اغلب فراموش می‌شود که محرک اولیه این همه پیوند اجتماعی نفع شخصی است. طبق تئوری مونکرتین، زندگی و کار تفکیک ناپذیرند و کار و تلاش انسان هدفی جز معیشت و بهتر زیستن (رفاه) ندارد. کسب ثروت و منفعت محور اصلی تلاش و کار انسان‌ها است، اما در این میان منافع عمومی (جامعه) در سایه همین تلاش‌های برای نفع شخصی حاصل می‌شود. (ولف، ۱۲۴)

دو نکته مهم در اندیشه مونکرتین درباره ثروت وجود دارد: یکی اینکه این مفهوم صرفاً ناظر بر محدودیت طبیعی نیازهای معیشتی انسان‌ها نیست و همه خواسته‌های انسان‌ها را، اعم از ضروری یا غیر آن، در برمی‌گیرد و اتفاقاً خوب زیستن انسان‌ها مستلزم فرا رفتن از نیازهای طبیعی است. نکته دوم این است که بخش عمده ثروت ایجاد شده که منشأ رفاه انسان‌ها است ریشه در کار و صنعت آن‌ها دارد. با توجه به اینکه خواسته‌های انسان‌ها نامحدود است، بنابراین برای تولید ثروت نیز که تابعی از تلاش و ابتکار انسان‌ها است، نمی‌توان محدودیتی قائل شد. این تصور از ثروت و چگونگی تولید آن، مبنای اندیشه مدرن اقتصادی و مفاهیم بنیادی علم اقتصاد را تشکیل می‌دهد.

ثروت محدود به این‌ها نیست و دربرگیرنده هر آن چیزی است که مورد پسند انسان‌ها است و کیفیت زندگی (رفاه) آن‌ها را بهتر می‌کند.

درخواست خیرخواهی از دیگران برای برآورده ساختن نیازهای خود، بیهوده است: برای موفق شدن، مطمئن‌تر این است که انسان به نفع شخصی دیگران رجوع کند و آن‌ها را قانع کند که برآورده کردن خواسته وی به نفع آن‌ها است...