بریده‌هایی از کتاب دن کیشوت (جلد اول)

به هوش باش که هر که در پی محال برود به حق از ممکن نیز محروم ماند، چنان‌که شاعری این نکته را با بیان رساتری چنین پرورده است: «من از مرگ زندگی، از بیماری تندرستی، از زندان آزادی، از گرفتار راه فرار و از خائن شرافت می‌طلبم.» «لیکن سرنوشت من، که من هیچ گاه امید نیکی از او ندارم، با هم‌دستی چرخ کج‌مدار چنین مقرر داشته‌اند که چون من طالب محالم به ممکن نیز دست نیابم.»

«هنگامی که روز فرا می‌رسد رنج و اندوه و به همراه آن شرمساری در جان «پی‌یر» افزون می‌شود؛ و با آن‌که هیچ کس متوجه نیست، او از این‌که خود می‌بیند که گناه کرده است از وجود خویش شرم دارد؛ زیرا در دلی پاک‌سرشت تنها دیدگان مردم نیست که شرم بر می‌انگیزد، بلکه، ولو به جز زمین و آسمان کسی ناظر نباشد او به محض این‌که گناه کرد از خود شرمنده است.»

هم او است در وجود من که می‌جنگد و پیروز می‌شود و این منم در وجود او که نفس می‌کشم و زندگی می‌کنم

دن کیشوت مظهر طبقه‌ای است که قدرت و شوکت خود را از دست داده و رو به زوال می‌رود، ولی نمی‌تواند این زوال را باور کند و یا این‌که نمی‌خواهد آن‌را به روی خود بیاورد. همین است که دن کیشوت، نجیب‌زاده مفلوک ناتوان، شمشیر می‌بندد و زره می‌پوشد و بر اسب «تازی» سوار می‌شود و در عین فقر، مهتر و اسلحه‌دار نگاه می‌دارد و به این سو و آن سو می‌رود و مبارز می‌طلبد.

سانکو گفت: ارباب، آیا این هم جزو قوانین پهلوانی است که ما هم‌چون کودکان راه گم کرده در این کوهسار، بی‌آن که نه جاده‌ای باشد و نه کوره راهی، ویلان و سرگردان باشیم و به دنبال دیوانه‌ای بگردیم که به محض این‌که او را پیدا کردیم ممکن است باز جنونش گل کند و آن‌چه را که ناتمام گذاشته است به اتمام برساند؟ و مقصود من از این اتمام، اتمام داستانش نیست بلکه سر و کله شما و دک و دنده من است که او این بار کاملاً بشکند و به یک‌باره راحتمان کند. دن کیشوت گفت: سانکو، بار دیگر تأکید می‌کنم که خفه شو!

«آیا ممکن است که در آن واحد هم امیدوار بود و هم ترسید؟ و یا در آن صورت که موجبات بیم بر امید می‌چربد آیا سزاوار است که انسان امیدوار باشد؟

اما من چه مخلوقی عجیب و نادرم که با آن‌که حسود و مهجور و منفورم و بر بدگمانی‌های دل خود که جانم را می‌خورند واقف، باز زنده‌ام.

سانکو، به خدا سوگند که مطلب همین‌جا است و هدف کار من نیز در همین نکته است. اگر بنا باشد پهلوان سرگردانی بنا به دلیل و علتی دیوانه شود این امر که چندان لطفی ندارد، مهم این است که پهلوان بی‌جهت دیوانه شود و کاری کند که به معشوق او بگویند وقتی دماغ عاشق بی‌سبب و علتی چنین سودایی شود وای به وقتی که سبب و علتی نیز داشته باشد.

گناه از توده نیست که خواهان آثار مبتذل و عاری از هنر است، گناه از کسانی است که نمی‌توانند چیزی به جز این قبیل آثار برای او بنویسند.

«قوانین به سمتی می‌روند که سلاطین می‌خواهند.»

هرگز خیرمطلق و کامل به انسان رو نمی‌کند، مگر این‌که به همراه یا به دنبال آن شر نیز بیاید و آن را مغشوش یا مخدوش کند

اگر او به کیش و آیین شما درآمده است، نه تصور کنید که معتقد به برتری دین شما بر دین ما است؛ خیر، بلکه فقط به این علت است که فهمیده است در کشور شما زنان آزادتر از کشور ما می‌توانند به بی‌عصمتی تن دردهند.

برای کسانی که می‌توانند امر کنند نیازی به خواهش نیست.

طرفداران قلم می‌گویند که بی‌وجود علم و سواد اسلحه را بقایی نیست، زیرا جنگ نیز قوانین مخصوص به خود دارد که خود باید تابع آن باشد، و کلیه قوانین بالمال در قلمرو ارباب علم و قلم هستند. طرفداران شمشیر در جواب می‌گویند که بدون اسلحه، قوانین نمی‌توانستند وجود داشته باشند، زیرا به نیروی اسلحه است که جمهوری‌ها از خود دفاع می‌کنند و کشورها استقلال خود را نگاه می‌دارند و شهرها به حراست خویش می‌پردازند و راه‌ها امن و امان می‌شود و دریاها از وجود دزدان دریایی پاک می‌گردد.

غایت و هدف علم این است که عدالت فردی را چیره گرداند و به هر کس هرچه را که از آن او است باز دهد و قوانین خوب را اجرا کند و مردم را به رعایت آن‌ها وادارد. این هدف مسلما بزرگ و عالی و درخور ستایش است لیکن نه به اندازه هدفی که اسلحه دارد، زیرا هدف و غایت اسلحه تأمین صلح است و صلح بزرگ‌ترین نعمتی است که آدمیان می‌توانند در دوران حیات خود آرزو کنند

قلم آزادتر از زبان می‌تواند احساسات دل را با کسی که مورد محبت است در میان گذارد، چه، حضور محبوب، اغلب، در ارکان مصمم‌ترین اراده‌ها خلل وارد می‌آورد و گستاخ‌ترین زبان‌ها را لال می‌کند.

خوش آن عصر میمون و آن قرن همایون که پیشینیانش عصر طلا می‌خواندند، و این نه به آن جهت بود که این فلز، که در عصر آهن ما تا به این درجه گران‌قدر است در آن ایام سعید از هرجا بی‌رنج و زحمت به دست می‌آمد، بلکه از آن جهت که مردم آن عصر با دو عبارت «مال من و مال تو» آشنا نبودند. در آن دوران مقدس همه‌چیز از آن همه بود.

زیبایی همیشه این مزیت را دارد که نظرهای مخالف با هم را آشتی می‌دهد و جلب مهر و محبت می‌کند

تنها راه غلبه بر عشق فرار از عشق است

هرگز فرومایه بر سر پیمان خود نمی‌پاید مگر آن‌که وفای به عهد را به سود خود بداند