بریده‌هایی از کتاب بنیادهای روان درمانی گشتالت

بلوغ از حمایت محیط به خودْپشتیبانی رسیدن است.

هنگامی‌که به رفتار نظر می‌کنیم، اساساً دو گونه از آن را می‌بینیم: رفتار بیرونی و رفتار درونی. رفتار بیرونی، رفتار آشکار و قابل‌مشاهده‌ای است که ممکن است مشاهده‌گران و خود ما از آن آگاه باشیم و رفتار درونی شامل آن چیزهایی می‌شود که یحتمل ما از آن آگاهیم، اما ناظر بیرونی از آن آگاه نیست. این رفتار درونی را معمولاً اندیشیدن، تأمل، مرور ذهنی و یا محاسبه می‌نامند.

آن نوع مراقبه‌ای که من پیشنهاد می‌کنم عبارت است از آموختنِ گوش سپردن به تفکر. می‌توانید تفکر خودتان را بشنوید؛ آن‌قدر به تفکر خودتان گوش بدهید تا بتوانید بفهمید آیا «خودتان دارید صحبت می‌کنید یا کس دیگری».

آدمی کل یکپارچه‌ای است که از مجموعه‌ای از عادات و رفتارها تشکیل شده است. آنکه می‌خواهد موجودیت انسان را در تمامیت خود بشناسد، باید او را حاصل تعاملی پایان‌ناپذیر میان خویشتن اخلاقی و اعمال و عادات ویژه‌ای بداند که به‌گونه‌ای یکپارچه در ترکیبات گوناگون زندگی روزمره هویدا می‌شوند (تراکس، ۱۹۶۷، ص ۱۵۰).

ماهیت اصلی آدمیزاده و نیز نیازها، توانش‌ها و گرایش‌های او تا حدودی در میان گونه‌ها و تااندازه‌ای در هر فرد، اختصاصی و یگانه است. رشد کامل و بهنجار، شکوفا کردن همین ماهیت اصلی و بنیادی است. به‌عبارت‌دیگر رشد از درون آغاز می‌شود. انکار، تحریف یا تحت‌فشار قرار دادن ماهیت بنیادی انسان نهایتی جز آسیب روان ندارد (مزلو، ۱۹۴۵).

فقط در اکنون است که رفتار ویژه شما اتفاق می‌افتد. رفتاری که ممکن است رشد شما را تسهیل کند، به شما قدرت چیرگی بر زندگی بدهد و آنچه را که ندارید، برایتان فراهم آورد. از سوی دیگر، این رفتار چه‌بسا مانع رشد شما باشد، شما را ناتوان کند، نادانسته‌های شما را نادانستنی‌تر کند و بر خلأهای وجودتان بیفزاید. درهرحال هر چه هست، در اکنون روی می‌دهد.

چیزی که من می‌خواهم بیان کنم این است: جریان تجربه ما در زمان حال، این بودگی در اکنون، مکرراً گسیخته می‌شود؛ و این گسیختگی به شیوه‌های گوناگونی است: شروع به توضیح دادن می‌کنیم، ناگهان متوجه می‌شویم که بیشتر وقت گروه را گرفته‌ایم، یادمان می‌آید که باید کار مهمّی را انجام دهیم و یا در پرش افکار اسکیزوفرنیایی فرو می‌غلتیم که روانکاوان آن را «همخوانی آزاد» می‌نامند (هرچند چیزی جز «ناهمخوانی اجباری» نیست). این گسیختگی پیوستارِ آگاهی، از بلوغ ممانعت می‌کند، جلوی درمان موفقیت‌آمیز را می‌گیرد، ممانعت می‌کند از اینکه ازدواج بارورتر و غنی‌تر شود و مانع از حل تعارض‌های درونی می‌شود. تمام هدف این گرایش اجتنابی، حفظ وضع موجود است.

سرانجام رویکرد گشتالت است که تلاش می‌کند تا هستی هر رخدادی را به همان‌گونه که فرا پیش می‌آید و در می‌رسد، بشناسد، می‌کوشد تا شدن را با چگونه و نه با چرا، با تمام گشتالت‌سازی‌های فراگیر، با تنش حاصل از موقعیت ناتمام که عاملی زیست‌شناختی است، درک و فهم کند.

بنابراین در رویکرد گشتالت، کار روی زمان حال و اینجا و اکنون برای آن است که رفتارهای مشاهده‌پذیر تولید شود؛ اینکه بیمار صرفاً آنچه را که فکر می‌کند، بر زبان بیاورد، چندان مطرح نیست. به همین دلیل هم پرسش‌های درمانگر از قبیل «چرا این‌گونه رفتار می‌کنی؟» نیست. او پرسش‌های دیگری می‌پرسد: «داری چکار می‌کنی؟ چه جوری؟ چگونه؟».

ازآنجاکه تنها راه دسترسی به تجربه آدمی، رفتار (کلامی یا غیرکلامی) اوست، گشتالت‌درمانگر هر آنچه را که از شخص سر می‌زند و یا در درون او جریان دارد (مانند اندیشیدن، عاطفه ورزیدن، به یادآوردن و حس کردن) به‌مثابهٔ داده‌هایی از رفتار موردتوجه قرار می‌دهد.

زایگارنیک بر مبنای نظریه سازمان‌یابی تنش (اینکه هنگام به انجام رسانیدن یک تکلیف، سطح بالایی از تنش وجود دارد که در صورت اتمام تکلیف از مقدار آن کاسته می‌شود)، به عرضه این فرضیه پرداخت که ازآنجاکه تکالیف ناتمام مستلزم باقی ماندن مقداری تنش است، کارهای ناتمام (تکالیف ناتمام) از کارهای اتمام یافته (تکالیف اتمام یافته) بهتر به یاد آورده می‌شوند.

به‌عبارت‌دیگر هنگامی می‌توانیم از یادگیری یک رفتار جدید مطمئن شویم که اولاً یادگیرنده قادر باشد آن رفتار را در زمانی دیگر نیز تکرار کند و ثانیاً بتواند آن رفتار را در موقعیت‌هایی به کار برد که با موقعیت اولیه یادگیری یکسان نیستند.

«اینجا و اکنون» در گشتالت‌درمانی پدیده‌ای بسیار موردتوجه است چنانکه پرز (۱۹۷۳ و b۱۹۶۹) روان‌رنجور را کسی می‌داند که از «اینجا و اکنون» آگاهی ندارد و قادر به فهم این امر بدیهی نیست.

رابطه گشتالت‌درمانگرانه را توافق دو شخص شکل می‌دهد در فضایی که در آن، درمانگر به شخصیت بیمار احترام می‌گذارد و بیمار نیز از حداقلی از اعتماد نسبت به درمانگرش بی‌بهره نیست. بر مبنای این شرایط، برقراری ارتباط صادقانه امکان‌پذیر است.

مادامی‌که من این حقیقت را انکار کنم و مسئولیت زندگی خود را به دوش کسی یا چیزی دیگر بگذارم، بودنم، بودنی «انگاری» و زیستنم، زیستنی کم‌بها و بسیار کم‌بها خواهد بود.

منشأ جدایی پرز از روانکاوی را می‌توان در این گفته مشهور او جست که پرداختن به رفتارهایی که «اینجایی و اکنونی» نیستند، عبث است.