بریده‌هایی از کتاب تاریخ مفاهیم بنیادین زیبایی شناسی

«هنر ساختنِ فرم‌هاست» (کلایو بل همین را می‌گفت)؛ یا «هنر بازنمایی واقعیت است»؛ یا «هنر بیان است» (این تعریف از کروچه است).

در اواخر قرن هجدهم بود که این کلمهٔ قصار را بر زبان آوردند: «هنر آن چیزی است که قاعده و قانونِ خودش را وضع می‌کند.»(۴۷) این عقیدهٔ فریدریش فن شیلر است که در نامه‌ای خطاب به کورنر (۴۸) بیان شده بود.

در اواسط قرن پانزدهم اومانیستِ فلورانسی، ژیانتسو مانیتی، (۲۲) هنرهای «عقلانی» یا «هوشمندانه» (artes ingenuae) را از هنرهای دیگر متمایز کرد. (۲۳) مانیتی به هنرهایی می‌اندیشید که فراوردهٔ ذهن‌اند و اختصاص به اذهان دارند و دریافت که همهٔ این هنرها، آفرینشی خاص، خارق‌العاده و هوشمندانه‌اند. اما او هیچ کمکی در جهت نوسازیِ مفهوم هنر نکرد؛ او نه یک مفهوم جدید، بلکه فقط یک اصطلاح جدید وضع کرده بود: این اصطلاح فقط یک نام جدید برای هنرهای «آزاد» بود؛ قلمرو این مفهوم همان بود، یعنی مانند گذشته علوم را شامل می‌شد اما شعر را در بر نمی‌گرفت.

این مفهوم عام در آغاز قرن شانزدهم شکل گرفت؛ اما نه اصطلاح «هنرهای تجسمی» و نه اصطلاح «هنرهای زیبا» هیچ‌یک به کار نرفت. در عوض، اصطلاح «هنرهای طراحانه» (arti del disegno) برای اشاره به این هنرها به کار رفت. این اصطلاح از این باور ناشی می‌شد که طرح یا طراحی عاملی است که همهٔ این هنرها را به هم پیوند می‌دهد و در همهٔ آن‌ها مشترک است. وحدتِ این سه هنر را می‌توان در کتاب زندگی هنرمندان اثر وازاری (۲۰) و رساله‌ای دربارهٔ تناسب‌های کامل اثر دانتی (۲۱) مشاهده کرد.

وارد کردن شعر به گروه هنرها آسان‌ترین بخش کار بود؛ ارسطو از قوانین تراژدی سخن گفت و آن را یک مهارت و در نتیجه یک هنر پنداشت. نظریهٔ ارسطو در طول دوران قرون وسطی، به فراموشی سپرده شده بود، اما در دوران رنسانس دوباره احیا شد. هنگامی که در اواسط قرن شانزدهم کتاب فن شعر (بوطیقا) ارسطو، در ایتالیا ترجمه، شرح و منتشر شد، دیگر عضویت شعر در گروه هنرها جای هیچ شک‌وتردیدی را باقی نگذاشت. تاریخِ این تحول مهم را دقیقاً می‌توان معلوم کرد، یعنی زمانی که ترجمهٔ ایتالیایی برناردو سینی (۱۳) از فن شعر ارسطو در ۱۵۴۹ منتشر شد و بعد از انتشار آن مجموعه‌ای از فن شعرها به تقلید از ارسطو نگارش یافت. (۱۴)

آن‌چه هنرهای زیبا را به صنایع پیوند می‌داد بسیار بیش‌تر از آن‌چه آن‌ها را از هم جدا می‌کرد اندیشمندان باستان و مدرسی را به خود جذب می‌کرد. آن‌ها هرگز هنرها را به هنرهای زیبا و صنایع تقسیم نکردند. در عوض، هنرها را براساس نیازشان به تلاش و کوشش ذهنی یا فیزیکی تقسیم کردند. مردم باستان هنرهایی را که فقط نیاز به تلاش ذهنی داشتند liberales یا آزاد و هنرهایی را که نیازمند کار فیزیکی بودند vulgares یا عامیانه می‌خواندند؛ (۶) در دورهٔ قرون وسطی هنرهای عامیانه را هنرهای «مکانیکی» می‌نامیدند. این دو نوع هنر فقط از هم جدا نبودند بلکه در ارزش‌گذاری نیز کاملاً با یکدیگر تفاوت داشتند؛ زیرا هنرهای آزاد به‌مراتب برتر از هنرهای عامیانه یا مکانیکی بودند.

افلاطون در توافق با دیدگاه‌های عمومی یونانیان گفته بود: «اثرِ غیرعقلانی را هنر نمی‌نامد.»(۲)

کلمهٔ art (هنر) از کلمهٔ لاتین ars گرفته شده و خود ars نیز ترجمهٔ یونانی techne است. با این‌همه، واژه‌های ars و techne با واژهٔ امروزی art کاملاً به یک معنا نبودند. خطی که معنای واژهٔ امروزی هنر را به واژهٔ قدیمی آن پیوند می‌دهد پیوسته است اما مستقیم نیست. معنای این واژه‌ها در طول سال‌ها تغییر کرده است. این تغییراتْ اندک اما مداوم بوده‌اند و هزاران سال است که معنای واژه‌های قدیمی را کاملاً متفاوت کرده‌اند.

فِلیکس یارونسکی (۱۶) در کتاب دربارهٔ فلسفه (۱۸۱۲) با آوردن یک مثال ساده تفاوت میان تعریف و نظریه را نشان داد: هنگامی که می‌گوییم هوا «گازِ اطراف زمین است»، این یک تعریف است، اما هنگامی که می‌گوییم هوا «ترکیبی از نیتروژن و اکسیژن است»، این یک نظریه است. این دو موضوع (تعریف و نظریه) در زیبایی‌شناسی نیز با یکدیگر تفاوت دارند. این گفتهٔ توماس آکویناس که «چیزهای زیبا چیزهایی هستند که دیدنِ آن‌ها لذت‌بخش است» تعریف زیبایی است، حال آن‌که این گفتهٔ او که «زیبایی در گرو کمال، تناسب و درخشندگی است» نظریهٔ زیبایی است.

خود اصطلاح «زیبایی‌شناسی» را در سال ۱۷۵۰ فردی به نام الکساندر بومگارتن (۱۰) وضع کرد؛ اصطلاح «هنرهای زیبا» (beaux-arts) را نیز در سال ۱۷۴۷ شارل باتو (۱۱) برای اشاره به مجسمه‌سازی، نقاشی، شعر، موسیقی و رقص به کار برد. با این‌همه، بعدها معنای هر دو اصطلاح (یعنی «زیبایی‌شناسی» و «هنرهای زیبا»‌) دستخوش تغییر شد.

خود اصطلاح «زیبایی‌شناسی» را در سال ۱۷۵۰ فردی به نام الکساندر بومگارتن (۱۰) وضع کرد؛ اصطلاح «هنرهای زیبا» (beaux-arts) را نیز در سال ۱۷۴۷ شارل باتو (۱۱) برای اشاره به مجسمه‌سازی، نقاشی، شعر، موسیقی و رقص به کار برد. با این‌همه، بعدها معنای هر دو اصطلاح (یعنی «زیبایی‌شناسی» و «هنرهای زیبا»‌) دستخوش تغییر شد.