بریده‌هایی از کتاب عزاداری رمز محبت

اللهم صل علی محمد و آل محمد امام حسین علیه‌السلام فرمود: اَنَا قَتیلُ الْعَبرَةِ، لا یذْکرُنی مُؤْمِنٌ اِلاَّ اسْتَعْبَرَ. من شهید اشک هستم. هیچ مؤمنی مرا یاد نکند مگر آنکه گریان شود.

تقدیم به مادر داغدیده‌ای که سوز و گدازش دوست و دشمن را به گریه درآورد، مادر بزرگوار قمر بنی‌هاشم علیه‌السلام حضرت اُم البنین علیهاالسلام

عزاداری سیدالشهدا علیه‌السلام و گریه بر مظلوم کربلا با گوشت و خون ملت شیعه عجین است، امّا اگر علم و آگاهی ما به احادیث معصومین علیهم‌السلام در این باره کامل شود، همه تشکیکات شبهه اندازان در این باره بی‌اثر خواهد شد. بی‌اطلاعی یا کم‌اطلاعی نسل جدید باعث شده که عده‌ای با شبهات پیش پا افتاده سراغ جوانان رفته و به تخریب اذهان آنان بپردازند. با تجربه‌ای که در این زمینه داشتم، جوانانی را دیدم که با مختصر آگاهی از روایات گریه و عزاداری امام حسین علیه‌السلام با قلبی همچون آینه در برابر شبهه افکنان ایستاده، و هر زنگاری که در دل داشتند یک باره برطرف شد. این امر موجب شد که تصمیم بگیرم مجموعه‌ای مشتمل بر روایات عزاداری از یک سو، و شامل پاسخ به شبهات مخالفان از سوی دیگر در دسترس عموم قرار دهم. بر این اساس کتاب حاضر در دو جلد تنظیم شده است: جلد اول: احادیث مربوط به عزاداری بر سیدالشهدا علیه‌السلام است که در چهار بخش تنظیم شده است: در بخش اول روایات فضیلت گریه و عزاداری گردآوری و ترجمه شده. بخش دوم حاکی از گریه و عزاداری فرشتگان، انبیا و اولیای الهی علیهم‌السلام و... بر سید الشهداء علیه‌السلام است.

برایت گریستم... و سزاوار است که برایت گریه کنم. آسمان‌ها، زمین‌ها، کوه‌ها و دریاها برایت گریستند، من چه عذری دارم اگر برایت اشک نریزم؟!

به نظر می‌رسد که این عبارت ـ «کلّ یوم عاشورا وکلّ أرض کربلا» ـ گرفته شده از شعر ابوعبداللّه‌ مغربی بوصیری (متوفای ۶۹۶) است که گفته: کلّ یومٍ و کلّ أرضٍ لکربیمنهمُ کربلا و عاشوراءُ البته به قرینه بقیه ابیات، بلکه لفظ (لکربی) در همین بیت مقصود او آن است که: او همیشه و همه جا برای مصائب سیدالشهدا علیه‌السلام و اهل‌بیت محزون، غمناک و گریان است.

برخی از نویسندگان و سخنرانان ـ بدون دقت در مطالب و اطمینان از صحت انتساب کلمات به معصومین علیهم‌السلام ـ برخی از جمله‌های عربی را روایت پنداشته و بر آن نتائجی را مترتب نمودند. ۱. عبارت معروف: «کلّ یوم عاشورا وکلّ أرض کربلا» . اشکال: این جمله روایت نیست بلکه در روایات دقیقا نقطه مقابل آن بیان شده و گفته شده که هیچ روزی مانند عاشورا نیست و هیچ سرزمینی حرمت کربلا را ندارد. زمین کربلا بر همه زمینها حتی کعبه برتری دارد! جبرئیل به رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله عرض کرد: آنجا پاکترین مکان زمین است و حرمت آن از همه جا بیشتر است.

روایات فراوان و سیره مسلّم، دست محقّق را برای رویارویی و مقابله با روایاتی که بر کراهت و مذمّت گریه و عزاداری بر مردگان و شهیدان دلالت می‌کنند، باز می‌گذارد. قبلاً در روایاتی از امام سجاد علیه‌السلام اشاره شد که حضرت یعقوب علیه‌السلام برای از دست دادن یوسف علیه‌السلام سالیانی گریست، این مطلب که در آیات قرآن آمده است، سوگواری بر فقدان عزیزان را تأیید می‌نماید. جالب آن است که عمر عبدالسلام محقق و نویسنده سنی معاصر در کتابی که علیه وهابی‌ها تألیف نموده به همین آیه استدلال کرده،

پدرم فدای شهید هر اشکی! از امام صادق علیه‌السلام پرسیدند: «شهید اشک» یعنی چه؟ حضرت فرمود: هیچ مؤمنی آن حضرت را یاد نکند مگر آنکه گریان شود. رحمت خدا بر این ناله‌ها

بنابر نقل بزرگان عامه از ابن سعد ـ دائره مطلب وسیع‌تر از شام و بیت المقدس بوده ـ که: پس از شهادت امام حسین علیه‌السلام در همه دنیا هیچ سنگی برداشته نشد مگر آنکه زیر آن خون تیره دیده شد. و آسمان خون بارید به نحوی که اثر آن بر لباس مردم باقی ماند تا آنکه (باران خون) بند آمد.

بسیاری از شاعران اهل سنت، در رثای حضرت حسین بن علی علیهماالسلام و حادثه عاشورا شعر سروده‌اند

امام صادق علیه‌السلام فرمود: هنگام زیارت سیدالشهدا علیه‌السلام ساکت باشید و جز سخن نیک نگویید... فرشتگان حفظه نزد فرشتگان حرم سیدالشهدا علیه‌السلام حاضر می‌شوند و با آنها مصافحه می‌کنند، ولی آنها از شدّت گریه و زاری، پاسخ نمی‌دهند و به عزاداری مشغول هستند فقط هنگام ظهر و طلوع فجر آرام می‌گیرند... اما در بقیه اوقات اصلاً حرف نمی‌زنند و از گریه و دعا باز نمی‌ایستند... فقط حرف زدن شماست که آنها را مشغول می‌کند. حضرت فاطمه علیهاالسلام هنگامی که به آنها نظر می‌کند ـ همراه با هزار پیامبر، هزار صدّیق، هزار شهید، و یک میلیون از فرشتگان کروبیین که او را در گریه یاری می‌کنند (و به عزاداری همراه با آن حضرت مفتخرند) ـ او چنان ناله و فریاد کشد که تمام فرشتگان آسمان از روی دلسوزی به گریه افتند، حضرت آرام نگیرد تا پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نزد او آید و فرماید: دخترم! اهل آسمان را به گریه درآوردی، آنها را از تسبیح و تقدیس باز داشتی، بس کن، بگذار به تقدیس خداوند مشغول باشند....

به خدا سوگند ما از همه به خلافت سزاوارتریم به دلیل آیات قرآن و کلام پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ولی ما خاندان از زمان وفات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله تا حال همیشه در خوف به سر برده و مورد ظلم و ستم قرار گرفته و مغلوب واقع شده‌ایم. خدا حکم کند بین ما و کسانی که در حق ما ستم کردند، بر ما چیره شدند، دیگران را نیز بر ما جری کردند، سهمی که در کتاب خداوند از غنائم بر ما مقرر شده بود از ما دریغ داشتند و مادر ما فاطمه علیهاالسلام را از ارث پدر محروم نمودند.

مظلومیت حضرت زهرا علیهاالسلام در زیارات با امثال عبارات ذیل بیان شده: السلام علیک أیتها المظلومة المغصوبة، المضطهدة المقهورة. و در روایتی آمده که حضرت زهرا علیهاالسلام به پدر بزرگوارش خطاب نمود: یا أبَتاه! أمْسَینا بَعدَک مِنَ المُسْتَضْعَفینَ، یاأبَتاه! أصْبَحَتِ النّاسُ عَنّا مُعْرِضینَ، وَلَقَدْ کنّا بِک مُعَظَّمینَ فی النّاسِ غَیرُ مُسْتَضْعَفینَ، فَأی دَمْعَةٍ لفِراقِک لا تَنْهَمِلُ، وَ أی حُزْنٍ بَعدَک عَلَیک لا یتَّصِلُ، وَأی جَفْنٍ بَعَدک بِالنَّومِ یکتَحِل. آه ای پدر! بعد از تو ما را ناتوان شمردند. پدر! پس از تو مردم از ما روی‌گردان شدند. ما به واسطه تو در میان مردم عزیز بودیم و کسی ما را خوار نمی‌شمرد. پس چگونه اشک ما (پیوسته) جاری نگردد؟! چرا غم و اندوهمان همیشگی نباشد؟! و چگونه بعد از تو خواب راحت داشته باشیم؟!

روزی حضرت مشغول ایراد خطبه بودند که بادیه‌نشینی فریاد برآورد: ای مردم بر من ظلم شده است. و به قصد دادخواهی به محضر او رسید. حضرت او را فرا خواند و فرمود: ای مرد به تو فقط یک ظلم شده، ولی با من به اندازه همه کلوخهای زمین و موهای بدن حیوانات، ظلم شده است. و بنابر روایتی: من هم مظلوم و ستمدیده‌ام، بیا تا در حق کسانی که به ما ظلم نموده و حقمان را نادیده گرفتند، نفرین نماییم. در روایتی دیگر آمده است که حضرت فرمود: ای مرد! ظلمی که به من شده است به مراتب از ظلمی که در حق تو نموده‌اند، بالاتر است... هیچ خانه‌ای از عرب نمی‌یابی که در ظلم به من شریک نباشد، من تا حال ـ که در مقابل تو نشسته‌ام ـ همیشه مظلوم بوده‌ام. حضرت هادی علیه‌السلام خطاب به جدّش أمیرمؤمنان علیه‌السلام عرض می‌نماید: أشْهَدُ أنَّک أوَّلُ مَظْلُومٍ وَأوَّلُ مَنْ غُصِبَ حَقُّه. گواهی می‌دهم که اولین ستمدیده و کسی که حقش غصب شد تو هستی. و ابوذر غفاری از آن حضرت به عنوان شیخ مظلوم یاد می‌کرد

علی علیه‌السلام با خلفای زمان خود در مسائل قضایی و سیاسی و علمی همکاری می‌کرد، یعنی به آنها مشورت می‌داد و آنها را تقویت و تأیید می‌کرد. قضاوتهای مولی و مشورتها و جوابهای علمی او مشهور است. اشکال: عبارت: «تقویت و تأیید» قطعا صحیح نیست، حضرت هنگامی که جهل و نادانی آنها برای همگان ـ حتی کفار و اهل کتاب ـ ظاهر می‌شد، برای حفظ اساس دین علم خویش را آشکار می‌نمود، یا جایی که می‌دید اسلام در خطر است به آنها مشورت می‌داد. و همین برای اثبات عدم لیاقت آنها کافی بود، پس این تقویت و تأیید نیست! در روایتی از امام مجتبی علیه‌السلام آمده است: فلا یزال هو ـ أی عمر ـ و بعض ولاته قد وقعوا فی عظیمة، فیخرجهم منها أبی علیه‌السلام لیحتجّ علیهم بها. یعنی: همیشه عمر و برخی از والیان او در مشکلات بزرگ واقع می‌شدند، پدرم (امیرمؤمنان علیه‌السلام ) آنها را راهنمایی می‌کرد تا حجتی باشد علیه آنان (و بدانند که آنها لیاقت سرپرستی امور مسلمین را ندارند) .

عبدالملک به امام صادق علیه‌السلام عرض کرد: الزیدیة یقولون: لیس بیننا وبین جعفر خلاف إلاّ أنه لا یری الجهاد، فقال: أنا لا أراه؟! بلی ـ واللّه‌ ـ إنی لأراه ولکن أکره أن أدع علمی إلی جهلهم. زیدیه گویند: تنها اختلاف ما با شما آن است که جهاد را قبول ندارید. امام صادق علیه‌السلام (با تعجب) فرمود: من جهاد را قبول ندارم؟! هرگز چنین نیست، من جهاد را بخشی از دین می‌دانم ولی حاضر نیستم علم خود را رها کنم و جهل آنها را بپذیرم. یعنی آنها به واسطه جهالت خویش خیال می‌کنند که الان زمان جهاد است و شرایط آن فراهم شده است، در حالی که من به دانش الهی می‌دانم چنین نیست، و من مأمور به قیام نیستم، پس روا نیست که من تحت تأثیر نظریه آنها قرار گیرم و از علم خویش صرف‌نظر نمایم.

امام صادق علیه‌السلام فرمود: شیعیان ما جزئی از ما هستند، از زیادی گِل ما آفریده شده‌اند. آنچه باعث ناراحتی ما باشد آنها را ناراحت و آنچه ما را مسرور نماید آنها را شاد می‌کند....

یکی از اموری که در این روایت داعی برای حرکت زوار ذکر شده، امید به شفاعت اهل‌بیت علیهم‌السلام در قیامت است. اما اینکه انسان نباید با تکیه به رحمت واسعه الهی، محبت اهل‌بیت علیهم‌السلام و اعمال نیک جرأت بر گناه پیدا کند و خوف و هراس او زائل گردد، این مطلب صحیح است ولی اختصاص به عزاداری و زیارت ندارد، بلکه قانون کلی الهی است که مؤمن باید بین خوف و رجاء باشد. پس اصرار بر گناه نداشتن و بقیه شرائط و قیود، اختصاص به گریه ندارد ـ که در کلام ایشان آمده: اینکه از مجلس حسین بن علی بیرون برویم و دومرتبه دنبال آن گناهان برویم، نشانۀ این است که روح ما با روح حسین بن علی پیوند نخورده است ـ بلکه در مورد توبه هم دقیقا جاری است. ولی باز آن هم بدان معنا نیست که اگر انسان لغزید و به گناه آلوده شد دیگر راه بازگشت ندارد، لذا در روایت صحیحه آمده که ابوبصیر به امام صادق علیه‌السلام عرض کرد: کدام یک از ماست که بتواند دیگر گناه نکند، حضرت فرمود: «إن اللّه‌ یحبّ من عباده المفتّن التوّاب» . یعنی: خدا دوست دارد بنده‌ای را که هر چه به فتنه دچار شود و از او گناهی سر زند، دائما توبه می‌کند و بر می‌گردد.

در روایات متعدد «تباکی» بر سیدالشهدا علیه‌السلام مطلوب دانسته شده است، و کلام در این واقع شده است که مقصود از تباکی چیست؟ پاسخ: حالت گریه و حزن به خود گرفتن تباکی است. به نظر می‌رسد تباکی در دو معنا استعمال می‌شود: الف) آنکه انسان به زحمت خودش را به گریه وادار کند، اهل‌لغت گفته‌اند: تباکی: تکلّف البکاء. والتباکی: تکلّفه. وتباکی الرجل: تکلّف البکاء. ومنه: (إن لم تجدوا البکاء فتباکوا) . و برخی از روایات نیز این معنا را تأیید می‌کند، امام صادق علیه‌السلام ـ در مورد آداب دعا ـ فرمود: پس از تمجید و ثنای الهی و صلوات، حاجت خویش را بگو «وتباک ولو مثل رأس الذباب» ، یعنی: تباکی کن گرچه به اندازه سر پشه‌ای

امام صادق علیه‌السلام فرمود: حضرت حسین بن علی علیهماالسلام می‌بیند کسی را که برای او گریان است، حضرت هم خودش برای گریه‌کننده استغفار می‌کند و هم از پدرانش علیهم‌السلام درخواست می‌کند که برای او طلب آمرزش نمایند. سیدالشهدا علیه‌السلام می‌فرماید: اگر زائر من می‌دانست خدا چه پاداشی برای او مهیا کرده است، خوشحالی و سرورش از بی‌تابی و جزعش بیشتر می‌شد.